अमरकोश

अमरकोशः

संस्कृत भाशेंतलो एक खूब पूर्विल्लो शब्दकोश. हाच्या कर्त्याचें नांव अमरसिंह. सव्या ते आठव्या शेंकड्यांत केन्नातरी तो जावन गेला आसूंये असें विद्वानांचें मत आसा. हो बौध्दमतानुयायी आशिल्लो अशें म्हणटात. हो शब्दकोश अनुष्टुभ छंदांत रचला आनी हातूंतले श्लोक (सुमार 1,5000) वेगवेगळ्या पदार्थांच्या वर्गां प्रमाण तीन कांडांत विभागल्यात. देखून,हाका केन्नाय ‘त्रिकांड’ वा ‘त्रिकांडी’ अशेंय म्हणटात. हातूंत त्या त्या कांडांत आयिल्ल्या वर्गांकडेन संबंददीत अशा शब्दांक समान अर्थाचे शब्द दिल्यात. ह्या कोशांत सुमार 10,000 शब्द आस्पावतात. पयल्या कांडांत स्वर्गवर्ग, व्योमवर्ग, दिग्वर्ग, कालवर्ग, धीवर्ग, शब्दादिवर्ग, नाट्यवर्ग, पातालभोगिवर्ग, नरकवर्ग आनी वारिवर्ग ह्या वर्गांचो आस्पाव आसून दुसऱ्यांत भूमिवर्ग, पुरवर्ग, शैलवर्ग, वनौषधिवर्ग, सिंहादिवर्ग, मनुष्यवर्ग, ब्रह्मवर्ग, क्षत्रियवर्ग, वैश्यवर्ग आनी शुद्रवर्ग हे वर्ग आसात. तिसऱ्या कांडांत विशेष्यनिघ्नवर्ग, संकीर्णवर्ग, नानार्थवर्ग अव्ययवर्ग आनी लिंगादिसंग्रहवर्ग हे वर्ग आसात. अमरकोशाच्या आरंभाकूच ताची परिभाषा स्पश्ट केल्या. शब्दाच्या अर्थावांगडाच ताच्या लिंगाची माहितीय हातूंत मेळटा देखून हाका नामलिंगानुशासन अशेंय म्हणटात. ह्या कोशाचेर सुमार पन्नास टीका बरयल्यात. तातूंतली क्षीरस्वामीची ‘अमरकोशाद्घाटन’(सुमार अकतरावो शेंकडो), बृहस्पती रायमुकुटमणीची ‘अमरकोशपंजिका पदचंद्रिका’ (1431) आनी भानुजी दीक्षिताची ‘व्याख्यासुधा’ वा ‘रोमाश्रमी’ (सतरावो शेंकडो) ह्यो टीका चड नामना पावल्यात.