अलंकार
[1]अलंकार हें उतर अलं + कृ ह्या धातू वल्यान घडयला. ताचो अर्थ सौंदर्य आनी सौदर्याचे कारण अशें दोनूय अर्थ जावं येतात.अमरकोशांत अलंकारातल्या ‘अलम्’ ह्या उतराचें चार अर्थ दिल्यातः भूषण, पर्याप्ति, शक्त आनी वारण. अलंकाराक आभरण अशेंय म्हणटात. ताचो अर्थ आंगार घालप, दवरप वा बाळगप असो जाता.मनीस आपली कूड अदीक सोबीत दिसची, आकर्शक दिसची म्हण कांय गजालींचो वापर करता, ताकाच अलंकार अशें म्हणटात.
अलंकाराची फाटभूंय
बदलअलंकार घालपाची सुरवात खूब आदी सावन चालू आसा. अलंकाराची पयली खूण अफ्रिकेंत मेळळ्यात.. अफ्रिकेंतल्या ब्लोम्बोस घोलयेंत 75,000 वर्सा आदलें शिंपयांचे अलंकार मेळ्ळ्यात. तशेंच ऑस्ट्रीच पक्षाच्या तांतयां पसून तयार केल्ले 40,000 वर्सा आदले अलंकार मेळ्ळ्यात.7,000 वर्सा आदी तांब्याच्या अलंकाराचो पुरावो मेळ्ळ्यात. प्रस्थापीत अलंकाराची पयली खूण 3,000-5,000 वर्सा आदी इजिप्तांत मेळ्ळ्यात.
भारतांत अलंकाराची पयली खूण हरप्पा आनी मोहेंजदारो ह्या वाठारांत 5,000 वर्सा आदी सावन आसा म्हणपाची म्हायती उत्खननांच्या वेळार मेळ्ळ्या. भारतांतल्या प्रत्येक प्रांतांत परंपरागत आनी रुढ अलंकार वापरपाची पद्दत आसा.उत्तरे कडल्या दोंगराळ भागांतल्या अलंकारांनी मध्य आशिया आनी तिबेटच्या अलंकारांचे सारकेंपण आसा. हिमाचल प्रदेशांत पिरोजा आनी पोंवळें बसयल्ले चांदीचे अलंकार खूब फामाद आसात.नवाबांच्या मुस्तींत लखनौ मितेकारी अलंकारां खातीर नामनेक पाविल्लें. उत्तर भारतांतल्या अलंकारांचेर मुस्लीम संस्कृतायेचो प्रभाव दिश्टी पडटा. कटक हांगा पाना फुलांच्या आकाराचे चांदीचे अलंकार मेळटात.आसामाचे भांगरा- चांदीचे अलंकार नाजूक आसतात. ओरिसांतले अलंकार वजनदार दिसतात. राजस्थानाचे मुलाम्याचें काम केल्ले अलंकार फामाद आसात. केरळांत भांगराच्या अलंकाराचे तरेकवार प्रकार आसात. तमिळनाडूंत हिऱ्यांचे अलंकार चड प्रमाणांत वापरतात. महाराष्ट्र तरांतरांच्यो भांगरा-चांदीच्यो वस्ती वापरतात. गोंयांत लेगीत भांगर, चांदी, मोतयां, माणकां, वज्रां, थिकां ह्यो वस्तू वापरून केल्ले अलंकार वापरतात. धर्म, जात, समाजांतले स्थान हाचे वेल्यान भांगर चड वा कमी प्रमाणांत बाळगप हें थारता.[2]
अलंकाराचे प्रकार
बदलदादले आनी बायलो वेगवेगळ्या प्रकारांचे आनी आकारांचे अलंकार आपल्या आंगार चडयताले.कूडीच्या वेगवेगळ्या भागाक घालपाचे अलंकार वेगवेगळे आसताले. भांगर, रूपें, मणी, पिड्डुको, मोतयां, माणकां, पोवळीं, वज्रां, थिकां, नील, पाचू, केम्प हें सारकिल्ल्यो वस्तू वापरून अलंकार तयार करताले.बायलो कंवचेंची तरेकवार कांकणां हातांत घालताली. देखीकः राजवर्खी कांकणां, पिटपिटी कांकणां, रस्मी कांकणां, आदी. वेगवेगळ्या धातूचो वापर करून अलंकार करताले.
