अमेरिकेचीं संयुक्त राज्यां

देवनागरी

Romi

अमेरिकेचीं संयुक्त राज्यां चो ध्वज

अमेरिकेचीं संयुक्त राज्यां चें चिन्ह

अमेरिकेचीं संयुक्त राज्यां

अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थाना

अस्तंतेवटेनचो सगळ्यांत चड उदरगत जाल्लो देश. क्षेत्रफळ 93,63,123 चौ.किमी. आंवाठाचे नदरेन जगांत चवथो व्हडलो देश. लोकसंख्या 24,10,77,000 (1986) सादारणपणान ह्या देशाचो अमेरिका असोय उल्लेख करतात. डिस्ट्रिक्ट ऑल कोलंबिया सयत एकावन्न घटक राज्यांचो आस्पाव ह्या देशांत जाता. अलास्का आनी हवाई हीं राज्यां मुखेल भूंयेसावन पयस आसात. हीं राज्यां सोडून देशाचो विस्तार 25° 7’ ते 49° 23’ उत्तर आनी 66° 57’ ते 124° 44 ’ अस्तंत असो आसा. अलास्का उत्तर अमेरिकेच्या वायव्य वाठारांत जाल्यार, हवाई जुंवे उत्तर अमेरिकेच्या अस्तंत दर्यादेगे सावन 3,200 ते 4,800 किमी. अंतराचेर पॅसिफीक म्हासागरांत आसा. मुखेल भुंयेचे उत्तरेवटेन कॅनडा (शीमेची लांबाय 3,240 किमी.)आनी अस्तंतेवटेन पॅसिफीक म्हासागर (दर्यादेग 4,393 किमी.) आसा. उदेंत अस्तंत अंतर 4,480 किमी. आनी दक्षिण उत्तर अंतर 2,560 कि.मी. आसा. राजधानी वॉशिंग्टन.

भूंयवर्णनः

मुखेल भूंयेचे भुगोलीक नदरेन स सभावीक वांटे जातात.

1.ईशान्येवटेनचो वाठारः

हाचेय फुडें ददोन वांटे जातातः

अ) न्यू इंग्लंड-

ह्या वाठारांत अॅपालॅचिअन पर्वताचो उत्तर वाठार आनी ताचे उदेंतेच्या दर्यादेगेवटेनच्या मळांचो आस्पाव जाता. ह्या वाठाराच्या अस्तंत शीमेवयल्यान हडसन न्हंय व्हांवता. अॅपालॅचिअन पर्वत अस्तंतेवटेन आसा आनी ती भूंय फातरांची आसा. दोंगरावळींची उंचाय 1,800 मी. परस मात्शी चड आसा. दर्या वटेनचो वाठार फातरा-खडपांचो आसा, आनी तो सकयल खचला. ताका लागून थंय दर्यादेग तयार जाल्या. हांगाच्यो बऱ्योचशो न्हंयो तांचेर आशिल्ल्या धबधब्यांक लागून येरादारी खातीर उपेगी पडनात. हांगाच्या सगळ्यांत व्हड कनेक्टिकट न्हंयची लांबाय 560 किमी. आसा.

ब) अॅपालॅचिअन पर्वताचो मदलो आनी ताच्या लागचो वाठार

ह्या वाठारांत अस्तंतेवटेन अॅपालॅचिअन पर्वत आसा आनी उदेंतेवटेन अॅटलांटिक म्हासागराच्या देगेमेरेन मळ पातळ्ळां. दर्यादेग तोंकाळ फातरांची आसा. दर्याचें उदक कांय जाग्यांनी भितर सरिल्ल्यान डेलावॅअर, सस्व्केहॅना हे सारक्यो न्हंयो उदेंतेवटेन व्हांवत वचून अटलांटिक म्हासागराक मेळटात. ह्या न्हंयांच्या मार्गांतय बरेच धबधबे आसात.

2. आग्नेयेवटेनचो सकयलो वाठारः

अॅपालॅचिअन पर्वत आनी आग्नेयेवटेनचो दर्या हांचे मदीं हो सकयल्लो वाठार आसा. ह्या वाठाराची दर्यादेग बरीच नीट आसा. हाची सरासरी रुंदाय 320 किमी. आसा जाल्यार उत्तरेवटेन आनी वायव्यवटेन अॅपालॅचिअन पर्वताच्या मुळसा कडेन 180 ते 360 मी. उंचायेचो पीडमाँट हो पठारी वाठार आसा. हें पठार आनी अॅपालॅचिअन पर्वत पोरन्या घट खडपांचे तयार जाल्ल्यान तांच्या भायल्या शीमांचेर न्हंयांच्या पात्रांत धबधबे आसात. फ्लॉरिडा द्वीपकल्पाचो (peninsula) ह्या वाठारांत आस्पाव जाता. ह्या द्वीपकल्पाच्या दक्षिण वाठारांत सरोवरां आनी चिखलाचो वाठार आसा.

3. मदलो सकयलो वाठारः

ह्या वाठारांत मिसिसिपी न्हंयचें देगण आसा. मिसिसिपी आनी तिची उपन्हंय मिसुरी ही उत्तर अमेरिकेंतली सगळ्यांत चड लांबायेची (सुमार 6,400 किमी.) न्हंय. हे न्हंयेतल्यान बऱ्याच प्रमाणांत चिखोल व्हांव न येता आनी मेक्सिकोच्या आखाता कडेन सांचून उरता.

4. अस्तंतेवटेनचो मळांचो उंचलो वाठारः

मिसिसिपी न्हंयच्या देगणाच्या अस्तंतेवटेन सकयल्ल्या वाठाराची उंचाय वाडत वता, आनी रॉकी पर्वता लागीं ती 1,500 ते 1,800 मी. मेरेन वाडटा. रॉकी पर्वता वळींच्या उदेंते वटेन 800 किमी. रुदांयेचो उंचलो मळांचो वाठार आसा. रॉकी पर्वता वयल्यान मळांच्या वाठारांनी व्हांवपी न्हंयानी खोल देगमां तयार केल्यात.

5. रॉकी पर्वतावळ आनी पठाराः

ह्या देशाच्या 1/3 अस्तंत वाठारांत पर्वतावळी आनी पठारां पातळ्ल्यांत. ह्या वाठाराक जरी सादारणपणान ‘रॉकी’ पर्वतावळ म्हणटात तरी तातूंत रॉकी पर्वता भायर सिएर्रा नेवाडा, कॅस्केड आनी कोस्टल ह्योय दोंगरावळी आसात. ह्यो वळी दक्षिण-उत्तर पातळ्ल्यांत. तांची सरासरी उंचाय 500 मी. परस चड आसा. पूण तांची तेमकां 4,000 मी. परस ऊंच आशिल्ल्यान सदांकाळ हिमान भरिल्लीं आसतात. सामके उदेंतेकडेन आशिल्लो रॉकी पर्वत बरोच रुंद आनी ऊंच आसा. ह्या पर्वतावळींच्या आनी कॅस्कॅड, सिएर्रा नेव्हाडा ह्या पर्वतावळींच्या मदीं कोलंबिया, ग्रेट बेसिन,कोलोरॅडो न्हंयक लागून ‘ग्रँड कॅन्यन’ नांवाची पायणीभशेन सुमार देड किमी. खेल 7 ते 18 किमी. रुंद आनी 320 किमी. लांब खळी तयार जाल्या. रॉकी पर्वताच्या मदीं उश्ण उदकाचे झरे, सरेवरां आनी खेल खळ्यो आसात.

6. अस्तंत दर्यादेगेचो वाठारः

कोस्टल पर्वतावळी पॅसिफीक म्हासागराचे देगेक समांतर आशिल्ल्यान हो अस्तंतेवटेनचो कॅलिफोकर्नियाचो सपाट आनी अशीर वाठार तयार जाला.

ह्या देशांतल्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो म्हल्यार मिसिसिपी, सेंट लॉरेन्स, कोलंबिया आनी कोलोरॅडो ह्यो जावन आसात. मिसूरी, ओहायओ, आरकॅन्सा, रेड ह्यो मिसिसिपीच्यो उपन्हंयो आसात. धाकली कोलोरॅडो, ब्रॅझस, रीओ ग्रांदि ह्यो न्हंयो मोक्सिकोच्या आखाताक वचून मेळटात.

कॅलिफोर्निया आखाताच्या वाठारांतली कोलंबिया ही म्हत्वाची न्हंय. सॅक्रेमेंटो, सॅन वाकीन, क्लॅमथ ह्योय न्हंयो म्हत्वाच्यो आसात. सॅक्रेमेंटो आनी सॅन वाकीन, हांकां लागून सिएर्रा नेव्हाडाच्या आग्नेयेवटेन ‘डॅथ व्हॅली’ हें देगण आसा. हो ह्या देशांतलो सगळ्यांत सकयलो वाठार, हाची खोलाय समुद्रथरा परस 83 मी. सकयल आसा. हडसन आनी तिची उपन्हंय मोहॉक अॅपालॅचिअन पर्वताचे उदेंतेवटेन आसात. फ्लॉरिडाच्या दक्षिण वाठारांत बरीच तळीं आनी सरोवरां आसात. ओकीचोबी हें तांतलें सगळ्यांत व्हड. उत्तरेवटेन आशिल्लीं साव्या उदकाचीं पांच व्हडलीं सरोवरां, सुपीरिअर, मिशीगन, ह्युरन, ईअरी आनी आँटॅरिओ. ईअरी आनी आँटरिओ सरोवरामदीं नांवाजिल्ले नायगारा धबधबो आसा.

हवामानः

हांगाचे हवामान विंगड विंगड प्रकारचें आसा. हवामाना परस पावसाच्या प्रमाणाचेर आदारून ह्या देशाचे पांच वांटे करूं येतात. दरेक वांट्याच्या हवामानाचें खाशेलेंपण वेगळें आसा.

1. चड ओलसाणीच्या हवामानाचो वाठारः अस्तंतेवटेनच्या दर्यादेगेच्या उत्तर वाठाराचो हातूंत आस्पाव जाता. हो वाठार उदेंतेक कॅस्केड मेरेन पातळला आनी थंय 75 सेंमी. ते 375 सेंमी.मेरेन वर्सुकी पावस पडटा. शिंयाळ्यांत थंडी आसता. त्या काळांतले समुद्र थरा वयलें ,सरासरी तापमान 4.4° से. आसता. ह्याच वेळार वादळां आनी पावस येता. पर्वताचेर बर्फ पडटा. गिमांत तापमान चडशें वाडटा. जुलय म्हयन्याचें सरासरी चडांत चड तापमान 32.2° से. आसता. त्या वेळार कांय प्रमाणांत पावस पडटा. दर्यादेगे लागीं दाट धुकें आसता.

