अंटार्क्टिका
अंटार्क्टिका दक्षिण ध्रुवा भोंवतणी अयस, पयस पाताळिल्लो बर्फाळ वाठार.क्षेत्रफळः १४० लाख किमी. आसा. भारत देशा पासूनचे अंतर=११००० किमी. अंटार्क्टिका हें उतर ग्रीक उतर Anti-Arktikos हाच्या वयल्यान घडला. ताचो अर्थ आर्क्टिकच्या दुसरें वटेन असो जाता. अंटार्क्टिकाच्या चारूय वटेन उदक आसा. अस्तंतेक अटलांटीक महासागर, उत्तरेक हिंदी महासागर तर दक्षिण आनी उदेंतेक पेसिफिक महासागर आसा.
.svg)
अंटार्क्टिक खंड दर्यादेगेच्या थरा सावन अडेच हजार मी. वयर आसा. संवसारांतल्या सातूय खंडांत अंटार्क्टिक खंड उंच आनी आवाठाच्या नदरेन भारताच्या चार पट व्हड आसा. खंडा भितर पांचवो क्रमांक पांचवो लागता. उदेंते सावन अस्तमते मेरेन पातळिल्ल्या ट्रान्सअंटार्क्टिक पर्वत वळीन (Trans- Antarctic-Mountain chain) ह्या खंडाचे दोन कुडके केल्यात. व्हडल्या कुडक्याक उदेंत अंटार्क्टिक तर ल्हान कुडक्याक अस्तंत अंटार्क्टिक अशें म्हणटात. उदेंत अंटार्क्टिकाचो आंवाठ १०६ लाख चौरस किमी. इतलो आसा. हो सगळो वाठार बर्फाळ आसून तातूंत 'अंटार्क्टिका ऑऐसिस' ही वाळवंटां आसात.ती गिमांत बर्फ वितळटना उक्तीं जातात. हांगां आशिल्ल्या एलिसवर्थ पर्वतांत व्हिनसन मेसीफ हें ५१४० मी. उंचायेचे शिखर आसा. मांउंट इरेबस (Mount Erebus) हो जिवो ज्वालामुखी ह्या वाठारांत आसा. अस्तंत अंटार्क्टिकांत मेरी बायर्ड लॅण्ड (Marie Byrd Land), एलिसवर्थ लँड, (Ellisworth Land) आनी अंटार्क्टिक द्वीपकल्प (Antartic Peninsula) अशें भाग आस्पावतात. तांची दर्यादेगेवेली उंचाय १२०० ते १८०० मी. आसा. बर्फाची दाटाय ४२७० मी. इतली आसा. हांगा माउंट मेलबोर्न (Mount Melbourne) हो जीवो ज्वालामुखी आसा.
अंटार्क्टिका खंडांत बर्फाची चडांत चड दाटाय ५.५ किमी. आसून सरासरी दाटाय ३.५ किमी. आसा. अंटार्क्टिकाचो ९८% वाठार बर्फाचो आसून २% वाठार गिमाच्या दिसांनी उक्तो जाता, ताका 'अंटार्क्टिक ओऐसिस ' अशें म्हणटात. ह्या ओऐसिसांत फकत फातर आनी रेंव आसता. तातूंत खंयचेच झाड वाडना. अंटार्क्टिकाचो आकार बदलत रावता. एप्रिल ते सप्टेंबर मेरेन हांगा रात आसतना अंटार्क्टिकाच्या उदकाचे बर्फ ७०० ते ८०० किमी. भागार पातळटा. हाका लागून अंटार्क्टिकाचो आकार व्हड जाता. ऑक्टोबर ते मार्च म्हन्यांत ह्या वाठारांत५ दीस आशिल्ल्यान बर्फाचे उदक जाता. हाका लागून अंटार्क्टिका स म्हयने ल्हान आनी स म्हयने व्हड जाता. ताका लागून अंटार्क्टिकाक अस्थीर खंड (Pulsating Continent) म्हणटात.
