आग्रा

देवनागरी

Romi

उत्तर प्रदेश राज्यांतलें आदल्या इतिहासीक वास्तूंखातीर संवस्गरीक नामना मेळिल्लें म्हत्वाचें शार. यमुना न्हंयचे उदेंत देगेत हें शार वसलां. दिल्लीच्यान आग्नेयेक 192 किमी. अंतराचेर हें शार आसा. लोकसंख्याः 11,10,364 (1981). महाभारतांत ह्या शाराचो अग्रवन असो उल्लेख मेळटा. त्या काळांत हें शार शूरसेनाचे सत्तेखाला खूब भरभराटीक आयिल्लें. हांगाच कंसाची बंदखण आशिल्ली. ह्या शारालागसार आशिल्ल्या बटेश्र्वर क्षेत्रांत श्रीकृष्णाचे पूर्वज आनी वंशज हांच्या वसणुकेचे खूब अवशेश मेळ्ळ्यात. श्रीकृष्णाचो पूत प्रद्युम्न आनी नातू अनिरुध्द हांच्या नांवान वसयल्ली ‘ पदमन खेडा ’ आनी ‘ औंधखेडा ’ हीं नांवां हे गजालीचो पुरावो दितात. आग्रा हें शार वज्र वाठारांतलें मुखेल नगर आसलें. थंयच्या बारा वनांत अग्रवन हें एक वन आशिल्लें. आर्य लोक भारतांत येतकच तांणी पांच कडेन वस्ती केली. तातूंतलें एक आग्रा शार, जाका आर्यगृह अशेंय म्हणटाले. ह्या आर्यगृह वा अग्रवन ह्या नांवांवेल्यानूच ह्या शाराक आग्रा हें नांव पडलां अशें सांगतात. श्रीकृष्णाचें खेळपाचें थळ, अनसूया, शबरी हांची तपोभूंय; परशुराम, वेदव्यास आनी सूरदास हांची जल्मभूंय म्हणूनय आगऱ्याक म्हत्व आसा.

Tomb of Akbar the Great

The Red fort, Agra, c. 1820

Agra, Main Street, c.1858

धाव्या शेंकड्याचे अखेरमेरेन हें शार हिंदू राजांच्या शेकातळा आशिल्लें. इ.स. 1028 वर्सा मुहंमद गजनी हाणें जयपाल राजाकडल्यान तें जिखून घेतलें. गुलाम, खिलजी, मोगल ह्या वंशातल्या सुलतानांच्या काळांत हें एक सादें शार आशिल्लें. 1501 वर्सा सिकंदर लोदी हाणें ताची उदरगत करून थंय आपली राजधानी स्थापली. 1526 वर्सा बाबरान हें शार आपल्या शेकातळा घेतलें. त्या वेळावयले लुटींत ताका नामनेचो कोहनूर हिरो मेळ्ळो. ताच्या उपरांत पंचवीस वर्सांनी ताचो नातू अकबर हाणें आग्रा शाराक मोगल साम्राज्याची राजधानी करून शाराचे उदरगतींत भर घाली. फुडें शहाजहानाच्या राजवटींत ह्या शाराची सोबितकाय वाडली. ताणें आपले आवडटे राणयेचें यादस्तीक म्हूण यमुनेचे देगेर संगमरवरी फातरांचो सुंदर ताजमहाल बांदलो. फुडें ह्या शाराचेर औरंगजेबाचो शेक आयलो. ताणें 1652 त हांगा आशिल्ली आपली राजधानी दिल्लीक व्हेली. ह्या काळांत आग्रा शाराचेर खूब घुरयो जाल्यो. कांय काळ हें शार भरतपूरच्या जाटांकडे आशिल्लें. कांय काळ मराठ्यांनीय ताचेर आपलो शेक चलयलो. 1803 वर्सा हें शार ब्रिटिशांनी आपल्या शेकातळा घेतलें. 1857 मेरेन आग्रा ही तांच्या वायव्य शीमेवयल्या वाठाराची राजधानी आशिल्ली. 1858 सावन हें आग्रा जिल्ह्याचें कांद्र जालें.

सिकंदर लोदीच्या काळासावन हें विद्येचें केंद्र आशिल्लें. अकबराचे राजवटींत हांगा फारसी भाशा आनी साहित्य हांचें शिकप शिकोवप चलतालें. हांगचे संस्कृतीक म्हत्व जाणून घेवन सूरदास हांगा येवन राविल्लो. तानसेनाच्या काळासावन ह्या शाराक संगीताचें मुखेल केंद्र मानूंक लागिल्ले.

सद्या हें उत्तरप्रदेश राज्यांतले वेपारी आनी उद्येगीक केंद्र आसा. हांगा शेंदऱ्यो, गालिचे, कापूस पिंजून तातूंतल्यो बियो काडप, रसायनां, कंवची, धातुकाम आदींचे तरेकवार कारखाने आसात. हांगा चामड्याच्यो आनी संगमरवरी फातराच्यो वस्तू तयार करतात. रेल्वेमार्ग, विमानमार्ग आनी रस्त्यांवरवीं हें शार भारताच्या हेर मुखेल शारांकडेन जोडलां. 1823 त हांगा पयलें महाविद्यालय निर्माण जाल्लें. ह्या शाराच्या अस्तंत भागांत आग्रा विद्यापीठ आसा.

ह्या शारांत अकबरान बांदिल्लो व्हड किल्लो आसा. ह्या किल्ल्याच्या जाग्यार आदीं बादलगड नांवाचो किल्लो आशिल्लो, अशें सांगतात. हो किल्लो तांबड्या फातरांनी बांदला.किल्ल्याचो आंवाठ साडेतीन चौ. किमी. आसून भोंवतणचें दुरीग, दारां, भितल्लो अकबरी महाल हें सगळें अकबरान बांदलां. किल्ल्याभितल्लें कितलेशेंच काम अकबरा उपरांतच्या राजांनी केलां.हांगा ताजमहाल, अकबरी महाल, जहांगीर महाल, शीश महाल, दिवाण-इ-खास, दिवाण-इ-आम, मोती मशीद, नगीना मशीद, जामी मशीद (1648), यमुनेचे अस्तंत देगेर आशिल्ली इतमाद उद्दौलाची सुंदर कबर, बाबर रावतालो तो उद्यानप्रासाद, रामबाग, चिनी-का-रोझा आनी हेर जायत्यो वास्तू पळोवंक मेळटात. ह्या शाराच्या वायव्येक आठ किमी. अंतराचेर अकबराची कबर आसा.