आयर्लंड

देवनागरी

Romi

आयर्लंड, एरोपांतलो देस आसा। ताची राजधानी डब्लिन नगर आसा।

आयर्लंड चो बावटो

आयर्लंड चें प्रतीक

आयर्लंड

आयर्लंड

अटलांटिक म्हासागरांत इंग्लंडाचे अस्तंतेक आशिल्लो जुंवो अक्षवृत्तीय विस्तार 51˚ 30’ उत्तर ते 55˚ 30’ उत्तर आनी रेखावृत्तीय विस्तार 5˚ 30’ अस्तंत ते 10˚ 3’ अस्तंत.क्षेत्रफळ 83,767 चौ. किमी. इशान्येक नॉर्थ चॅनल, उदेंतेक आनी आग्नेयेक सेंट जॉर्जेस चॅनेल आनी आयरीश समुद्र. हेर सगळ्या दिकांनी अटलांटिक म्हासागर.

भूंयवर्णनः

जमीन तरेकवार खडपांची आसा. तातूंत चुनखडी, सुभाज नाजाल्यार शिस्ट, रेंवेच्या फातरांपसून जाल्ली आनी ग्रॅनायट सारकीं खडपां हांचो आस्पाव आसा.

ह्या वाठारांतले दोंगरय विंगडविंगड तरांच्या फातरांचे जाल्यात. दर्यादेगेकडलो वाठार ऊंच आसा आनी देशाचो सगळो वाठार म्हळ्यार एक चुनखडयेचें पठार. फकत मदलो भाग मळांचो आनी त्याजाग्यार तळीं, चिखलाचे वाठार सगळेवटेन दिश्टी पडटात. सगळ्या वाठारांनी पाचवेचार रुख आनी झोंपां आसात.

इशान्येवटेन मोर्न दोंगर, उदेंतेक विक्लो दोंगर आनी अस्तंतेकडलो मागीलीकडी हे दोंगर चडशे ऊंच नात. किलार्नीलागीं कॅरान्टूवाहिल (1035.5 मी.) आनी डब्लिनाच्या अस्तंतेक आशिल्ली लग्नाकाल्या (924 मी.) ह्यो हांगाच्यो मुखेल तेंगश्यो.

हवामानः

हवामान सरासरी 10˚ से. च्या वयर सरना. जानेवारी आनी फेब्रुवारी हे चड शिंयाचे म्हयने. ह्या वेळार तापमान 4˚ से. ते 7˚ से. मेरेन आसता. जुलय-ऑगस्ट सगळ्यांत उश्ण म्हयने, तेन्ना तापमान 14˚ से. ते 16˚ से. मेरेन आसता. पावस सगळे कडेन सारकोच पडटा. अस्तंतेकडल्यान व्हांवपी वाऱ्यांक लागून वर्साक सुमार 200-225 दीस इल्लो इल्लो पावस पडत आसता. देशाच्या उत्तर आनी उदेंतेच्या वाठारांनी वर्साक 70-75 सेंमी. आनी नैऋत्येवटेन 120-125 सेंमी. पावसाची नोंद जाता.

वनस्पत आनी मोनजातः

निमण्या हिमयुगाच्या काळांत आयर्लंड युरोपीय भुंयेकडल्यान वेगळें जाले, पूण युरोपांत वावुरपी जनावरां आनी वाडपी वनस्पत उत्तर युरोपांतल्यान आयर्लंडांत पावली. इंग्लंडांत सांपडपी बरीचशी मोनजात आनी वनस्पत हांगा मेळना. पूर्विल्ल्या काळांत आयर्लंडच्या मळांच्या वाठारांत दाट रान आशिल्लें, तें आतां ना जालें आसलें तरी ओक, पायन,बर्च ह्या सारके रुख आजूय सांपडटात. हांगाच्या हवामानाक लागून तरातरांचीं तणां हांगा वाडटात.