अंटार्क्टिका वा दक्षिण म्हासागराचें ( Southern Ocean) उदक, बर्फ जावपाची क्रिया फेब्रुवारी म्हयन्यांत सुरू जाता. दर्या वेल्या बर्फाची (Pack-Ice) चडांत चड दाटाय ऑगस्ट म्हयन्यांत दिसता. शियाळ्यांत दर्याचो ५०% वाठार बर्फाळ जाता. डिसेंबरांत दऱ्याचें उदक बर्फाचें उदक जावूंक लागता. जानेवारींत दर्यावेलेंवर्फ ना जाता. डिसेंबर आनी जानेवारींत जेन्ना दक्षिण म्हासागरांत बर्फाचें उदक जावूंक लागता तेन्ना अंटार्क्टिक म्हसागराच्या बर्फाराशी थरांतल्यान (Ice Shelf)जायते हिमनग तुटून दर्याच्या उदकांत उक्ते जातात. हे हिमनग वाऱ्याच्या दिके प्रमाणउदेंत, अस्तंत आनी उत्तरे वटेन व्हांवतात. ताका लागून हिमनग हिंद म्हासागर, पॅसिफिक म्हसागर,ना जाल्यार अटलांटीक म्हासागरांत येवून पावतात हिमनग अंटार्क्टिका पसून पयस वचपाक लागलें तशें बर्फाचें उदक जाता. हिमनग जितले दर्या वयर दिसतात ताच्या परस चड आठ ते णव पटीन भितर आसतात. हिमनग म्हळ्यार उदकाचो व्हडलो सांठो.अंटार्क्टिकाच्या चारूय वटांनी दर्या आसूनताची दर्यादेग २९,००० किमी. आसा. वेडेल दर्या(Weddell Sea),रोस दर्या(Rose sea), आनी बेलींग शाउसेन दर्या( Belling Shaussen Sea) ह्या तीन ल्हान उपसागरांचो तातूंत आस्पाव जाता.
संवसारांतली सगळ्यांत थंड सुवात म्हम अंटार्क्टिकाची नामना आसली., तरी सगळे कडेन तशी परिस्थिती ना. वातावरणातले चलनविचलन आनी एका मोसमांतल्यान दुसऱ्या मोसमांत जावपी बदल हाका लागून जाग्या जाग्यारतापमानांत फरक पडटा. ह्या खंडार दर वर्साच्या तापमानांत ८ अंश सेल्सियस इतलो फरक आसता. दर्या वेल्यान येवपी गरम वारें अंटार्क्टिकाच्या कितलें भितर वचूंक शकता, ताचेर हांगांचो शियाळो कितलो काळ मेरेन उरतलो हे आदारून आसता. अंटार्क्टिकाच्या भितल्या भागांत म्हयन्यांचें सरासरी तापमान गिमांत -३० ते -३४ से. तर शियाळ्यांत -७० ते -४०से. इतले आसता. शियाळ्याचें कडक थंड वारेंगिमातल्या सुर्या उजवाडांत विरगळटा. ७५ ते ८५ सुर्याची गरमसाण अंटार्क्टिकाच्या जमनीत येवून पडटा. जमनीचेर बर्फ पातळिल्लें आशिल्ल्यान तातूंतली ७५ ते ८५ गरमसाण परावर्तन जावन वातावरणांत वता. अंटार्क्टिका हे संवसारांच्या उश्णतायेचें भांडार. हांगांची उश्णताय जेन्ना थंड वाऱ्याक कुशीक सारता. तेन्ना तातूंतल्यान भिराकूळ वाऱ्याचो उगम जाता. हें वारें वराक ४० ते ४५ किमी. नेटान व्हांवता. जेन्ना ह्या वाऱ्याचो नेट वाडटा तेन्ना तातूंतल्यान बर्फाच्या वादळाची निर्मणी जाता. ताका ब्लिझर्ड (Blizzard) म्हणटात बर्फाच्या वादळाचो नेट त्या वेळार २५०किमी मेरेन वाडटा. अंटार्क्टिकातलें वारें भितरल्या भागांतल्या दर्.ा कडेन व्हांवता तेन्ना त्या वाऱ्याक केटाबेटीक वारें (Katabatic Circulation)अशें म्हणटात. ह्या वाऱ्याचो प्रकार संवसारांत खंयच दिश्टी पडना. अंटार्क्टिकांतल्या वर्साक पडपी पावसाची सरासरी १० ते १६ सेमी. इतली आसा. तितल्याय उदकाचें उपरांत बर्फांत रुपांतर जाता.