2. ओलसाणीच्या हवामानाचो वाठारः सुपीरिअर सरोवरा सावन टेक्सास राज्यामेरेनच्या मदल्या वाठाराचे उदेंतेक हो वाठार आसा. हांगाचें वर्सुकी पावसाचें प्रमाण 75 सेंमी. ते 125 सेंमी.आसता. पावस चडसो गिमांत पडटा. शियाळ्यांत अक्षवृत्ता प्रमाण विंगड विंगड थळांच्या तापमानान बदल जाल्लो दिसता. जानेवारी म्हयन्याचें सरासरी तापमान दक्षिण फ्लॉरिडांत 21.1° से. गल्फ दर्यादेगेर 13° से. आसता. ह्या काळांत केन्ना केन्ना उत्तरेवटेनच्यान थंड हवेचें ल्हार आयिल्ल्यान तापमान अचकित देंवता. अशा वेळार उण्यांत उण्या तापमानाची नोंद मिनेसोटा राज्यांत 45.6° से. टेनेसी राज्यांत 28.9° से. आनी फ्लॉरिडाच्या वायव्य वाठारांत 17.8° से. अशी जाता. ओहयो न्हंयचे उत्तरेवटेन शिंयाळ्यांत बर्फ पडटा. आनी तें जमनीर 1 ते 5 म्हयन्यां खातीर उरता. गिमांत ही परिस्थिती बदलता. तेन्ना तापमानांत जावपी बदल सगळे कडेन जाता. उत्तरेवटेन जुलै म्हयन्याचें तापमान सरासरी 18° से. आसता. दक्षिण वाठारांत ते 26.6° से. आसता. ह्या वेळार दक्षिण फ्लॉरिडा आनी ईशान्येवटेनच्या पेन राज्याचे वाठार सोडीत जाल्यार हेर कडेन आतां मेरेन चडांत चड तापमान 37.8° से. आशिल्ल्याची नोंद जाल्या. मेक्सिकोच्या आखाता वटेनच्यान हून वारें उत्तरेवटेन व्हांवक लागता. आनी ताका लागून हवामानांत उश्णताय येता. शरद ऋतूंत हरीकेन ह्या चक्री वादळाक लागून फ्लॉरिडा आनी गल्फ ह्या दर्यादेगांचेर भरपूर पावस पडटा. दक्षिण वाठारांत अस्तंतेवटेन पावसाचे प्रमाण उणें जावन थंय 500 ते 800 किमी. रुंदायेचो उण्या ओलसाणीचो वाठार तयार जाला. उदेंतेवटेनच्या दर्यादेगे सवन हो वाठार पयस आशिल्ल्यान हांगा वट्ट पावसाचें प्रमाण उणें आसा. कॅनडाच्या शीमे लागीं ह्या वाठाराचे उदेंते वटेन 75 सेंमी. पावस पडटा, पूण अस्तंतेवटेन फकत 45 सेंमी. मेरेन पडटा. शिंगाळ्यांत मदींमदीं थंड हवेचीं ल्हारां आनी हिम वादळां येतात.अशा वेळार तापमान सामकेंच सकयल देंवता. डाकोटाच्या उत्तर वाठारांत 45.6° से. आनी टेक्सासच्या मदल्या वाठारांत 17.8° से. मेरेन आसता. गिमांत मात तापमान सादारणपणान सगळेवटेन सारकेंच आसता. पावस चडसो वसंत ऋतूंत आनी गिमाच्या पयल्या अर्दांत पडटा.

4. अर्दो उसू पडिल्लो (partially deserted) वाठारः हो वाठार रॉकी पर्वत आनी उण्या ओलसाणीच्या हवामानचो वाठार हांचे मदीं 500 ते 800 किमी. मेरेन रुंदायेचो आसा. समुद्र थरा सावन ह्या वाठाराची उंचाय 900 मी. आसा. हांगा पावसाचें आनी हिम पडपाचें प्रमाण बरेंच उणें आसा. उत्तर माँटॅना राज्यांत वर्सुकी पावस 30 सेंमी. जाल्यार दक्षिणे वटेन टेक्सास राज्यांत 62 सेंमी. मेरेन आसता. शिंयाळ्यांत जानेवारी म्हयन्यांतलें सरासरी तापमान येलोस्टोन पार्क हांगा -54.4° से. जाल्यार टेक्सास हांगा -12° से. आसता. ह्या दिसांनी बर्फ पडटा. पर्वतांनी वर्सभर पावस पडत आसता.

5. उसू पडिल्लो (totally deserted) वाठारः ह्या वाठारांत नेवाडा, उटा, न्यू मेक्सिको, कॅलिफोर्नियाचो आग्नेय वाठार, आनी टेक्सास राज्याचो नैऋत्य वाठार हांचो आस्पाव जाता.वर्सुकी पावस 25 सेंमी. परस उणो आनी चडसोच गिमांत पडटा. ह्या काळांत जुलय म्हयन्याचें सरासरी तापमान 26.7° सें. सुमार आसता.

वनस्पतः

हवामाना प्रमाण वनस्पतीचे चार विंगड विंगड प्रकार सांपडटात.

1.रानांचो वाठारः ईशान्येवटेन मेन राज्यां सावन मिनेसोटा राज्या मेरेन रुंदाय आशिल्लो हो वाठार दक्षिणेक अॅपालॅचिअन पर्वताच्या तोंका मेरेन पातळला. ह्या वाठाराचे उत्तरेवटेन धवे तांबडे पायन, हॅमलॉक, स्प्रूस, जॅक पायन आनी बलसम फर अरुंद पानांचे रुख आसात. हे भाय हॅमरिस्क, पेपरबर्च, विलो, आल्डर, अॅस्पेन आनी पॉप्लर ह्याय बी झाडांची वाड जाता. ह्या वाठाराचे दक्षिणेक सुर्वेक भरसल्या जातीचीं रानां आसात. फुडें घट लाकडाची रुंद पानांनी, पानझडी रुखांची पानां आसात. हीं रानां न्यू इंग्लंड ते मिसूरी आनी टेक्सासच्या उदेंत वाठारा मेरेन पातळल्यांत. तातूंत मॅपल, ओक, लोकस्ट, लिंडन, वॉलनट, हिकरी, बीच असले रुख आसात. अॅटलांटिक आनी गल्फ दर्यादेगेच्या वाठारांत पायन, हिकरी, ओक, मॅग्नोलिया, व्हायट सेडार, अॅश हे रुख आसात. फ्लॉरिडाच्या चिखलाच्या वाठारांनी सायप्रस, ट्रॅपेलो आनी व्हायट सेडार हीं झाडां आसात.

2. तणाचो वाठारःह्या वाठाराक ‘प्रेअरी’ अशें म्हणटात. तो उत्तर. डाकोटा राज्यासावन दक्षिणेक टेक्सास मेरेन उण्या ओलसाणीच्या हवामानाच्या वाठारा मेरेन दक्षिण-उत्तर पातळला.बफेलो, प्रागा, सायड ओक बंच, व्हीट आनी नीडल हे आनी तणाचे हेर बरेंच प्रकार हांगा दिश्टी पडटात. पर्वत आनी ऊंच पठारांच्या वाठारांत येलो पायन, डग्लस फर, स्प्रुस हे अशीर पानांचे रुख हांगा आसात.

3. उसू पडिल्ले वाठारः रॉकी पर्वताचे अस्तंतेवटेन सेज ब्रश नांवाचीं झोंपां आसात. मात्शा चड पावसाच्या पर्वतांच्या देंवतेचेर आनी ल्हान ददोंगुल्ल्यांचेर ज्यूनिपर, नट पायन हे रुख आसात. आग्नेय कॅलिफोर्निया सावन टेक्सास मेरेन उसू पडिल्लो वाळवंटांचो वाठार आसा. थंय निवला, बाभळ, जोशुआ हे सारकी वनस्पत आसा.

4. पर्वताच्या उंचल्या वाठारांनी तण आनी ल्हानसान रोंपा आसात पूण तीं फकत पावसाळ्यांत जातात.

मोनजातः

हांगा तरांतरांच्या प्राण्यांच्यो विंगड विंगड जाती दिसून येतात. व्हडल्या मांस खावपी प्राण्यांमदीं वांस्वेल, भालू, प्युमा, रानमाजर, कोळसुंदा, (T.Anders), कोयॉट हांचो आस्पाव जाता. हेर प्राणी म्हळ्यार हरणांच्यो तरेकवार जाती, रेडे, म्हशीं, मेंढरां, बीव्हर, हुंदीर, प्रेअरी डॉग आनी तरेकवार जातीच्यो चानयो हांगा आसात.

गरुड, ससाणो, घुघुम ही सुकणीं चडशीं दिश्टी पडटात. पाणकोंबडी, कॅनडा-हंस, हांयसां हीं उदकांतलीं सुकणीं आसात. हेर म्हत्वाचीं सवणीं म्हळ्यार रानवटी टर्की, ग्रावज आनी पारव्यांच्यो तरेकवार जाती. अलास्का हांगा ल्हंव आशिल्ले सील, ऑटर, कोले, मिंक, मस्कंरॅट आनी स्कंक असली मोनजात आसा.

इतिहासः पूर्विल्लो काळः

ह्या देशांत मनीस केन्ना अस्तित्वांत आयलो हाचेविशीं स्पश्ट म्हायती ना, पूण सुमार 15, 000 वर्सां पयलीं हांगा मनशाचो राबितो आशिल्लो अशे अश्मयुगांतल्या अवशेशांवयल्यान दिसता. मनीस घडये हांगा बेरिंग दर्याच्या मार्गांतल्यान आयलो आसूंये अशें कांय जाणांचें मत आसा. कांय जाणकारांच्या मतान उदेंत आशियांतले मंगोलियन वंशाचे लोक अलास्का वरवीं मॅकेझी न्हंयच्या मार्गांतल्यान अमेरिकेंत आयले. थंय सावन ते मिसूरी न्हंयचे पलतडीं, दक्षिणेंत आयले.

अश्मयुगांत हांगाचो मनीस व्होंवऱ्यांनी रावतालो. न्यू मेक्सिको आनी ऑरेगोन उटा ह्या राज्यांनी तांणी राबितो केल्लो. ताणे ह्या काळांत शिकार केल्ल्या प्राण्यांची बरींच हाडां सांपडल्यात.सुमार 7,000 वर्सापयलीं मनशाचो राबितो पद्दतशीर जाला आसूंये. केंटकी आनी टेनेसी राज्यांत न्हंयच्या देगांचेर खावन उडयल्या नुस्त्याचें आनी हेर उदकांत रावपी प्राण्यांच्या हाडांचे अवशेश सांपडल्यात. ते कंदमुळां, फळां आनी रानबियो खाताले. रानबियांचें पीठ करचे खातीर फातरी रगडे वापरताले. भालो हें तांचे शिकार करपाचें मुखेल हत्यार आशिल्लें. ह्याच काळांत न्यूयॉर्क आनी न्यू इंग्लड ह्या वाठारांनी जे पंगड रावताले तांची जीण हेडगी आशिल्ली. फातराच्यो कुराडी आनी भाले ते उपेगांत हाडटाले. नुस्तें धरचे खातीर तांणी हाडांचे गरे तयार केल्ले. कांय काळा उपरांत तांची उदरगत जावन हाडांते गरे तयार केल्ले. कांय काळा उपरांत तांची उदरगत जावन हाडांच्यो सुयो आनी फातराची आयदनां ते वापरूंक लागले. मर्णा उपरांत ते प्रेतांचें बरेतरेन दफन करताले. कासवाच्या कट्ट्यांचे खिळखिळे, हाडांच्यो बांसऱ्यो, पिल्लुको हीं ताची वाद्यां आशिल्लीं. घुलांच्यो आनी दातांच्यो माळो करून ते गळ्या भोंवतणी घालताले. इ. स.पयलीं 2,500 च्या काळांत तांची उदरगत चड नेटान जावंक लागिल्ल्याचें दिसून येता. तांणी तरांतरांची आयदनां आनी खोटले तयार करूंक सुरवात केल्ली.

वसाहतीं पयलींचो काळः

कोलंबसा पयलीं कितलींश्याच शतमानां आदीं अमेरिके भायले लोक त्या खंडांत पाविल्ले अशे पुरावे मेळटात. युरोपीय लोकांनी हांगा पावल दवरल्या उपरांत तांकां मनशाचें मांस खावपी कांय रानवट पंगड मेळ्ळे. कांय लोकां मदीं खाशेले धर्मीक आचार आनी संप्रदाय आशिल्ले. हे लोक चडशे मेक्सिकोचे उत्तरेवटेन रावताले.