आयरीश घोडो, कुत्रो, गाय, नी हेर पोसपाचीं जनांवरां लोकप्रिय आसात. कॉनेमारा हे शिंगरु,वुल्फहाउंड, ब्लू टेरियर ह्या सारके कुत्रे चड प्रमाणांत आसात. ब्रॅजर, ऑटर, स्टोट, सोसो हे प्राणी; ससाणो, भांगराकोराचो गरुड हे पक्षी आनी गोबराकोराचो शेड्डो, बेबो, गोगलगाय ह्या सारके ल्हानसान प्राणी दिश्टी पडटात.

इतिहासः

नवएश्मयुगांत आयर्लंडांत मनीस रावताले अशें स्पश्टपणान दिसता. केल्ट लोकांची वस्ती जाल्याउपरांत, नवअश्मयुगांतल्या जमातींकडेन तांचो संबंद आयलो. गोयडेल,ब्रायथोल अश्या नांवांचे कितलेशेच केल्टिक जमातीचे पंगड हांगा वावुरताले. जेजू क्रिस्त शेंकड्याचे सुर्वेक सावन स्कॉटलंडच्यान पिक्ट लोक हांगा आयले अस्तंतेच्या वाठारांनी लोकांची चड वस्ती जाली. त्या काळावेले राजा जरी बळीश्ट आसले तरीपूण कोणाच्यानच आयर्लंडाचेर आपलो शेक चड काळ गाजोवंक जालो ना. कॅनॉट वंशांतल्या राजाक ‘ ऑर्डरी ’ (ordery) म्हळ्यार म्हान राजा अशें म्हणटाले. ह्या काळांत आयर्लंडचे लोक मूर्तिपूजक आशिल्ले.

पांचव्या शेंकड्यांत बऱ्याच किरिस्तांव धर्मप्रसारकांनी आयर्लंडांत किरिस्तांव धर्म हाडलो. तातूंतल्या पॅट्रीक ह्या धर्मगुरुन पयलींची ‘ ओगॅम ’ (ogam) ही लिपी काडून उडोवन थंय रोमन लिपिचो प्रसार केलो. पॅट्रीकाच्या वावराक लागून रोमन कॅथलिक धर्मपंथ थंय बरोच पातळ्ळो.

आठव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दांत उत्तर युरोपांतल्यान व्हायकिंग जमातींचे पंगड आयर्लंडांत पावले. लुटालूट करून तांणी बरेच गांव भूंयभरवण केले. डब्लिन, पॉटरफर्ड, लिमरीक सारक्या नव्या गांवांची थापणूक केली. 1001 वर्सा ब्रिअन बोरु आयर्लंडाचो राजा जालो. ताणें सगळ्यांक संघटित करून 1014 वर्सा व्हायकिंगांचो पराभव केलो. पूण हे लडायेंत ब्रिअर बोरुक मर्ण आयलें.