==हिन्दू धर्मांत वापरांत आशिल्ले कांय अलंकार==[3]
बायलां मदीं आशिल्ले अलंकारः
बदल- माथ्याकः चाफ्यांआटी, परडी, सुरंगां वळेसर, कडकडीं फुलां, चंद्र, पोके, आंबाड्या जाळी, भांगरा गांज, कुट्टारें, मोगऱ्या आटी, केगद, झिरकमळ, साळकां, आदी.
- कानांकः वेडी, फुलां, बट्टू, बेकळां, मुदयो, डूल, लांबती कानांतली, सरपळी, कालाफुरां, बुगडी, बालयो, रिगां, आदी. कानांक चार कडेन तोपपाची चाल आसली. तशेंच कानाच्या आकाराचे ‘कान’ हो अलंकार वापरतात
- नाकाकः वाळी, नथ, पिली, शेकलें, दांडो, आदी. पिलयेचे वेगवेगळें प्रकार आसात. देखीकः दाळीची पिली, एका थिकाची पिली, सात थिकांची पिली, मोतयांची पिली, आदी. नाकाक दाव्या वटेन तोपपाची चाल आसा.
- गळ्याकःमोहनमाळ, बोरमाळ, ठुशी, गळसरी, पोंवळ्यांची माळ, गंवांची माळ, कळ्यांचो हार, चपलाहार, लक्ष्मीहार, गोफ, शेडो, सुरगां वळेसर, पयशांचो हार, मोतयांची माळ, वज्रथिकां, पोवनांचें गांठलें, आदी.
लग्न जाल्ली बायल गळ्यांत मंगळसूत्र वा मणी घालतात. ह्या अलंकाराक आयावपणाचें प्रतीक अशें मानतात..
- कमराकः कडें, कमरपटो, चावयांचो घोंस, आदी.
- भुजांकः बाजूबंद, बावकुरी, नागमोडी, येंळ, कडें, आदी.
- हाताकः गोट, तोडो, पाटल्यो आनी कांकणां.
पाटल्यांचे कांय प्रकार अशें आसात, तोडीची पाटली, सकयांची पाटली, किसमिसी पाटली, सुळसुळीत पाटली.
तशेंच कांकणांचे लेगीत वेगवेगळे प्रकार आसात. तें अशेः वाखांची कांकणां, गुळ्यांचीं कांकणां, रव्याचीं कांकणां, जाळयेचीं कांकणां, मोतयांची कांकणां, कांची कांकणां, पिड्डूकांची कांकणां, पयशांची कांकणां, आदी.
- हाताच्या बोटाकः नागमोडी, सातफेऱ्यांची, पिंपळ पानाची, साळकांची, मोतयांची, थिकांची, पोंवळ्याची अशे तरेच्यो मुदयो वापरतात.
- पावलांकः पांयजणां, झंझर, तोडे, लुलां.
- पांयांच्या बोटांकः वेडे, माशे, मासोळ्यो, पोलारे, फुलां, बिंदलां, विंचां, किरांगुळां, सर्लां.
दादल्यामदीं आशिल्लें कांय अलंकारः
बदलभिगबाळी, पेटी, दंडकडें , सोले, चौकुडो, कंठो, मुदी, गिरिज्यांव, आदी.
भुरग्यांचें कांय अलंकार
बदलघागरपट, गांठलीं, आंवाळें, वाळें, तळयो, झिलपां, मणकुट्यो, पदक, जनऱ्यो, आंबलो, राजकडीं, कडें, आदी.
क्रिस्तांव धर्मांत आशिल्ले कांय अलंकार
बदलबायलां मदी आशिल्लें कांय अलंकार
बदल- गळ्यांकःसरपळी, जोग(हार), आदी.
- कानाकः काराब, फुलां, बेकळां, वेडी, मुदयो, पेनेती, लांबतीं कानातलीं, आदी.
- हाताकः मोठी कांकणां, बारीक कांकणां, पाटल्यो, आदी.