युरोपीय वसाहतींचो काळः

1492 त कोलंबस स्पेनच्या पालवान बहामा जुंव्याचेर पावलो. त्या उपरांत ताणे अमेरिकेच्यो दोन तीन भोंवड्यो केल्यो. अमेरिकेच्या अॅटलांटिक दर्यादेगेचो ताणें सोद लायलो. कोलबंस उपरांत स्पेनांतले हेर भोंवडेकार अमेरिकेन वटेन येवंक लागले. अमेरिगो व्हेसपूची, कोलंबसाचो पूत डोगो, तशेच बॅल्बोआ, आल्फान्सो द पानअॅडो, पिझारो, दे सोटो हे सोळाव्या शतमानाच्या मध्या मेरेन अमेरिकेंत येताले आनी वताले. ह्या लोकांचें वचप उत्तर अमेरिके परस मध्य आनी दक्षिण अमेरिकेवटेन चड आशिल्लें. 1559 त कॉर्तेटन हो स्पनिश रहिवासी हांगा पावलो. हांगाच्या अॅझटेक ह्या जमातींचेर ताणें अडेज-तीन वर्सांभितर जैत मेळयलें. स्पॅनिश लोकांचो मुखेल उद्देश म्हळ्यार मॅक्सिकेंतलें भांगर लुटप आनी रानवटी जमातींक किरिस्तांव धर्मांत हाडप हें आशिल्लें. हांगा छापखाने आनी शिक्षणसंस्था निर्माण करून आनी कांय थळाव्या बायलां वांगडा लग्नां करून स्पॅनिश लोकांनी थळाव्या लोकांक सुदारपाचे यत्न केले. मॅक्सिको, कॅलिफोर्निया ह्या सारक्या वाठारांनी स्पेनांतल्या लोकांनी पयलीं राबितो केलो. तांच्या फाटल्यान हॉलंड, स्वीडन, फ्रांस, इंग्लंड ह्या देशांतले कांय लोक हांगा पावले. हॉलंडातल्या लोकांनी हांगा ‘न्यू नेदरलँडस्’ आनी स्वीडनांतल्या लोकांनी ‘न्यू स्वीडन’ अशा वसाहतींची थापणूक केली.

सुमार 1608 त फ्रेंचानीं क्वेबेक आनी 17व्या शतमानाच्या निमाणेमेरेन मिसिसिपीचें देगण आनी सरोवरा लागच्या वाठारांत राबितो केलो. शारां उबारून तांणी आपल्या वसणुकांची राखण करूंक सुरवात केली. स्पेनांतल्या लोकांचे फ्रेंच आनी ब्रिटिशें वांगडा वसणुकांच्या प्रस्नांतल्यान संबंद लागले.

पंदराव्या शतमाना सावन ब्रिटिशांची ह्या खंडा कडेन बारीकसाणीची नदर आशिल्ली. सोळाव्या शतमानांत जे स्ट्यूअर्ट राजा ब्रिटनांत सत्तेर आयिल्ले,ते केंथलिक पंथाचे आशिल्ले.ब्रिटिशांमदी प्रॉटेस्टंट लोक बरेच आशिल्ले. राजा आनी हप्रजा हांट्यामदीं झूज पेटचें न्हय हाका लागून बरेच प्रॅटिस्टंट अमेरिकेंत वचून रावच्याखातीर मुखार आयले. राज्यसत्तेन तांकां ह्या कामांत पावल दिलो. ब्रिटिशानीं अमेरिकेंत येवन व्हर्जिनिया, मेरिलँड, मॅसॅचुसेट्स, न्यु इंग्लंड ह्यो वसणुको निर्माण केल्यो.

व्हर्जिनीया कंपनीन हांगा आपली वसाहत सुरू करून तंबाखूचें उत्पादन करूंक सुरवात केल्ली. ह्या सगल्या वसाहतींची पयली लोकसभा 1619 त अस्तित्वांत आयली. प्रॉटेस्टंटां वांगडा कॅथलिक पंथाचेय लोक हांगा राबितो करूंक लागले. 1624त व्हर्जिनियाची वसाहत ब्रिटिश राज्य सत्तेखाला आयली. सगळ्या वसाहतींची हांगा नेटान उदरगत जावंक लागली. अमेरिकेंत ब्रिटनाच्यो तेरा वसाहती निर्माण जाल्यो. उत्तर आनी वायव्येवटेन फ्रेंचांचो शेक चलतालो, जाल्यार दक्षिणेवटेन स्पेनाचो.

वसाहतींत येवन राविल्ले चडशे लोक मध्यमवर्गीय आनी गरीब आशिल्ले. रानां निवळ करून थंय शेतां रोवप, जमता तसले ल्हान सान उद्देगधंदे करप हातूंतल्यान सुरवात करून तांणी हांगा ल्हव ल्हव कारखाने उगडूंक सुरवात केली. ह्यो तेराय वसाहती स्वतंत्रपणान आपापलो कारभार चलोवपाचो यत्न करताल्यो. सगळ्या वसणुकांनी विंगड विंगड धर्मांचे आनी पंथाचे कितल्याशाच राश्ट्रांतले आनी वंशाचे लोक लागीं आयले. दरेक वसाहतींतल्या लोकांमदीं जागृताय सुरू जाली आनी कांय काळ उपरांत वसाहतींच्या अभिमानाची सुवात ‘अमेरिका’ नांवाचें आपलें एक राश्ट्र आसा हे भावनेन घेतली.

स्वतंत्रताय झुजाचो काळः

सतराव्या आनी अठराव्या शतमानाच्या काळांत हांगा जरी तरांतरांचे लोक आशिल्ले तरी हातूंत ब्रिटिशांचें प्रमाण चड आशिल्ल्यान इंग्लीश भाशेक मान्यताय मेळूंक लागली. युरोपांतल्यान कोणेतरी आपल्याचेर सत्ता चलवची हा गजाल तांकां मान्य जायना जाली. इंग्लंडच्या संसदेंत संमत जाल्ल्या कायद्यों शेक आपल्याचेर चलप म्हळ्यार अन्याया आसा असो विचार वसाहतींतल्यान चालू जालो. 1766त हाचो परिणाम म्हूण स्टँप अॅक्ट रद्द जालो तरीपूण च्या, कागद हांच्या वयल्या करांक लागून तांचेर बहिश्कार घालपाची चळवळ हांगा सुरू जाली. 1768 त बॉस्टन शारांतल्यान ती सगळ्याक पातळ्ळी. फुडें हे कर रद्द जाले, पूण चळवळ बंद जालीना. सप्टेंबर 1774त बारा वसाहतींतले फुडारी फिलाडेल्फिया ह्या शारांत जमले आनी तांणी हे बसकेक ‘काँटिनँटल काँग्रेस’ अशें नांव दिलें. ब्रिटिश सैन्यान हे गजालीक विरोध केलो. बंकरहिल हांगा ब्रिटिश आनी सुटकेझुजारी हांच्यामदीं झूज जालें आनी बरेच ब्रिटिश सैनिक ह्या झुजांत सोंपले. काँटिनँटल काँग्रेस अमेरिकेचे सरकार म्हूण वावरूंक लागली. 4 जुलै 1776 दिसा स्वतंत्रतायेचो जाहीरनामो उजवाडावन ‘अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां स्वतंत्र आनी स्वायत्त आसात’ अशीं घोषणां केली.

हाच्या उपरांत वसाहतवाले आनी ब्रिटिश हांच्या मदीं ल्हान व्हड झुजां जावन 1783 त पॅरिस हांगा जाल्ले कबालातींतल्यान अमेरिकेचें स्वतंत्रताय झूज सोंपलें आनी अमेरिका हो स्वतंत्र देश अस्तित्वांत आयलो.

स्वतंत्रताये उपरांतचो काळः

झुजाच्या काळांत दरेका राज्यांत आपआपलें विंगड विंगड कायदे केल्ले. ह्या सगळ्या राज्यांमदीं झगडीं जावपाची भिरांत उत्पन्न जाली. डॅनियल शेझ हाच्या फुडारपणा खाल शेतकामत्यानी हांगा बंडां केलीं. लश्करांन हीं बंडां मोडलीं, पूण ह्या बंडां उपरांत राज्ययंत्रणेची गरज सगळ्याक जाणवली. काँटिनँटनल काँग्रेस राज्य पद्दत जाग्यार घालच्या खातीर पुराय पडचीना हे नदरेंतल्यान मे 1787 त बारा घटक राज्यांतले 55 प्रतिनिधी संविधान तयार करच्या खातीर फिलाडेल्फिया हांगा जमले. 11 सप्टेंबर 1787 दिसा तीन घटक राज्यां सोडून हेर राज्यांनी संविधानाक मान्यताय दिली. पयलो राश्ट्राध्यक्ष म्हूण जॉर्ज वॉश्गिंटन आनी उपराश्ट्राध्यक्ष म्हूण जॉन अॅडम्स राज्यकारभार चलोवंक लागले. वॉश्गिंटन फाटोफाट दोन खेप राश्ट्राध्यक्ष जालो आनी 1796 त निवृत जालो.

वॉश्गिंटनाचे कारकिर्दींत अमेरिका एक बळिश्ट राश्ट्र म्हण मुखार येवपाची सुलूस लागली. ताच्या उपरांत अॅडम्स, जेफर्सन, मॅडिसन हांच्याय कारकिर्दींत अमेरिकेची बरी उदरगत जाली.जेफर्सनाच्या कालांत अमेरिकेंत नेपोलियना कडल्यान लुईझिअॅना हो वाठार सव्वा लाख डॉलर दिवन विकतो घेतलो.

फुडें 1817 सावन आठ वर्सा जेम्स मनरो राश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो. ताणें स्पॅनाची ताखद काबार करचे खातीर वेगळेवेगळे उपाय केले. अमेरिकेचे बळगें वाडोवचे खातीर ताणें मुखार दवरिल्लो प्रस्ताव ‘मनरो डॉक्ट्रीन’(1823) ह्या नांवान नामनेक पावला. 1828-37 ह्या काळांत अँड्र्यू जॅक्सन राश्ट्राध्यक्ष जालो. ताणें आनी ताच्या उफरांत सत्तेर आयिल्ल्या राश्ट्राध्यक्षानी अमेरिकेक ऑरेगॉन, टेक्सास, मेक्सिको ह्या सारके वाठार मेळोवन दिले.