अंटार्क्टिकांतली जैवीक संपत्ती
बदलअंटार्क्टिका खंडार व्हडलीशी झाडां फुलां तशेंच मोनजात मेळना. दक्षिण वा अंटार्क्टिक म्हासागरांचें उदक ज्या ह्या खंडाच्या चारूय कुशींनीआसता, ताक संवसारांतीचें जैवीक संपत्तीचें व्हडलें भांडार अशें म्हणटात. चाळीस दक्षीण अक्षांशा सावन सत्तर दक्षिण अक्षांशा मेरेन अंटार्क्टिक म्हासागर आसा. शिंयाळ्याच्या दिसांनी दर्यातलें बर्फ, ऑक्टोबर म्हयन्यांत, स म्हयन्यांचो दीस सुरू जाता तेन्ना वितळूंक सुरू जाता. ह्या वेळार दर्याच्या उदकांत जीव उत्पादनाचे प्रक्रियाची सुरवात जाता. अंटार्क्टिका दर्यांतल्या अन्नाची साखळी(Food chain) ही चड व्हडली नासता. गिमाच्या दिसांनी, अंटार्क्टिका खंडार ओएसिसांत, मळांत तशेंच गोड्या उदकाच्या तळ्यांत, सुक्ष्मजीवी वनस्पत आनी प्राणी मेळटात. लायकेन (Lichen), मॉसीस(Moses), सिलिएट्स(Cilicates), नेमॅटोडस् (Nematodes) ह्यो अंटार्क्टिका खंडावेल्यो मुखेल वनस्पती तर टिक आनी माइट्(Ticks and Mites) मुखेल प्राणी आसात. Deschampsia Antarctica आनी Colobanthus Crossifolius हीं दोन प्रकाराची झाडांय अंटार्क्टिका खंडार दिसतात. मांसभक्षकांचो (Carnivores) ह्या खंडार उणाव आसा. अंटार्क्टिका दर्यांतले उत्पादन (Primary Production) जें गिमाच्या दिसानी आसता, तातूंतल्यान वनस्पती प्लवंगांची (Phytoplankton) उपज जाता. हें प्राणीप्लंवगाचें (Zooplankton) अन्न आसता. अंटार्क्टिक क्रिल(Antarctic Krill) म्हळ्यार सुंगट हो प्लवंगांतलो मुखेल प्राणी. ह्या क्रिलाची वर्सांतली वाड 900तें 1100 दशलक्ष टन इतली आसता. माणक्यो (Squids), नुस्तें, समुद्रपक्षी आनी दर्यांतले सस्तन प्राणी हे दर्यातल्या क्रिलाचे भक्षक जावन आसा. अंटार्क्टिक कॉड, अंटार्क्टिक ड्रॅगनफिश, आइसफिश, प्लंडरफिश, आनी मॅक्रोयुरिड ह्यो अंटार्क्टिका दर्यांतल्यो नुस्त्याच्यो जाती हांगां मेळटात. माणक्यो लेगीत खूब तरेच्यो मेळटात. दर वर्सां देड लाख टन क्रिल, सत्तर हजार टन माणक्यो अंटार्क्टिका दर्यांतल्यान पागयतात. ह्या पागपाच्या कामांत रशिया, पोलंड, जपान, आनी नॉर्वे हांचो फुडाकार आसता. आठ जातीचें सील (seals)आनी बारा जातीचें देवमाशें(whales) अंटार्क्टिक दर्यांत रावतात. क्रबईटर(crubeater) आनी लेपर्ड(leopard seals )ह्यो सिलाच्यो तर ब्लू, किलर , स्पर्म, मीनके साई आनी हम्पबॅक ह्यो देवमाशाचो मुखेल जाती आसात. समुद्र पक्षांच्यो बेचाळीस जाती अंटार्क्टिक दर्यार दिसतात. तातूंतलो पेंग्वीन अंटार्क्टिकाचें आगळें खाशेलेंपण जावन आसा. तांच्यो णव जाती आसात. एम्परर पेंग्वीन सुमार देड मी. ऊंच आसता. तो फकत ‘क्रील’ हें खाद्य खावन रावता. हो पक्षी उडूंक शकना, ते खातीर दर्या लागसल्ल्या बर्फार रावता. तांतयां