बाराव्या शेंकड्यांत अल्स्टर, लिन्स्टर, मन्स्टर आनी कॅनॉट हीं राज्यां म्हत्वाचीं आशिल्लीं. देशभर शांतताय आशिल्ली. ह्या वेळार चवथो पोप अॅड्रियन हाणें इंग्लंडचो दुसरो हेनरी हाका आयर्लंडचो मुखेल नेमलो. 1971 त हेनरी थंय येवन राजा जालो. तेन्नासावन हेनरी घराण्याची सत्ता आयर्लंडांत आयली. हे सत्तेच्या काळांत आयर्लंडची सगळी संपत्ती इंग्लंडाक पावंक लागली. आठवो हेनरी हाणें आयर्लंड इंग्लीश इगर्जीच्या मुखेलपणाखाला हाडून 1541 वर्सा हांगाचे कॅथलिक मठ जप्त केले आनी आपलेवटेन आशिल्ल्या सरदारांक आयर्लंडांत जमीन जुमले दिले. इंग्लीश राजांकडल्यान जावपी अत्याचारांआड झुजपाखातीर शेन ओनील, ह्यू ओनील, डेस्मंड हांगाचो अर्ल ह्या सारक्या देशभक्तांनी बरींच बंडां केलीं. हांगाची राज्यसत्ता पुरायपणान इंग्लंडाच्या राजघराण्याच्या हातांत आशिल्ली. सोळाव्या, सतराव्या आनी अठराव्या शेंकड्यामेरेन ब्रिटीश सत्तेआड ल्हान व्हड झुजांय चालूच आशिल्लीं. इंग्लंडाकडल्यान जावपी धर्मीक अत्याचारांक लागून आयर्लंडची परिस्थिती चडानचड वायट जायत गेली. ह्या काळांत दुकळ, रोग हांकांलागून गांवांची गांवां काबार जालीं. डीन स्विफ्ट, बर्कली, पार्नेल, शेरीडन, हेनरी ब्रूक ह्या सारक्या लेखक, कवी आनी विचारवंतांनी आयरीश लोकांमदीं राश्ट्रीयत्वाची भावना जागयली. अमेरिकेसारक्या देशांनी रावतल्या मूळ आयरीश लोकांची मदत तांच्या राश्ट्रीय पक्षाक मेळूंक लागली. 1782 वर्सा, आयरीश पार्लमेंटांत केल्ले कायदे आनी कोर्टांत दिल्ले निर्णय ब्रिटीश शासनान बदलचे न्हय, रोमन कॅथलिकांक जमनी घेवंक मेळच्यो आनी आपल्या धर्माप्रमाण वागूंक मेळचें ह्या सारक्या थारावांक ब्रिटीशांची मान्यताय मेळ्ळी. कॅथलिकांक मत दिवपाचो अधिकार वा राजकी पदां मेळोवपाचो अधिकार मात मेळ्ळो ना. फ्रेंच राज्यक्रांतीच्या प्रभावाक लागून आयर्लंडांत अशांतताय आयली. 1798 वर्सा वूल्फटोन ह्या मनशान ‘ युनायटेड आयरीशमन ’ नांवाची संघटना काडून बंड केलें. ताका निमणो गोळाक लायलो आनी बंड फसलें. 1800 वर्सा आयरीश पार्लमेंट बरखास्त जालें आनी इंग्लंड-आयर्लंड एकचार कायदो मुखार आयलो. ह्या कायद्यान आयर्लंडाच्या प्रतिनिधींक ब्रिटीश पार्लमेंटांत बसपाचे हक्क मेळ्ळे; हाकालागून आयर्लंडची दिखाऊ स्वतंत्रताय सोंपली आनी इंग्लंड-आयर्लंड हांच्या भितरल्या संबंदांच्या एका नव्या पर्वाक आरंभ जालो.