पॅसिफीक म्हासागराच्या लागीं 1848 त भांगराचो सोद लागलो. आनी दक्षिणे वटेनच्या राज्यांची हाका लागून बरीच उदरगत जाली. राज्यांच्या प्रस्नां वयल्यान हांगा वाद जावंक लागले आनी यादवी झूज पेटलें. झूजाच्या कारणांविशीं इतिहासकारां मदीं बरेच मतभेद आसात. 1860 त आब्राहाम लिंकन राश्ट्राध्यक्ष जाले उपरांत दक्षिण कॅरोलायना राज्य संघा भायर सरलें.खंयच्याय राज्याक कायदेशीरपणान संघांतल्यान भायर सरूंक मेळचेंना अशें लिंकन हाणें जाहीर केलें, आनी फुटीर राज्यांआड झूज चालू केलें. ह्या झुजांत दक्षिणेवटेनच्या फुटूंक सोदपी राज्यांचो 1965 त पराभव जालो आनी झूज सोंपलें. फुटीरतायेच्या विचारांक काबार करपा वांगडाच गुलामगिरीच्या प्रस्नाक मिटवच्या खातीर लिंकन बरोच वावुरलो. यादवी झुजाच्या करणा खातीर गुलामगिरीच्यो प्रस्न आनी कांय राज्यांमदीं मुळ धरूंक लागिल्ल्यो राश्ट्रवादाचो कल्पना मुखेल आशिल्ल्यो. उत्तरेकडेनच्या राज्यांक संघराज्य पद्दत दवरूंक जाय आशिल्ली, जाल्यार दक्षिणेवटेनच्या राज्यांक, जंय निग्रो लोकसंख्या चड आशिल्ली तांकां स्वतंत्रताय जाय आशिल्ली. काळ्या-गोऱ्यांमदलो संघर्श आनी स्वतंत्र राज्यांचो विचार हातूंतल्यान झुजाक सुरवात जाल्ली. फुडें लिंकन पर्थून राश्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो. बंडखोर राज्यांच्या प्रस्नांचेर सासणां खातीर उपाय काडपाच्या यत्नांत आसतनाच 14 एप्रिल 1865 ताचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो अँड्र्यू जॉन्सन राश्ट्राध्यक्ष जालो. ताच्या कारकिर्दींत ‘कू क्लक्स क्लॅन’ हें निग्रोंचो दुस्वास करपी दहशतवादी गुप्त संघटनेची हांगा थापणूक जाली. रशिया कडल्यान अमेरिकेन ह्याच काळांत अलास्का हो वाठार विकतो घेतलो. ताच्या उपरांत वेंचून आयिल्लो युलिसीझ ग्रँट हो 1876 मेरेन राश्ट्राध्यक्ष उरलो. फुडें तांची लोकप्रियता उणी जाली आनी सॅम्युएल टिल्डन हो राश्ट्राध्यक्ष जावचे खातीर जावचे खातीर उबो रावलो. पूण ताच्या आड हेज हो रिपब्लिकन पक्षाचो उमेदवार राश्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो. 1881 त वोंचून आयिल्ल्या जेम्स गारफील्ड हाचो खून जालो आनी चेस्टर राश्ट्राध्यक्ष जालो. रिपब्लिकन पक्षाची लोकप्रियता उपरांत ल्हव ल्हव उणी जावंक लागली आनी 1884 त क्लीव्हलंड हो डॅमोक्रेटिक पक्षाचो उमेदवार राश्ट्राध्यक्ष जालो, पूण 1888 त रिपब्लिकन पक्षान पर्थून आपलें बळगें वाडयलें आनी तांचो उमेदवार जनरल हॅरिसन राश्ट्राध्यक्ष जालो.मॅकिन्लोचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष जावंक पावलो. 1904 तल्या वेंचणुकांनी पर्थून तोच वेंचून आयलो. त्याच वर्सासावन सुरू जाल्ल्या रशिया-जपान झुजांत मध्यस्थीं करून ताणें झूज थांबयलें आनी ताका लागून ताका 1906 त शांततायेचें नोबेल इनाम मेळ्ळें. 1892 त लोकांनी क्लीव्हलंडाक पर्थून वेंचून काडलो. ताच्या कालांत अमेरिकेच्या सगळ्या वाठारांनी बरेतरेन पुर्नरचणूक जाली. क्लीव्हलंडा फाटल्यान राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या मॅकिन्ली हाणें अॅटलांटिका म्हासागरांतल्या क्यूबा, प्वेर्तरिको ह्या वाठारांचेर अमेरिकेचो शेक गाजयलो. पॅसिफीक म्हासागरांतल्या फिलीपीन जुंव्यांचो चोमोय अमेरिकेचे सत्तेखाला आयलो. 1901 त मॅकिन्लोचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष जावंक पावलो. 1904 तल्या वेंचणुकांनी पर्थून तोच वेंचून आयलो. त्याच वर्सासावन सुरू जाल्ल्या रशिया-जपान झुजांत मध्यस्थीं करून ताणें झूज थांबयलें आनी ताका लागून ताका 1906 त शांततायेचें नोबेल इनाम मेळ्ळें.1912 त डेमॉक्रॅटिक पक्षाचो वुड्रो विल्सन वेचून येवपाच्या पयलीं हावअर्ड टॅफ्ट हो राश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो.

म्हाझुजां उपरांतचो काळः

1914 त सुरू जाल्ल्या पयल्या म्हाझुजांत पयलीं दोन अडेज वर्सा अमेरिका तटस्थ रावलो. म्हाझूजांक लागून अमेरिकेच्या तटस्थतेविशीं दुबावीत जाले. 1915 त जर्मन पाणबुड्यांनी दोन ब्रिटीश बोटी बुडयल्ल्यो तातूंत जे लोक मेले तांतले कांय अमेरिकन आशिल्ले. अमेरिकेंत जर्मनी आड लोकमत तयार जावंक लागलें. 1917 त अमेरिकेच्यो बोटीय जर्मनीच्या पाणबुड्यां कडल्यान बुडूंक लागल्यो. जर्मनी मेक्सिकोक झुजा खातीर फुडें काडटा हाचो पुरावो त्याच वेळार विल्सनाच्या हातांत आयलो. तो उजवाडाक आयल्या उपरांत 6 एप्रिल 1917 त इश्ट राश्ट्रां वांगडा अमेरिकन जर्मनीआड झूज चालू केलें. अमेरिकन आपलें नाविक बळ वाडोवन जर्मनीचेर हार घालूंक सुरवात केली. हें झूज निमणें 1918 च्या शेवटाक सोंपलें.

अमेरिकेन झुजांत वांटो घेवपाच्या प्रस्ना वयल्यान सीनेटांतल्या विरोधकांनी विल्सनाचेर टीका करूंक सुरवात केल्ली. 1919 त विल्सनाक अर्धांनाचो झटको आयलो. 1919-20 त अमेरिकेंत एका फाटोफाट एक अशे बरेच संप जाले. ह्या वेलार रिपब्लिकन पक्षाचो वॉरेन हार्डिंग हो राश्ट्राध्यक्ष जालो. 1923 त ताका मर्ण आयलें आनी कॅल्व्हिन कूलीज राश्ट्राध्यक्ष जालो. फुडली वेंचणूक ताणेच जिखली आनी 1928 वर्सा मेरेन राश्ट्राध्यक्ष पद सांबाळ्ळें.

1928 त हर्बट हूव्हर राश्ट्राध्यक्ष जालो. इतले मदगतीं अमेरिकेंत शेअर बाजाराक बरेंच म्हत्व आयिल्लें. अर्थीक मळार अमेरिकेची परिस्थिती वायट जांवची न्हय हाका लागून ताणें बरेच उपाय सोदले. 1932 त डेमोक्रॅटिंक पक्षाचो फ्रँकलीन रुझवेल्ट राश्ट्राध्यक्ष जालो. ताच्या वावराक लागून 1936 त पर्थून ताका लोकांनी वेंचून दिलो. ह्या वेळार जर्मनींत हिटलरची,इटलींत मुसोलिनीची सत्ता आनी स्पेनांत यादवी झूज चलतालें. 1939 त दुसरें म्हाझूज सुरू जालें. ह्या झुजांतय पयलीं आपल्या तटस्थतेच्या धोरणाक लागून अमेरिकेन वांटो घेतलो ना.1940 त रुझवेल्ट तिसरे फावट राश्ट्राध्यक्ष जालो. ल्हव ल्हव अमेरिकेन झुजाविशींचें आपलें तटस्थतायेचें धोरण बदललें. अमेरिके वांगडा एकेवटेन शांततायेचें धेरण दवरून दुसरेवटेन जपानान पर्लहार्बर ह्या अमेरिकेच्या आरमारी तळाचेर घुरी घाली. 1941 तल्या ह्या जपानाच्या बाँब घुरये उपरांत अमेरिकेन झुजांत वांटो घेतलो. जपानी शारांचेर 1945 त अणुबाँब उडयल्या उपरांत झूज सोंपलें. 1944 त रुझवेल्ट चवथे फावट राश्ट्राध्यक्ष जालो, पूण रोखडेंच 1985 त ताका मरण आयलें. विसाव्या शतमानांत अमेरिकेची उदरगत करपाच्या वावरांत रुझवेल्ट हाचो वांटो बरोच म्हत्वाचो आसा. अणूबाँब जपानाचेर उडोवपाची घडणूक रुझवेल्टा उपरांत राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या टूमनाचे कारकिर्दींत घडली. टूमन (1945-52), आयसेन हॉवर (1953-61), केनेडी (1961-63), जॉन्सन (1963-69), निक्सन (1969-74) हांच्या काळांत अमेरिकेक झुजा उपरांत बिकट परिस्थितीक तोंड दिवचें पडलें. अमेरिकेन पयलींचें अलिप्ततावादी धदोरण कुशीक दवरलें आनी साम्यवादाच्या संवसारीक प्रसाराचेर आळाबंद हाडच्या खातीर ‘मार्शल येवजण’, ‘नाटो’, ‘सिटो’ ह्या सारक्यो संघटना उबारूंक फुडाकार घेतलो. रशिया आनी अमेरिकेमदीं ‘शीतझूज’ (cold war) सुरू जालें. 1960 त अमेरिकेचें यू-2 हें विमान सकयल उडयल्ल्यान रशिया अमेरिका हांच्या मददीं झूज, अरब – इस्त्राएल झगडीं, सुएझ कालव्याचो प्रस्न, कंबोडिया, लाओस,व्हिएतनाम हांचे प्रस्न ह्या सारक्या गजालींचो अमेरिकेच्या परराश्ट्र धोरणाचेर बरोच परिणाम जालो.

झुजा उपरांतच्या काळांत अमेरिकेन अवकाश संशोधनाच्या मळार नेटान उदरगत केली. 1969 त सगळ्यांत पयलीं अमेरिकेन चंद्राचेर पावल दवरलें. समाजीक समतायेच्यो बऱ्योच घोशणा करून लेगीत ह्या देशांत निग्रो खातीर जाय तशे हक्क हांगा नात. मार्टिन ल्यूथर किंग सारक्या फुडाऱ्यांच्या आंदोलना उपरांतय हांगा काळ्या-गोऱ्यां मदलो संघर्श सोंपिल्लो ना.पांवड्याचेर एक आक्रमक प्रकाराचें स्वरुप हाडलें, पूण ‘वॉटरगेट’ प्रकरणांतल्यान ताका राजीनामो दिवचो पडलो आनी ताच्या फाटल्यान जॅराल्ड फोर्ड राश्ट्राध्यक्ष जालो. 1976 तल्या वेंचणुकांनी

लिंडन जॉन्सना उपरांत राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या निक्सन हाणें अमेरिकेक आंतरराश्ट्रीय जिमी कार्टर हाका जैत मेळून तो राश्ट्राध्यक्ष जालो. जिमी कार्टरची कारकिर्द 1981 त सोंपली. रॉनाल्ड रिगन हो 1984 त ताका लोकांनी पर्थून वेंचून काडलो. 1988 तल्या वेंचणुकानी रिगनाचे कारकिर्दींत उपराश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो जॉर्ज बुश राश्ट्राध्यक्ष जालो.

राज्यवेवस्थाः

अमेरिकेची राज्यवेवस्था 17 सप्टेंबर 1787 तल्या संविधानाचेर आदारित आसा. सरकार विधीमंडळ, कार्यकारी मंडळ आनी न्यायवेवस्था ह्या तीन पांवड्यावयलें काम पळयता.राश्ट्रीय सरकाराक म्हत्वाचे अधिकार आसात. कर घेवप, आंतरराश्ट्रीय आनी राज्यांमदल्या वेपारा खातीर जाय तो येवजणी थारावप, राश्ट्रीय राखण आनी चलन, आंतरराश्ट्रीय संबंद, नव्या वाठारांचो संघराज्यांत आस्पाव असल्या गजालींची जापसालदारकी केंद्र सरकाराची आसा. कार्यकारी मंडळाचो मुखेली राश्ट्राध्यक्ष आसता आनी त्या नात्यान तो देशाचो पयलो नागरीक थारता. शासन विभागाचो आनी राखणदळाचोय तो मुखेली आसता.अध्यक्षाच्या वेंचणुके खातीर घटक राज्यांनी पयलीं अध्यक्षीय मतदाराची वेंचणूक जाता. फुडें हे मतदार अध्यक्षाचे वेंचणुकेंत मतदान करतात. मतदारांची संख्या त्या त्या राज्यांतल्या सिनेटर आनी प्रतिनिधदी घराच्या वांगड्यां इतली आसता. अमेरिकेचो अध्यक्ष जल्मान अमेरिकन आसचो पडटा. तो उण्यांत उणो 35 वर्सां पिरायेचो आनी 14 वर्सां खातीर अमेरिकेंत राविल्लो आसचो पडटा. अध्यक्षपदा खातीर वेंचणूक दर चार वर्सांनी जाता. 1951 त घटनेंत केल्ल्या 22 व्या दुरुस्ती वरवीं एका मनशाक दोनां परस चड फावट अध्यक्ष जावंक मेळना. अध्यक्षा वांगडा उपाध्यक्षीय वेंचणूक जाता. उपाध्यक्ष हो सीनेटचो अध्यक्ष आसता. मंत्रीमंडळ,सगळ्यांत उंचल्या न्यायालयाचे न्यायाधदीश, राजदूत ह्या सारक्यो म्हत्वाच्यो नेमणूको करप राश्ट्राध्यक्षाच्या हातांत आसता. परराश्ट्र धोरण तोच थारायता पूण खंयचीय आंतरराश्ट्रीय कबलात करच्या खातीर सीनेटांतल्या 2/3 सभासदांची मान्यताय आसची पडटा.