घालपाक तो अंटार्क्टिका खंडाच्या भितरल्या भागांत येता. पेट्रेल, अल्बॅट्रोस , स्कुआ आनी शिवबील हे अंटार्क्टिकांतले खास पक्षी. जायंट केल्प(Giant Kelp) ही संवसारांतली सगळ्यांत व्हड वनस्पत अंटार्क्टिकाच्या दर्यांत मेळटा. दर्याच्या तळार वाडपी केल्प 130मी. इतली ऊंच वाडटा. अंटार्क्टिक दर्याच्या तळांत तरेकवार प्राणी विश्व आसता. व्हडले स्पंज(sponge), पॉलिकिट(polychaete) किडे, एम्फीपोड(Amphipode), कोपीपोड(Copepode) अशें जीवजंतू जाय तितले मेळटात. तशेंच दर्याच्या उदकांत जो बर्फ जाता त्या बर्फांत सुक्ष्म वनस्पत चड प्रमाणांत वाडटा, ताका इपान्टिक आल्गी म्हणटांत.
इतिहास
बदलदेडशें वर्सा पयलीं अंटार्क्टिका खंडाची कोणाकूच खूर नासली. बावीस कोटी वर्सां आदीं आज ज्या जाग्यार अंटार्क्टिक खंड वसला थंय एक व्हड खंड (Super Continent) आसलो. ताका गोंडवनलॅंण्ड अशें म्हणटाले. आयचे भारत, दक्षीण आफ्रिका, ऑस्ट्रेलिया, न्युझीलंड, दक्षिण अमेरिका आनी अंटार्क्टिका गोंडवनलॅंडांत आस्पावताले. जेन्ना हिमपर्व(Glaciation) आयलें तेन्ना गोंडवनलॅंण्डाचें कुडकें जाले. हे कुडके पडपाक आंतर खंडीय हालचाल (Continental Drift) हें शास्त्रीय कारण जावन आसा. हाका पुरावो म्हळ्यार भारत देसांत दक्षिणे कडेन आशिल्ल्या पर्वतवळींतल्यान (eastern Ghats) फातर आनी खनिजां तशेंच दक्षिण अमेरिकेंतल्या एंडीज पर्वतांतले फातर आनी खनीजां सारकींच आसतात. भारत देश गोंडवनांतल्यान सुटून उत्तरे कडेन घुंवलो आनी आयज आशिल्ल्या सुवातेर आयलो. आयज अंटार्क्टिका खंड भारताचे दक्षिणेक 11,000 किमी. अंतरार आसा. ह्या दोगांय मदीं हिन्द म्हासागर आनी अंटार्क्टिक वा दक्षिण म्हासागर आसा. ह्या दोन म्हासागरांत मॉरिशस, रॉड्रिगस्, केरूगिलेम, बुवेट आनी प्रिन्स एडवर्ड हे जुंवें आसा. गोंडवनलॅंडांतल्यान भारत तुटलो तेन्ना जे कुडके जाल्ले ते हे जुंवें जावन आसात.आर्जेटिना देशांतलो तियेर्रा देल फुएगो (Tierra del Fuego) हो जुंवो अंटार्क्टिकाक सगळ्यांत लागीं आशिल्लो वाठार आसून थंय सावन हें अंतर 970द किमी. इतलें आसा. एकुणिसाव्या शतमानांत ब्रिटीश, रशियन, फ्रेंच, ऑस्ट्रेलियन, नॉर्वेजियन आनी अमेरिकन लोकांक अंटार्क्टिका दर्या विशीं जायती म्हायती आसली. जायत्या धाडशी लोकांनी दक्षिण जुंव्याचेर वचपाचो प्रयत्न केलो पूण तें फळादीक जावूंक नात. नॉर्वे देशाचो रोनाल्ड आमुंडसेन सगळ्यांत पयलीं दक्षिण ध्रुवार पावपांत जैतिवंत जालो.(11 डिसेंबर 1911). 18 जानेवारी 1912 त रॉबर्ट स्कॉट दक्षिण ध्रुवार पावलो. परत येतना तो आनी ताशियन , ताच्या वांगड्यांक मर्ण आयलें. 1920 ते 1937 ह्या काळांत रशियन, फ्रेंच, ब्रिटिस, अमेरिकन आनी कितल्याश्याच हेर देशांतले संशोधक अंटार्क्टिका खंडार पावले.
