अभिसारिका

अभिसारिकाः

अष्टनायिकांमदली नामनेची नायिका. हिची व्याख्या अशी- ‘कान्तार्थिनी तु या याति सङ्केतं साS भिसारिका’ (अमरकोश). अर्थ- वेळकाळ थारावन जी बायल आपल्या मोग्याक मेळपाक वता ती अभिसारिका. संस्कृत कवी भरत हाणें तिच्या सभावगुणां प्रमाण तिची व्याख्या अशी दिल्याः

उद्दाममन्मथमहाज्वरवेपमाना

रोमान्चकण्टकितगात्रलतां वहन्ती।

निःशङ्किनी व्रजति या प्रियसङ्गमाय

सा नायिका निगदिता त्वभिसारिकेती।।

अर्थ- सळसळपी मोगाच्या उज्यांत तापपी, जिचें आंग मोगाच्या वा कामाच्या इत्सेन भरलां आनी कसल्याच आडमेळ्यांक भिनासतना आपल्या मोग्याक मेळूंक भायर सरिल्ली नायिका म्हळ्यार अभिसारिका. रसमंजरींत तिचो आनीक एक खाशेलो गूण सांगलाः ‘स्वयमभिसरति प्रियमभिसारयति वा या, स अभिसारिका’. अर्थ – आपल्या मोग्याच्या भेटेक वता वा मोग्याक आपल्या भेटेक आपयता ती अभिसारिका. अभिसार म्हळ्यार दोन मोगी जीवांनी चोरून एकामेकांक मेळपाक वचप. स्वीया, सामान्या, मुग्धा, प्रौढा, उत्तमा, मध्यमा हे अभिसारिकांचे पोटभेद. अभिसारिकेचो मोगी परपुरूश आसूंकूच जाय अशें ना. स्वताच्या घोवाक मेळपाक, घरच्या मनशाचो दोळो चुकोवन थारायिल्ल्या जाग्यार वचपी बायल अभिसारिकाच थारता. परकी अभिसारिकेक हाच्याकूय चड भंय आसता. आपली शिंदळकी उक्ती जाल्यार आपली लज वतली हाची तिका भिरांत आसता. शुक्लपक्षाच्या राती कडेन चान्नें आसता, तेन्ना ती धवें वस्त्र न्हेसता. कृष्णपक्षांत काळें वा निळें वस्त्र न्हेसता.वेगवेगळीं वस्त्रां न्हेसपाचो तिचो हेत म्हळ्यार भोंवतणच्या सैमा कडेन एकरूप जावंचें आनी ताका लागून आपूण कोणाचेच नदरेक पडची न्हय असो आसता. तिचे भेद अशेतरेन करतात- जी अभिसार करपाक कोणाकूच भिनासतना, कोणाचोच आदार घेनासतना भायर सरता ते अभिसारिकेक ‘उत्तम’ म्हळां. जी आपले वांगडा एकाद्रेचो सांगांत घेवन वता ती ‘मध्यमा’ आनी जी काळाचेर पातयेवन रावता, तिका ‘अधमा’ म्हळ्या. अष्टनायिकांत अभिसारिका हीच रसिकांक चड आवडटा. अमरुशतकांतल्या तिच्या वर्णनाचो एक श्लोक असो-

उरसि निहितस्तारो हारः कृता जघने घने

कलकलवती कान्ची पादौ रणन्मणिनूपुरौ

प्रियमभिसरस्येवं मुग्धे त्वमाहतडिण्डिमा

यदि किमधिकत्रासोत्कम्पं दिशः समुदीक्षसे।। अर्थः तुज्या हड्ड्यार फुलांची माळ सळसळटा. धश्टपुश्ट हातांचेर कांकणा किणकिणटात. पांयांत माणकां-मणी आवाज करतात. हे मुग्धे, अशे तरेन हीं वाद्यां वाजयत तूं अभिसाराक भायर सरल्या, जाल्यार कोणूय पळेत ह्या भयान हेवटेन तेवटेन कित्याक पळेता?

(शृंगारनायिका)

कों. वि. सं. मं.