अमेरिकेच्या संविधाना प्रमाण कायदे करपाचे अधिकार काँग्रेसीक (विधीमंडळ) आसा, काँग्रेस दोन घरांची आसता आनी ‘सीनेट’ आनी ‘हाउस ऑफ रिप्रॅझँटेटिव्ह्ज’ (प्रतिनिधी घर)अशीं तीं दोन घरां आसात. दरेक राज्याक सीनेटा खातीर दोन प्रतिनिधी धाडचे पडटात. तांची वेंचणूक स वर्सा खातीर आसता. दर सीनेटर उण्यांत उणो 30 वर्सा पिरायेचो आसचो पडटा, आनी अमेरिकेंचो उण्यांत उणो णव वर्सां खातीर नागरीक आसचो पडटा. सद्याक अमेरिकेचीं 50 राज्यां आसात आनी डिस्ट्रिक्ट ऑफ कोलंबिया हाका 51 वें राज्य अशें म्हणटात.

प्रतिधीनी घराचो सभासद उण्यांत उणो 25 वर्सा पिरायेचो आनी अमेरिकेचो उण्यांत उणो सात वर्सां खातीर नागरीक आसचो पडटा. ज्या राज्यांतल्यान तो वेंचणूकेक उबो रावता थंयचो तो रहिवासी आसचो पडटा. प्रतिनिधी घरांची वेंचणूक दर दोन वर्सांनी जाता.

डेमोक्रॅटिक आनी रिपब्लिकन हे हांगाचे दोन मुखेल पक्ष आसात, पूण तांच्या मदीं खास अशें तत्वीक मतभेद दिसनात.

दर घटक राज्यांत थळावें सरकार, गव्हर्नर, विधीमंडळ आनी न्यायमंडळ घटक राज्याचें प्रशासन सांबाळटात. दर राज्याचें संविधान वेगळें आसलें तरी तांचेर आनी तांच्या कारभाराचे पद्दतीचेर राश्ट्रीय संविधानाचो प्रभाव स्पश्टपणान दिसून येता.

आर्थीक स्थितीः

अमेरिका हो आज संवसारांतलो सगळ्यांत गिरेस्त देश अशें म्हणटात. अमेरिकेंतल्या वसाहतींक जेन्ना स्वतंत्रताय मेळ्ळी, तेन्ना हांगाचे सुमार 80% लोक शेतवडीच्या मळार काम करताले. सद्याक हांगाची 47 % दमीन शेतवडीखाला आसा. शेतांचो आवाठ आनी विस्तार बरोच व्हड आसा. फाटल्या करांय वर्सां सावन पुरायपणांत शेतवडीचेर आददारून रावपी लोकसंख्या उणी जाल्या. पूण हांगा पिकां भरपूर प्रमाणांत येतात. हांगाच्या सगळ्या लोकांची गरज भागोवन उरिल्ल्या पिकांची निर्यात जाता. मको, गंव, कापूस, तंबाखू आनी फळफळावळ ही हांगाची मुखेल पिकावळ. 2,25,18,15,20,000 मेट्रिक टन; गंवः 66,00,05,40,000 मे.टन; सोयाबीन्स 57,11,26,50,000 मे.टन; उस. 2,55,94,400 मे.टन; बटाट 1,84,66,000 मे.टन; कापूस 29,24,500 मे.टन, तंबाखू 6,85,470 मे.टन.

शेतवडीच्या मळाचेर जाल्ली उदरगत, यंत्रांचो वापर, नव्या बियाणांचो उपेग हाका लागून पिकावळींत बरीच वाड जाल्या. रसायनां आनी साऱ्याचो वापर ह्या गजालींतल्यान अमेरिकेन शेतवडीच्या मलार बरोच उंचेलो पांवडो हातासला.

1983 त सुमार 2,15,000 वेवसायिक नुस्तेंमारपी लोकांची ह्या देशांत नोंद जाल्या. नुस्त्याचो खावपा खातीर, उद्देग धंद्यां खातीर आनी निर्याती खातीर उपेग जाता. यांत्रिकीकरणाक लागून नुस्त्याचें प्रमाण बरेंच चड आसा. 1984 त 2,89,71,00,000 मे. टन नुस्तें ह्या देशांत मेळ्ळें.

अमेरिका चडशा खनिज संपत्तीच्या मळार गिरेस्त आसा. लोखण हें हांगाचें मुखेल खनीज आसा. ह्या देशांची उद्येगीक गरज भागवच्या खातीर ताचो पुरायपणान उपेग जाता. कोळशाचें उत्पादन बऱ्यांत प्रमाणांतद जाता. हांगाच्या कोळशाची सांठवण फुडलीं शंबरांनी वर्सां पावपा सारकी आसा. सैमीक तेलाचें उत्पादन ह्या देशांत म्हत्वाचें थारलां. तेल काडप, ताचें शुध्दीकरण करप आनी उद्येगीक मळार ताचो उपेग करून घेवप हो ह्या देशांतलो मुखेल उद्देग आसा. सैमीक वायू हांगाच्या लोकांची गरज भागोवपा इतलो आसा. ह्या उद्देगाचीय उदरगत बरें तरेन जाल्या. भरपूर प्रमाणांत मेळपी हेर खनिज संपत्ती म्हळ्यार जस्त, तांबे, रुपें आनी फॉस्फेट. बाकीचीं सगळीं खनीजां थोड्याभोव प्रमाणांत ह्या देशांत मेळटात. खनिज संपत्तीचें 1985 वर्साचें उत्पादन- जस्तः 2,17,500 मे.टन; तांबेः 11,10,700 मे. टन; रुपेः 1,294 मे. टन; फॉस्फेटः 5,08,00,000 मे. टन. हांगाचे वट्ट भूंयेपैकीं 1/5 भूंय राना खाला आसा. रानांतल्या लाकडाचो कागद आनी हेर उद्देगां वांगडा वखदां आनी रसायनां करच्या खातीर उपेग जाता. 1984 वर्सा ह्या देशाक 75,35,000 पर्यटकांनी भेट ददिली. हातूंतल्यान सुमार 11,38,60,00,000 अमेरिकन डॉलर्सची उलाढाल जाली.

उद्येगधंद्याच्या मळार हो देश संवसारांत सगळ्यां परस फुडें आसा हें समजता. दिसपट्ट्या गरजेच्यो वस्तू ते सामक्याच उदरगतीक पाविल्ले संगणक आनी यंत्रसामुग्री अशे विंगड विंगड प्रकारचे कारखाने हांगा आसात.

म्हाझूजा उपरांत अमेरिकेन अर्थीक मळाचेर जी झोंपय मारल्या ती तोखणाय करपा सरकी आसा. आयज संवसारांतल्या कितल्याश्याच देशांक अमेरिकेन रीण दिवन तांकां आपल्या अर्थीक शेकातळा दवरल्यात. तिका लागून अमेरिका विंगड विंगड देशांची शस्त्रांची गरज सहज भागोवंक शकता. बरेच कडल्यान ह्या देशांत जायत जाता. हातूंत मशीनां आनी वाहनां, संचारणाचीं साधनां, खनीज पदार्थ आनी रसायनां, पेट्रोलियम हांचो आस्पाव चड आशिल्लो. ह्या देशाचे आयात वेव्हार जपान, कॅनडा, अस्तंत जर्मनी, मॅक्सिको आनी हेर बऱ्याच देशां लागीं जातात. निर्यात करपांत अमेरिका बरेच उदरगतीक पावल्या. हांगा सावन मशीनां, संगणक, शस्त्रास्त्रां,तरांतरांची यंत्रसामुग्री, रसायनां, विमानां आनी हेर वाहनां आनी तांची सुटे भाग, कड्डणां आनी हेर पिकावळ हांची निर्यात चडशी जाता. मुखेल करून ह्या देशाची निर्यात कॅनडा, जपान,मेक्सिको, ब्रिटन, अस्तंत जर्मनी, नेदरलँड्स, फ्रांस, चीन आनी कम्युनिस्ट राजवट नाशिल्ल्या संवसारांतल्या चडशा देशांलागीं जाता.

अमेरिकन कारखाने तिसऱ्या जगांतल्या कितल्याशाच देशांनी आसा. ह्या देशांच्या अथर्ववेवस्थेची बुन्याद बरीच घट आशिल्ल्यान संवसारांतल्या बऱ्याचशा देशांनी हांगाचे उद्येगधंदे पातळ्ळ्यात. डॉलर हें हांगाचें अधिकृत चलन.

येरादारी आनी संचारणः

1985 मेरेन अमेरिकेंत 2,76,000 किमी. लांबायेचे रेल्वेमार्ग आशिल्ले. त्याच वर्सा रस्त्यांची लांबाय 62,69,043 किमी. आशिल्ली. हातूंतले 88% पक्के आशिल्ले. देशाभितर एके सुवाते सावन दुसरे कडेन वचच्या खातीर विमान येरादारीची बरी वेवस्था आसा. देशा भितरली विमान येरादारी हांगा आशिल्ल्या 15,831 नागरी विमान तळावरवीं चलता. अमेरिकन एअरलायन्स, पॅन अमेरिकन एअरवेज (पॅन अॅम), ट्रान्सवर्ल्ड एअरवेज (ट्वा), ब्रॅनिफ इंटरनॅशनल, इस्टर्न एअरलायन्स ह्यो अमेरिकेंतल्यो नांवाजिल्ल्यो विमान कंपन्यो आसात.

मिसिसिपी आनी तिच्या उपन्हंयांतल्यान उदकां मार्गा वयली येरादारी चलता. हे भायर हांगा आशिल्लीं सरोवरांय येरादारी खातीर बरींच उपेगाचीं आसात. अमेरिकेंत संवसारभर नामना मेळिल्लीं आनी हेर कितल्याशाच देशां कडेन वेपार संबंदी दवरपी बंदरां आसात.

येरादारीच्या मळार हो देश सामकोच फुडारला. मोटार गाडयो, विमानां, हांचे विशीं हांगा सगळ्यांत चड सोयी आसात.1984 वर्सा मेरेन हांगासावन 1,688 दिसाळीं उजवाडाक येतालीं. हांचो वट्ट खप 6,30,81,740 इतलो आशिल्लो. हांगाच्या 98% लोकांच्या घरांनी दूरचित्रवाणी संच आसात.सुमार सगळे लोक रेडिओचो लाव घेवंक शकतात. 6,603 रेडिओ आनी 725 दूरचित्रवाणी केंद्रां ह्या देशांत आसात. इंग्लीशी भायर हेर 54 भाशांतल्यान हांगा प्रसार माध्यमां वरवीं कार्यावळी जातात.

यंत्रांच्या आनी विज्ञानाच्या उदरगतीक लागून ह्या देशांत येरादारी आनी संचारणाच्या मळार उंचल्या पांवड्याच्यो सोयी आसात.