अंटार्क्टिक कबलात
बदल1959 वर्सा अंटार्क्टिक मोहिमांत वांटो घेवपी 12 देशांनी 1959 त अंटार्क्टिक कबलात (Antarctic treaty) करून आपल्यो सयो केल्यो. तातूंत अंटार्क्टिकाचो वाठार शांतताये खातीर वापरचो, कोणेच ताचेर हक्क सांगूक फावना अशो म्हत्वाच्यो अटी आसात.
अंटार्क्टिका कबलाती प्रमाण, संवसारांतल्या खंयच्याय देशांतले लोक संशोधन करपाक अंटार्क्टिकार वचपाक शकतात. अंटार्क्टिकाचेर कोणाचीच सार्वभौम सत्ता ना. अंटार्क्टिकाचेर कसल्याय गुप्त संशोधनाक बंदी आसा. आज मेरेन 27 देस अंटार्क्टिका कबलातीचे वांगडी आसात. वांगडी देशांनी संशोधन करून संपत्ती मेळोवपाचो मार्ग काडल्यार, त्या देशांक नुस्तेमारी वा खनिजां काडपाचो हक्क पावता. अंटार्क्टिका कबलात 1999 वर्सा फेरविचाराक येतलो.
अंटार्क्टिका कबलातीची जी सल्लागार समिती (Consultative Committee) आसा तिचो भारत एक वांगडी आसा. 1989 वर्सा भारतान शास्त्रीय संशोधन मोहीम अंटार्क्टिकाक धाडून ही मान्यताय मेळयली. सन 1983 वर्सा भारतान अंटार्क्टिकार ‘दक्षिण गंगोत्री’ नांवाचें कायम स्वरूपाचें संशोधन केंद्र तयार केलां. दक्षिण गंगोत्री संशोधन केंद्रांत भारताचे वैज्ञानीक थंय रावन वातावरण-शास्त्र(metereology), भूचुंबकत्व(Geomagnetism) आनी जीवविज्ञान(Biology) ह्या विशयांचें संशोधन करतात. भारताच्या दुसऱ्या संशोधन केंद्राक ‘मैत्री’ म्हणटात. अंटार्क्टिक खंडार भारतावरी 12 देशांची 30 संशोधन केंद्रां आसात. ह्या केंद्रातल्यान शिंयाळ्याच्या दिसांनी साडेतीनशीं तर गिमाच्या दिसांनी अडेज हजार संशोधक विंगड विंगड संशोधनां करतात. वैज्ञानीक सोडल्यार अंटार्क्टिकार मनीस वस्ती ना.
सद्या अंटार्क्टिकार कसलेंच उत्पादन जायना. शास्त्रीय संशोधनां प्रमाण खनिजां, ऊर्जा, नुस्तेमारी, हांचो बऱ्याच व्हड प्रमाणांत हांगां वावर जावूंक शकता. ते खातीर अंटार्क्टिकाक ’21 शतमानांतलो खंड’ अशें म्हणटात.
चित्र प्रदर्शन
बदल
संदर्भ
बदल