लग्नांक चेडवाक चुडो घालतात, तातूंत चार-सात कांकणां भांगराची कांकणां आसताच. ताच्या सांगातान रंगबेरंगी कवंचेचीं कांकणां आसता.
- हाताच्या बोटाकः मुदी
दादल्यामदीं आशिल्लें कांय अलंकार
बदलसरपळी, मुदी, पेटी, मासकोत.
अलंकाराचे म्हत्व
बदल- सोबीतकाय वाडोवपाचे काम अलंकार करतात.
- चड भांगर आसप हें गिरेस्तकायेचे प्रतीक अशें मानतात.
- समाजांत उंचेले स्थान मेळोवपांत अलंकाराचो हातभार आसता.
- एका विशिश्ट समाजाचें, धर्माचे वा जातीचे खूण म्हण कांय अलंकाराचो वापर जाता. देखीकः क्रिस्तांव धर्मांत लोक खूरीस घालतात.
- कांय अलंकारांतल्यान भूता-खेता पसून वा अरिश्टा पसून राखण मेळटा अशें मानतात.
- कांय अलंकार घराब्यांतले स्थान थारायतात. देखीकः हिन्दू धर्मांत मंगळसूत्र आनी किरिस्तांव धर्मांत बोटांतली मुदी एक बायल लग्न जाल्ल्या म्हण थारायता.
अलंकारांचो समाजाचेर प्रभाव
बदलप्रत्येक धर्मांत, जातींत अलंकाराक खूब म्हत्व आसा. खंयचीच भौशीक, धर्मीक कार्यावळ भांगर वा अलंकार आंगार चडयले बगर जायना. हिन्दू धर्मांत जो हुंडो दितात, तातूंत भांगराच्यो वस्ती चड आसतात.हे चित्र क्रिस्तांव धर्मांत काजारा वेळार दोत दितात, तेन्नाय दिसता. गरीबांतलो गरीब लेगीत लग्ना वेळार आपल्या चलयेक चडांत चड भांगर घालपाचो प्रयत्न करता. आपल्या पोटाक मारून भांगर करपाक फुडे सरता.हिन्दू धर्मांत धनत्रयोदशीक भांगर विकते घेवपाची चाल आसा. भांगर आसप ही एक मानाची गजाल जाल्ल्या. दर एकलो मनीस आपल्या कडेन चडांत चड भांगर आसचे हे खातीर प्रयत्न करता.भांगर घरांत आसल्यार संकश्टा वेळार ताचो वापर करूं येता म्हूण भांगर एकठांय करून दवरतात. अलंकारान वेगवेगळे तरेन समाज मानसांत तशेंच तांच्या दिसपट्ट्या जिवीतांत प्रभाव घातला.
अलंकाराचे बदलते स्वरुप
बदलआदले तेंपार सैमांत जें कितें मेळटाले ताचो वापर अलंकाराच्या रुपान जातालो. देखीकः फुलां, पानां, शिंपयो, फातर, नाखटां, हाडां, आदी.उपरांत वेगवेगळ्या मोलादीक फातरांचो वापर करपाक लागले. देखीकः पाचू, हिरो, नील, केम्प आदी. तशेंच पिड्डूको, मणी, मोतयां, पोवळीं ह्या वस्तू वापरून अलंकार तयार करताले. उपरांत वेगवेगळ्या धातूचे अलंकार तयार जावपाक लागले. भांगर, चांदी, पितूळ, तांबे, आदी. ह्या सगळ्या धातू मदी भांगराक खूब म्हत्व आसा.चडांत चड अलंकार भांगराचेच आसतात. ताच्या उपरांत चांदी येता आनी उपरांत हेर धातूचे अलंकार. आदल्या काळार बायलो आसा तितलेय भांगर आंगार घालताली. आतां हे चित्र बदल्ला. आतां फकत सणा-परबा वेळारूच भांगर घालतात. तशेंच कांय कडेन भांगराचे अलंकार वापरपाचे कमी जायत चल्यात. ताचे बदला हेर धातूचे, फातराचे, शिंपयांचे तशेंच कांय प्रमाणांत प्लास्टीकाचे अलंकार वापरांत आयल्यांत.