लोक आनी समाजजीवनः

अमेरिकेंतलो आयचो समाज कितल्योशोच जाती, जमाती आनी वंश (चड करून युरोपीय) हांची भरसण आसा. युरोपांतल्यान हांगा आयिल्ले पंगड विंगड विंगड वाठारांनी राबितो करून रावल्यात. देखीक- न्यूयॉर्क शार. हांगा आजुनूय आयरीश, ज्यू, जर्मन, इटालियन ह्या सारके लोक आपापले पंगड करून आसात. पूण एक भाशा, संचारण आनी शिक्षण हातूंतलो एकसुत्रीपणा ह्या गजालीक लागून जाती वंशाच्यो वण्टी स्पश्टपणान मोडून पडटना दिसतात.

वंशीक नदरेन हांगा वर्गीकरण करप शक्य जायना पूण कोराच्या नदरेन वर्गीकरण शक्य आसा. हांगाचे सुमार 84.27% लोक गोरे कातीचे, 12.1% काळे आनी उरिल्ले हेर आसात.

धर्मीक नदरेन 1980 मेरेन हांगा 40.0 % लोक प्रॉटेस्टंट, 30.0 % रोमन कॅथलिक, 3.2% ज्यू आनी उरिल्ले मुसलमान, हिंदू, नास्तिक आनी हेर विंगड विंगड धर्मांचे आसात.

सगळ्यांत पयलीं ह्या देशांत युरोपांतल्यान येवन स्पॅनिश लोकांनी राबितो केल्लो. उपरांत फ्रेंच, डच, ब्रिटिश आनी स्विडीश लोक हांगा येवन रावले. हांगाचे मुळचे लोक रेड इंडियन हे आदिवासी. उपरांतच्या काळांत चिनी, जपानी, फिलीपिनो आनी आशियाई, मेक्सिकन आनी आफ्रिके वटेनच्यान लोक हांगा येवन रावंक लागले. इतल्या विंगड विंगड वाठारांतल्यान येवन लेगीत हांगाचें लोक हें अकवटीत राश्ट्र घडोवपांत यशस्वी जाले. सद्या हांगाचे मुल रेड इंडियन बरेच उणे जाल्यात आनी ते फकत कांय थारावीक वाठारांनी सांपडटात.

हांगा स्पश्टपणान फरक जाणवता तो म्हळ्यार काळ्या आनी गोऱ्या लोकांचो. हांगा समाज जागृताय आनी सरकारी पांवड्या वयल्या यत्नांक दाद दिनासतना काळ्या-गोऱ्यां मदली दुस्मानकाय आयज मेरेन पळोवंक मेळटा. निर्गो लोकांनी तरांतरांच्या चळवळींतल्यान आनी संघटनांतल्यान आपल्या आड जावपी अन्यायाचेर जाप मागल्या. बरेच निग्रो ताका किरिस्तांव धधर्मांत मेळपी वायट वागणूकेक लागून मुसलमान जाल्यात. ‘ब्लॅक मुस्लीम’, ‘क्रुझेडर्स’ ह्यो काळ्या लोकांच्या हक्कां खातीर झूजपी संघटना आनी ‘कू क्लक्स क्लॅन’ सारकी काळ्यांचो द्वेश करपी संघटना ह्या देशांत आसा. हांगाच्या समाजांत गुन्यांव करपाचें प्रमाण आनी विज्ञान युगांतल्यान आयिल्ले विफलतेचें प्रमाण बरेंच दिसून येता. कितल्याशाच समाजशास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर बरीच बरपावळ केल्या. हिप्पी पंथा सारके समाजाचीं स्वताचेर बंधनां आपणावंक न्हयकार दिवपी तरांतरांचे पंथ ह्या देशांत उदेल्यात.

सादारणपणाव हांगाचें जीवनमान संवसारांतल्या हेर देशां परस बरें. दिसपट्ट्या गरजेच्या नस्तूंचो हांगाच्या लोकांच्यो कल्पना हेर देशां परस वेगळ्यो आसात. स्वताचें वाहन आसप ही हांगाच्या लोकांची नित्याची गजाल. यांत्रिकीकरणाच्या उदरगतीक लागून लोकांचें जिवीत उण्या कश्टांचे आसा. गिरेस्तकायेक लागून समाजाची विचारसरणी हेर देशांतल्या समाजापरस वेगळी आशिल्ल्याचें स्पश्टपणान जाणवता.

कला, खेळ आनी मनोरंजनाच्या हेर साधनांची हांगा बरीच उदरगत जाल्या. फकत उदरगतच न्हय तर तातूंत विंगड विंगड प्रकारचें खाशेलेपण आसा. चित्रकला, शिल्पकला, वास्तूशिल्प ह्या मळांचेर अमेरिकन लोकांनी संवसारभर नामना मेळयल्या.

चित्रकलेच्या मळार हांगा उदरगत जायत गेल्ली ती कांय मुखेल काळखंडां भितर सदळपणान विवर्सूंक येता.

चित्रकलेची सुरवात हांगा प्रतिमाचित्रण जाली. सतराव्या शतचमानांतलें प्रतिमाचित्रण चडशें मूळ यूरोपीय धर्तेचें अनुकरण आशिल्लें. ह्या काळांतले मुखेल चित्रकार म्हळ्यार इंग्लंडांतल्यान आयिल्ले जॉन स्मायबर्ट (1688-1751), पीटरपेलम, आनी जॉसेफ ब्लॅकबर्न, स्वीडनांतलो गस्टाव्हस हेसीलियस (1682-1755), हॉलंडांतलो जॉन व्हँडर्लिन (1776-1852) हे आसात. युरोपीय शैलींतलें सांकेतिक प्रतिमाचित्रण जॉसेफ बॅजर, रॉबर्ट फीक, राल्फ अर्ल हांच्या चित्रांनी दिसता. चार्ल्स पील आनी जॉन क पली हें अठराव्या शतमानांतले म्हत्वाचे चित्रकार. प्रतिमाचित्रणांत एक खाशेलें वेगळेपण गिल्बर्ट स्ट्यूअर्टच्या चित्रांनी दिसता.

अठराव्या शतमानाच्या दुसऱ्या अर्दांत अमेरिकन चित्रकार भूभाग चित्रणा कडेन चड लक्ष दिवंक लागले. हेनरी इनमन, विल्यम मावंट (1808-67), ईस्टमन जॉन्सन (1824- 1906) आनी जॉर्ज बिंगॅम हें सुरवेचे भूभाग चित्रकार. जॉन ऑडुवॉन हो अमेरिकेंतली सुकण्यांचे चित्रण करपी म्हत्वाचो चित्रकार. एकुणिसाव्या शतमानांत ‘हडसन रिव्हर स्कूल’ ह्या नांवान वळखतल्या संप्रदायांतल्या चित्रकारानी स्वछंदतावादी भूभागचित्रणाची उदरगत केली. टॉमस डाऊटी (1793-1856), टॉमस कोल (1801-48) हे चित्रकार ह्या संप्रदायाची बुन्याद घालपी आशिल्ले. हांच्या भायर अॅशर ड्यूरँड (1793-1886), जॉन केन्सेट (1813-72) आनी फ्रेडरीक चर्च ह्या हेर चित्रकारांनी ही कला नामनेक पावयली.डाऊटी (1793-1856), टॉमस कोल (1801-48) हे चित्रकार ह्या संप्रदायाची बुन्याद घालपी आशिल्ले. हांच्या भायर अॅशर ड्यूरँड (1793-1886), जॉन केन्सेट (1813-72) आनी फ्रेडरीक चर्च ह्या हेर चित्रकारांनी ही कला नामनेक पावयली.

अमेरिकेंतल्या यादवी झुजा उपरांत इतिहासीक चित्रण आनी वण्टीचित्रांच्या मळार लॉयत्से (1816-68) ह्या चित्रकारान म्हत्वाचो वावर केलो. ताच्या आनी अॅल्बर्ट बीअरस्टॅट (1830-1902) हाच्या चित्रांतल्यान लोकांच्या अभिरुचीचें दर्शन घडटा.

एकुणिसाव्या शतमानाच्या दुसऱ्या अर्दांतच जॉर्ज इनिस (1824-94) आनी विल्यम हंट (1824-79) हाणी अमेरिकन स्वछंदतावादी संप्रद ‘’ ‘’ यांत फ्रांन्सातल्या बार्बिझाँ संप्रदायाचो प्रभाव ह्या काळांत स्पश्टपणान दिसून येता. जॉन ला फार्ज (1835-1910) ह्या पॅरिस हांगा चित्रकला शिकून आयिल्ल्या चित्रकारान धर्मीक स्वरुपाच्या वण्टीचित्रणांनी आनी कंवचेचित्रण (स्टेन्ड ग्लास) चित्रकलेंत विंगडपणा हाडलो. मेरा कसॅट (145,1926), जॉन ट्वाक्टमॅन (1853-1902) चायल्ड हॅसम (1859-1935), अन्सर्ट लॉसन (1873-1939) हें फ्रेंच दृक्प्रत्ययवादाच्या प्रभावा खाला आशिल्ले. जॉन सार्जेट (1856-1925) हांची चित्रकला उच्च वर्गान बरीच तोखेल्ली.

हांगाचे लोक आवडीन खेळटात. हेर बरेच खेळ हांगा आसात खेळांच्या संघटनांची आनी संस्थांचीय संख्या बरीच व्हड आसा. आंतरराश्ट्रीय खेळां सर्तींनी अमेरिकेक बरेंच म्हत्व आसा. ऑलिंपिक सर्तींनी हांगाच्या खेळगड्यांनी खासा नामना जोडल्या.

विसाव्या शतमानांत चित्रकलेची उदरगत चड नेटान जावंक लागली. ‘द एट’ ह्या नव्या पंगडान चित्रकलेच्या मळार वेगळो प्रवाह हाडलो. हातूंतले चित्रकार म्हल्यार मॉरिस प्रेंडरगास्ट,आर्थर डेव्हिस, रॉबर्ट हेनरी, जॉर्ज लक्स, विल्यम ग्लॅकेन्झ, जॉन स्लोन, अर्न्स्ट लॉसन,आनी एव्हरेस्टशिन हे आशिल्ले. ह्या पंगडांत आनी ‘असोसिएशन ऑफ अमेरिकन पेंटर्स अँड स्कल्प्टर्स’ हांणी फउडाकार धेवन थारायिल्ले प्रदर्शन ‘आर्मरी शो’ (1913) हें अमेरिकेच्या चित्रकलेच्या इतिहासांत म्गत्वाचे आनी क्रांतीकारक अशें मानतात. यूरोपांतली नवअभिजातवादी, स्वछंदतावादी, घनवादी, अप्रतिरुपतावादी, आनी अभिव्यक्तिवादी आशिल्लीं तरांतरांची चित्रां ह्या प्रदर्शनांत आशिल्लीं. ह्या प्रदर्शनाच्या प्रभावांतल्यान अमेरिकन चित्रकलेंत अप्रतिरुपतावादी चित्रणाक सुरवात जाली. जॉझेफ स्टेला (1880-1946), चार्ल्स डेमूथ (1883-1935) स्ट्यूअर्ट डेव्हिस (1894-1964) हांच्या करप्यांमदीं जॉर्ज बेलोझ आनी रॉकवेल केंट हांची नांवां आसात. एडवर्ड हॉपर, चार्ल्स बर्च फील्ड, जॉन मारिन हेय ह्या काळांतले नामनेचे चित्रकार आसात. चार्ल्स शीलर, जॉर्जिया ओकीफ, पीटर ब्लूम हांणी ह्या प्रवाहांत मात्सो विंगडपणा हाडलो. अमेरिकन चित्रकलेंत सामाजीक जाणीवेची अभिव्यक्ती करपी प्रवाह बेन ळाहन, फिलीप एव्हरगुड, जेकब लॉरेन्स, मोझेस सॉयर आनी राफाएल सॉयर हांणी हाडलो. ग्रँडमा मोझेसची भुरगेपणांतल्या गांवच्या जीणेचेर आदारिल्ली प्राकृतीक चित्रां नांवाजिल्लीं आसात.

1940 उपरांत अप्रतिरुप-अभिव्यक्तीवाद चड प्रभावी आसा. सद्या हांगाचे विंगड विंगड प्रवाहांची भरसण दिसता.

हांगा दरेक शारांत कलासंग्रहालयां आसात. नामनेचें संग्रहालय ‘नॅशनल गॅलरी’ (वॉशिंग्टन डी. सी), देशांतलें सगळ्यांत व्हड ‘मेट्रोपॉलिटन म्युझियम’, ‘म्यूझियम ऑफ मॉडर्न आर्ट’ आनी गुगॅनहायम म्युझीयम (न्यूयॉर्क), ‘आर्ट इन्स्टिट्यूट ऑफ शिकागो’, ‘म्युझीयम ऑफ फायन आर्ट्स’ (बॉस्टन) हीं खासा उल्लेख करपा सारकीं आसात. ‘नॅशनल फाउंडेशन ऑन द आर्ट्स अँड द ह्यूमॅनिटीज’ (वॉशिंग्टन डी.सी), ‘नॅशनल एन्डॉवमेंट फॉर द आर्ट्स’, ‘नॅशनल काउंसिल ऑन द आर्ट्स’ ‘फेडरल काउंसिल आनी द आर्ट्स अँड द ह्यूमॅनिटीज’ ह्यो संस्था नांवाजत्यो आसात. देशांत विंगड विंगड कलांची बरी जतनाय करून दवरल्या.

अमेरिकेंतली मूळची मूर्तिकला फ्रेंच आनी इटालियन परंपरेंतल्यान जल्माक आयली. हो प्रभाव विसाव्या शतमाना मेरेन उरलो. होरेशिओ ग्रीनो (1805-1852), हायरम पॉवर्स (1805-73), टॉमस क्रॉफड (1913-57) आनी विल्यम टोरी (1819-95) हांणी शिल्पकलेच्या मळार नामना मेळयली. विसाव्या शतमानांत ‘आर्मरी शो’ चो अमेरिकेंतल्या सगळ्याच तलांचेर परिणाम जाल्लो, आनी इतिहासीक शिल्पांच्या सुवातेर स्वतंत्र अशे नवे प्रवाह येवंक लागिल्ले. ह्या काळांतले म्हत्वाचे शिल्पकार म्हळ्यार जॉन फ्लॅनागन (1863-1952), जेकब एप्स्टायन (1880-1959), गास्ताँ लाशेअझ (1882-1935), ईली नाडलमन (1885-1946) आनी विल्यम झोरोख (1887-1966).

दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत अमेरिकन मूर्तिकलेंत धातुशिल्पाचें ल्हार आयलें. अलॅक्झांडर कॉल्डर, नायूम गाब हांचीं धातूशिल्पां बरींच गाजलीं. हे भायर सिमोर लिप्टन, हर्बर्ट फर्बर, डेव्हिड स्मिथ आनी थीओडोर रोझॅक हे धातूशिल्पाच्या मळावयले हेर म्हत्वाचे शिल्पकार जावन आसात. 1950 उपरांत अमेरिकन इंडियनांच्या कलेचो प्रभाव शिल्पकलेंत दिसूंक लागलो. ह्या प्रभावाखाला आशिल्ले नामनेचे शिल्पकार म्हळ्यार हॅरी बेर्टोया, नोगूची, होसे रिवेरा आनी कॉन्स्टंटायन निव्होला हे आसात.

वसाहतकाळाचे सुर्वेक सतराव्या आनी अठराव्या शतमानांत अमेरिकन संगीत व्हडलेशें फुडारलें ना. धर्मीक स्तोत्रां, भक्तिगीतां, प्रार्थना हांच्या पुरतेंत तें मर्यादीत आशिल्लें. योहान कोनराट बाइसेल (1690-1768) हो नांव घेवपा सारको तेन्नाचो संगीतकार. अमेरिकेंत जल्म घेवपी पयलो म्हान संगीतकार फ्रांसिस हॉपकिन्सन (1737-91) हो आसा. ताचे संगीत रचणूकेचेर इंग्लीश संगीताचो प्रभाव आशिल्लो. एकुणिसाव्या शतमानाच्या आरंभाक लोएल मेसन (1792-1872) ह्या संगीतकाराच्या यत्नाक लागून संगीताक शाळेंतल्या अभ्यासक्रमांत सुवात मेळ्ळी. ताणें संगीताच्या शिक्षण संस्थांचीय थापणूक केली. यूरोपांतल्या संगीतकारांचो हांगाच्या संगीताचेर प्रभाव आशिल्लो. 1848 उपरांत राजकी कारणांक लागून बरेच जर्मन अमेरिकेंत येवन रावले, आनी संगीताच्या मळार तांचो प्रभाव पडलो. हो प्रभाव उणो करून अमेरिकन संगीताची उदरगत करपाचो वावर अँथनी हेनरीक (1781-1861), विल्यम फ्राय (1813-64) आनी जॉर्ज ब्रिस्टो (1825-98) हांणी केलो.

निग्रो लोक संगीताचे धर्तेचेर स्टीव्हेन फॉस्टर (1826-64) हाणें संगीत रचणूक केली. जॉन पेन (1839-1906) हाची ‘सिंफनी’ प्रकारांतली संगीत रचणूक लोकांमदीं बरीच तोखणायेची जाली. ताच्या फुडारपणा खाला ‘वॉस्टन ग्रुप’ वा ‘न्यू इंग्लंड ग्रुप’ हो संगीताचो पंगड नामनेक पावलो. ह्या पंगडांत जॉर्ज चॅडविक आनी होरेशिओ पार्कर हे म्हत्वाचे संगीतकार आशिल्ले.

कॉन्व्हर्स (1871-1940), एडवर्ड हिल (1872-1960), डी.सी मेसन (1873-1953), कारपेंटर (1876-1951), डेव्हिड स्मिथ (1877-1949), डग्लस मूर (1893-1969) आऩी रँडल टॉमसन हांच्या संगीतांत पारंपारीक प्रभाव दिसता. नव्या प्रकारची संगीत रचणूक करप्यांमदीं वॉल्टर डॅमरोश (1862-1950) हॅनरी हॅडली (1871-1937), रुबिन गोल्डमार्क (1872-1936), चार्ल्स कॅडमन (1881-1946) आनी डीम्झ टेलर (1885-1966) हांचो आस्पाव जाता. चार्ल्स लेफ्लर हाणें ‘पॅगन पोएम’ हो नवो संगीत प्रकार हाडून पारंपारीक संगीताच्या मळार नवो इतिहास घडयलो. नवे पिळगेंतले म्हत्वाचे संगीतकार सॅम्युएल बार्बर, लेनर्ड बर्नश्टान, पॉल बोल्झ, पॉल नार्डोफ, गार्डनर रीड आनी विल्यम शूमन हे आसात.

अमेरिकेंतल्या संगीतांत निग्रो संगीताचो प्रवाह एकुणिसाव्या शतमाना सावन उदरगतीक पाविल्लो. चार्ल्स स्किल्टन (1868-1941), डॉन पॉवेल, आनी लामार स्ट्रिंगफिल्ड हांणी निग्रो संगीताच्या मळार वावर केलो. निग्रोच्या ‘जाझ’ ह्या संगीत प्रकारान हांगाच्या संगीताच्या मळार एर वेगळेंपण हाडलें. सद्या हांगाच्या संगीतांत विंगडपणा रोच आयला. आनीक कितलेशेच नामनेचे संगीतकार अमेरिकेंत आसात.

नृत्य, नाटक आनी सिनेमा ह्याय मळांचेर कला बरेच उदरगतीक पावल्या. ‘न्यूयॉर्क सिटी बॅले’, ‘सॅन फ्रॉन्सिस्को बॅले’, ‘नॅशनल बॅले’ तशेंच ‘अमेरिकन बॅले थिएटर’ ह्यो नृत्याच्यो संस्था नामनेच्यो आसात. सगळ्या वाठारांनी नाट्यसंस्था दिसून येतात. तांतल्यो म्हत्वाच्यो म्हळ्यार ‘द अॅक्टर्स स्टुडिओ थिएटर’(न्यूयॉर्क), ‘द अॅक्टर्स वर्कशॉप’ (सॅन फ्रॉन्सिस्को), ‘द अमेरिकन शेक्सपिअर फेस्टिव्हल थिएटर’ (लॉस अँजल्स), ‘अॅरेना स्टेज’ (वॉशिंग्टन डी.सी) ह्यो म्हत्वाच्यो आसात. देशांत नाटका घरांचेंय प्रमाण बरेंच व्हड आसा. ‘हॉलिवूड’ हें अमेरिकन सिनेमाचे केंद्र जावन आसा. हांगाच्या नाटक आनी सिनेमांतल्या कलाकरांनी संवसारभर नामना मेळयल्या.बेसबॉल हो अमेरिकेचो राश्ट्रीय खेळ. हो खेळ अमेरिकेंतल्या लोकांमदीं बरोच प्रिय आसा. बास्केटबॉल, अमेरिकन फुटबॉल, व्हॉलीबॉल, बर्फावयलो हॉकी, टेनिस, बॉक्सिंग, गोल्फ हेय खेळ हांगाचे लोक आवडीन खेळटात. हेर बरेच खेळ हांगा आसात खेळांच्या संघटनांची आनी संस्थांचीय संख्या बरीच व्हड आसा. आंतरराश्ट्रीय खेळां सर्तींनी अमेरिकेक बरेंच म्हत्व आसा. ऑलिंपिक सर्तींनी हांगाच्या खेळगड्यांनी खासा नामना जोडल्या.

शिक्षणः

युरोपांतल्यान हांगा आयिल्ल्या लोकांनी खाजगी शिक्षण संस्थां वरवीं हांगा शिक्षणाची सुरवात केल्ली. ल्हव ल्हव हांगाचे शिक्षण रचणूकेक आनी तत्तवगिन्यानाक फावो तें प्रमाण युरोपांतली शिक्षण पद्दत बदलून अमेरिकनांनी हांगा लागू केली. हांगा सगळ्यांक शिक्षणाची एक सारकी संद मेळटा. गरीब आनी गिरेस्त हांका एकाच प्रकारचे शिक्षण मेळटा. शिक्षण धर्मनिरपेक्ष आसा. साक्षरतेचें प्रमाण 90% परस चड आसा.पिरायेच्या तिसऱ्या वा चवथ्या वर्सासावन हांगा भुरग्यांक शिकूंक धाडटात. बालवाडी शिक्षण सोंपतकच मुळावें आनी माध्यमिक शिक्षण स वर्सां पुराय जाल्या उपरांत सुरू जाता. पूण ह्या शिक्षण दिवपी संस्था कितल्योशोच आसात. केंद्र सरकाराची असल्या संस्थांक मान्यताय आसची पडटा. हांगा खासा चलयांच्यो आनी खासा चल्यांच्यो अश्योय बऱ्योच शिक्षण संस्था आसात. उंचल्या पांवड्या वेले शिक्षण दिवपांत अमेरिकेन बरीच नामना जोडल्या. हांकां वेवसायीक शिक्षणाची बेस बरी सोय आसा. तंत्रगिन्यान ते कलाकुसर अशा सगळ्या मळांवयले शिक्षण अमेरिकेत घेवंक मेळटा. संवसारांतल्या हेर देशांतले कितलेशेंच विद्यार्थी शिक्षणा खातीर खासा अमेरिकेक येतात. हांगाचें सरकार शिक्षणाच्या मळार बरोच दुडू खर्च करता.

भाशा आनी साहित्यः

अमेरिकेंतले चडशे लोक इंग्लीश भाशा उलयतात. तीच भाशा हांगाची अधिकृत भाशा आसा. इंग्लंडांत उलयतल्या इंग्लीशी परस हांगाची भाशा मातशी वेगळी आसा.ह्या वेगळेपणाक ‘अमेरिकनिझम’ अशें म्हणटात. हे भायर हांगा विंगड विंगड वाठारांनी उलयतल्या इंग्लीशींतय थोडोभोव फरक आसा.अमेरिकन इंग्लीश भाशेक सुमार साडेतीनशीं वर्सांची साहित्यीक परंपरा आसा. ‘अमेरिकन साहित्य’ हो प्रकार साहित्याच्या मळार बरोच म्हत्वाचो आसा. संवसारीक किर्त मेळयले कितलेशेच साहित्यीक अमेरिकन साहित्याच्या इतिहासांत जावन गेल्यात.

सदळपणान अमेरिकन साहित्याचे पांच काळखंड करूं येतातः 1. वसाहतकाळांतलें साहित्यः (1607 ते 1765) ह्या काळांतली परिस्थिती साहित्य निर्मणे खातीर फाव तशी नाशिल्ली. हांगा येवन राविल्ल्या विंगड विंगड राश्ट्रीयत्वांचे लोक कांय काळान इंग्लीश साहित्याच्या अनुकरणांतल्यान साहित्य निर्मणी करूंक लागले. सुर्वेची गद्य बरपावळ वेव्हारीक नदरेंतल्यान आनी नवे वसाहतीचें वर्णन करपी खबरांप्रमाण आशिल्ली. जॉन स्मिथ (1580-1631), विल्यम ब्रॅडफर्ड (1722-1791), जॉन विनथ्रॉप (1588-1649), टॉमस मॉटर्न आनी विल्यम बर्ड हे कांय इतिहासीक वृत्तांत बरोवपी आशिल्ले. अमेरिकन काव्याची सुरवात अॅन बॅडस्ट्रीट, मायकेल विग्ल्स्वर्थ आनी एडवर्ड टेलर हांणी केली. अमेरिकेंतली खबरांपत्रां वयली बगपावळ आनी निबंध हांकां प्रेरणा दिवपी बेंजामिन फ्रँकलीन (1706-1790) हो ह्या कालांतलोसगळ्यांत म्हत्वाचो लेखक आसा. ताची ‘पुअर रिचर्ड्स ऑल्मनॅक’ आनी ‘ऑटोबायॉग्राफी’ हीं पुस्तकां चड नामनेंचीं आसात.

2. स्वतंत्रताय झुजाच्या काळखंडांतलें साहित्यः (1765 ते 1810) अमेरिकेचें स्वतंत्रताय झूज आनी उपरांत अमेरिकन संघराज्याचें संविधान हांचो बरोच परिणाम साहित्य निर्मणेचेर जालो. प्रभावी वक्ते आनी विचारवंत हांच्या भाशणांतल्यान आनी बरपावळींतल्यान अमेरिकन बौध्दिक जीणेची आनी संविधानाची बुन्याद घातिल्ली. पॅट्रिक हेनरी (1736-1791), टॉमस पेन (1737-1809), जॉर्ज वॉशिंग्टन (1732-1799), जॉन अॅडम्स (1735-1836), थॉमस जेफर्सन (1743-1826), जेम्स मॅडिसन (1751-1836) आनी अलेक्झांडर हॅमिल्टन (1755-1804) हे ह्या काळांतले उल्लेख करपा सारके विचारवंत आशिल्ले. नवे भुंयेची तुस्त आनी राजकी स्वतंत्रताय हे काव्याचे मुखेल विशय आशिल्ले. ह्या काळांत ‘येल कवी’ ह्या नांवान गाजिल्ल्या कवींमदीं जॉन ट्रंबल, टिमथी ड्वायट आनी जोएल बार्लो हांचो आस्पाव जाता. चार्ल्स ब्रॉकडेन ब्रावन हो कादंबरीकार आनी रॉयल टायलर आनी व्हिल्यम डनलॅप हे नामनेचे नाटककार ह्याच काळांत जावन गेले.

3. राश्ट्रीय प्रबोधनाचो काळखंड (1810 ते 1865): अमेरिकन वसाहतींच्या विस्तारकाळांत उद्देगधंदे, शिक्षण संस्था, खबरांपत्रां हांची नेटान वाड जाली. ह्या काळखंडांतल्या साहित्याची प्रेरणा स्वछंदतावादी आशिल्ली. राश्ट्रीयता, प्रादेशिकता, लोकसाहित्याचो मोग, व्यक्तीवाद ह्या सारक्या भावनांतल्यान ह्या काळखंडांतलें साहित्य निर्माण जालें. राल्फ वॉल्डो इमर्सन (1803-1882), अब्राहम लिंकन (1809-1865) आनी हेनरी डेव्हिड थोरो हांचे बरपावळींतल्यान आनी भाशणांतल्यान व्यक्ति स्वतंत्रताय, आदर्शवाद, सैम आनी मनीस हांचे मदले संबंद हांचेर विचार मांडल्यात. तांणी आपल्या काळांतल्या लेखकांचेर बरोच परिणाम केलो. वॉशिंग्टन अर्व्हिंग (1783-1859) हो कथाकार, जेम्स फेनिमोर कपूर (1789-1851) हांणी बरीच नामना मेळयली. हर्मन मेलव्हिल(1819-1891) हाची ‘मॉबी डिक’ ही कादंबरी, एडगर अॅलन पो (1809-1849) हाच्यो भंयकथा आनी साहित्य हॅरिएट बीचर स्टो (1811-1893) हिची ‘अंकल टॉम्स कॅबिन’ ही निग्रो जीणेवयली कादंबरी, नथॅन्यल हॉथॉर्न हाची ‘द स्कारलेट लेटर’ हें साहित्य संवसारभर किर्त मेळोवंक पावलें. वॉल्ट व्हिटमन (1819 - 1892) आनी निग्रो गुलामगिरी आड विचार उक्तावपी जॉन व्हिटीअर हे कवी, लाँगफेलो (1807-1882), ऑलिव्हर वँड्स होम्स (1809-1894) हेय लेखक नांव घेवपा सारके आसात.

4. यादवी झुजाउपरांतचो काळ (1865-1890): यादवी झुजांतल्यान (1861-1865) अमेरिकन जिवीत बरें बदललें, यंत्रयुगांची सुरवात जाली. उद्येगीकरणाचो नेट वाडलो. पैसो आनी सत्ता हीं ध्येयां मुखेल जावन सरंजामशाहीचे आनी स्वछंदतावादाचे आदर्श फाटीं पडले. समाजीक आनी अर्थीक परिस्थितीची आनी प्रादेशिकतेची जाणीव वाडून बरपावळींत एक वेगळेपण येवंक लागलें.

मार्क ट्वेन (1835-1910), हेनरी जेम्स (1843-1913) हे ह्या काळांतले नामनेचे लेखक. एमिली डिकिन्सन (1830-1886) ही कवियत्री ह्या काळांत बरीच गाजली.

5. आर्विल्लो काळखंड (1890 फुडें) : अमेरिकन साहित्यांत ह्या काळांत नेटान उदगरत जावंक सुरवात जाली. मनीस आनी लोकशाय, मनीस आनी परंपरा, मनीस आनी ताच्या भोंवतणचो समाज हांच्या मदल्या संबंदाविशींचे प्रस्न साहित्यांतल्यान मुखार येवंक लागले.प्रादेशीकतेचे विचार फाटीं पडूंक लागले. कथा, कादंबरी, नाटक ह्या मळांचेर एक नवें वारें येवंक लागलें.

कादंबरीः

ओडोर ड्रायझर (1871-1945), अप्टन सिंक्लेअर (1878-1968). हांच्यो कादंबऱ्यो अमेरिकन लोकांमदीं तोखणायेच्यो थारल्यो. मध्यवर्गीय समाजाचें चित्रण करपी ल्यूईस सिंक्लेअरच्यो (1885-1951) ‘मेन स्ट्रीट’, ‘बॅबिट’, ‘अॅरोस्मिथ’ ह्यो कांदबऱ्यो उल्लेख करपा सारक्यो आसात. 1954 त नोबेल इनाम मेळोवपी अर्नेस्ट हेमिंग्वे (1898-1961) हाणे मनशाचें मानशास्त्रीय चित्रण आपल्या साहित्यांतल्यान बरेतरेन केलां. दुसरो नोबेल इनाम मेळोवपी लेखक विल्यम फॉकनर (1897-1962) हांचेय साहित्य बरेंच गाजलें. पर्ल बक (1892-1973), जॉन स्टायनबॅक (1902-1968) आयझेक वाशेविक सिंगर हांकाय नोबेल इनाम फाव जालां.फ्रान्सिस स्कॉट फिट्जेरल्ड (1893 - 1940) , टॉमस वुल्फ (1900-1938) हेय अमरिकेंतले म्हान कादंबरीकार लिलियन स्मिथ, रिचर्ड रायट, जेम्स बाल्डविन, राल्फ एलिसन हांच्या साहित्यांतल्यान निग्रो लोकांच्या प्रस्नांचें आनी परिस्थितीचे दर्शन घडटा. सद्याच्या काळांत नॉर्मन मेर, सॉल बेलो, जे.डी. सॅलिंजर, जेम्स जोन्स, फिलीप रॉथ हे लेखक उल्लेख करपा सारके आसात.

कथाः

कथेच्या मळार ओ. हेनरी (1832 - 1910), जेम्स थर्बर (1894-1961) हांणी बरीच नामना मेळयल्या. कादंबरी बरोवप्यांनीय बऱ्याच प्रमाण कथा बरपावळ केल्या.

काव्यः

कार्ल सँडबर्ग (1894-1962), विल्यम कार्लॉस विल्यम्स (1883-1963), वॉलेस स्टीव्हन्स (1879-1955) हे विसाव्या शतमानांतले म्हत्वाचे अमेरिकन कवी आसात. रॉबर्ट फ्रॉस्ट (1874-1963) हाच्यो गांवगिऱ्या जीणेचें वास्तव, सादें आनी सोबीत वर्णन आनी खोल तत्वदर्शन सांगपी कविता संवसारभर गाजल्यात. सिल्व्हीया प्लॅथ, अॅलन गिन्सबर्ग , रॉबर्ट लोएल, कार्ल शापीरो, डेल्मॉर श्वार्टझ हे आर्विल्ल्या काळांतले हेर अमेरिकन म्हत्वाचे कवी आसात.

नाटकः

अमेरिकन नाटक आनी रंगमाची हांची उदरगत विसाव्या शतमानांत जाली. यूजिन ओनील (1888-1953) हाणें अमेरिकन नाट्य साहित्याची बुन्याद मारपाच्या कामांत म्हत्वाचो वावर केलो. ताका नोबेल इनामय फाव जाल्लें. अॅल्मर रायस (1892-1949), टेनेसी विल्यम्स आनी आर्थर मिलर हे नाटककार संवसारभर नामनेचे आसात.

म्हत्वाचीं थळाः

सैमीक सोबीतकाय, इतिहासीक थळां, आर्विल्ली बांदावळ, संग्रहालयां ह्या गजालींक लागून अमेरिकेंत कितलेशेच पर्यटक येतात.न्यूयॉर्क बंदरांतलो नामनेचो स्वतंत्रताय देवीचो पुतळो, एम्पायर स्टेट बिल्डींग , संयुक्त राश्ट्रांचें कार्यालय, क्रिस्टलर बिल्डींग ह्यो नामनेच्यो आसात. कॅनडा आनी अमेरिका हांचे शीमेचेर नामनेचो नायगारा धबधबो आसा. येलोस्टोन, योसेमिटी, सीक्वाया, ऑलिंपीक, रॉकी माउंटन ही