1829 वर्सा डॅनियल ऑकोनेलच्या (1775-1847) यत्नांक लागून कॅथलिक मुक्ततायेचो कायदो येवन तांकां मताधिकार मेळ्ळे. 1845 ते 1847 वर्सा बटाटाच्या पिकाचेर रोग आयिल्ल्यान आयर्लंडांत दुकळ पडलो. सुमार धा लाख लोक ह्या दुकळांत मेले. दुकळाक लागून जाल्ल्या असंतोशांतल्यान आनी हेर युरोपीय क्रांतीकारक चळवळींनी प्रभावीत जावन ‘ यंग आयर्लंड ’ पक्षाचो फुडारी जॉन मायकेल हाणें बंडाची तयारी केली. पूण ताका देशाभायर धांवडावन घालो आनी पक्षाचो दुसरो फुडारी विलीयम ओब्रायन हाका सरकारान गोळाक लायलो. पार्नेलसारक्या फुडाऱ्यांनी ब्रिटीश पार्लमेंटांत आयर्लंडचो प्रस्न मांडपाखातीर फुडाकार घेतलो.1903 वर्सा उदारमतवादी पक्ष इंग्लंडांत सत्तेर आयलो आनी आयरीश स्वतंत्रतायेचो प्रस्न सुट्टलो अशें दिसूंक लागलें. पूण हेविशीं कांयच घडलेंना. हाका लागून आर्थर ग्रिफीथ हाणें ‘ सीन फीन ’(Sinn Fein) म्हळ्यार ‘ आमच्या आमीच ’ ही चळवळ सुरू केली. 1886, 1893 त दोन होमरुल विधेयकां रद्द केल्या उपरांत 1912 वर्सा तिसरें विधेयक मांडलें. ह्या विधेयकाक लागून बरोच बोवाळ जालो. 1914 वर्सा पयलें म्हाझूज पेटलें आनी आयरीश स्वतंत्रतायेचो प्रस्न मात्सो कुशीक पडलो. 1916 च्या ईस्टर सणावेळार डब्लिन हांगा पॅट्रीक पीयर्स, जेम्स कॉनली, एयन् डी व्हॅलेरा हांच्या फुडारपणाखाल बंड जालें, पूण ह्या बंडाच्या मुखेल्यांक मारुन उडयले, कांय जाणांक देशाभायर धांलडायले. 1918 च्या वेंचणुकेंत सीन फीन पक्षाचे 73 प्रतिनिधी पार्लमेंटांत पावले पूण तांणी लंडनाक वचनासतना डब्लिन हांगा सभा घेवन 21-1-1919 दिसा आयर्लंड स्वतंत्र जाल्ल्याची घोशणा केली. 1920 वर्साच्या होमरूल कायद्याप्रमाण उत्तर आयर्लंड आनी आयरीश फ्री स्टेट ह्या दोन साम्राज्यांची थापणूक करपाचें थारलें. 1922 वर्सा ह्या साम्राज्यांची थापणूक जाली, पूण ह्या कायद्याक जाल्ल्या विरोधाक लागून 1923 मेरेन यादवी झुजां चालूच उरलीं.फुडें 1937 च्या संविधानाप्रमाण ‘ आयरीश फ्री स्टेट ’ चो बदल ‘ आयर ’ हातूंत जालो. राश्ट्रपती हो देशाचो मुखेल आसतलो अशेंय थारलें. त्याप्रमाण 1928 त डग्लस हायड राश्ट्रपती जालो आनी डी. व्हॅलेरा प्रधानमंत्री. दुसऱ्या म्हाझुजांत आयर्लंड तटस्थ रावलें. 1948 वर्सा युनायटेड आयर्लंड पक्षाचो फुडारी जॉन कॉस्टेलो प्रधानमंत्री जालो. 1949 वर्सा ताणें आयर स्वतंत्र प्रजासत्ताक आशिल्ल्याचो थाराव मान्य करून घेतलो आनी ताका इंग्लंडाचीय मान्यताय मेळ्ळी. इतले मजगतीं उत्तर आयर्लंड कुशीकच आशिल्लें. हे गजालीक लागून 1920 सावन सुरू जाल्ल्या यत्नांनी 1946-57 ह्या काळांत बंडाचें रुप घेतलें. 1957 वर्सा कॉस्टेलोचो पराभव जावन डी व्हॅलेरा सत्तेर आयलो. 1973 मेरेन तो त्या पदार आशिल्लो. 1973 त ताच्या जाग्यार अर्स्किन चिल्डर्स हाची निवड जाली. 1974 ते 1976 मेरेन सियरबेल ओ दालाय वेंचून आयलो. 1976 त सत्तेर आयिल्ल्या डॉ. पॅट्रीक हिलरी हाणें 1983 त परत जैत मेळोवन आपली सत्ता तिगोवन दवरल्या.

राज्यवेवस्थाः

18 एप्रिल 1949 सावन आयरीश फ्री स्टेट बदलून त्या जाग्यार स्वतंत्र आनी सार्वभौम प्रजासत्ताक जल्माक आयलें. ताचेपयलीं कांय दीस आयर्लंड ब्रिटीश राश्ट्रकुलांतल्यान भायर सरलें. सद्याचें आयर्लंडचें राज्य 1937 च्या संविधानाप्रमाण चलता. ह्याच संविधानाक लागून देशाचें नांव ‘ आयर ’ अशें दवरलां. हाका इंग्लिशींत ‘ आयर्लंड ’ अशेंय म्हणटात.

हांगाचें प्रशासन लोकांनी नियुक्त केल्ल्या राश्ट्रपतीच्या नांवान चलता. राश्ट्रपतीची वंचणूक दर सात वर्सां उपरांत जाता. फाटोफाट दोनदां वेंचून आयल्या उपरांत तिसरे फावट राश्ट्रपती जावंक मेळना. संसद दोन घरांनी वांटून घाल्या. लोकसभेक ‘ डेल आयरीन ’ (Dail Eireann) आनी वयल्या घराक ‘ सीनेड आयरीन ’ (Seanad Eireann) म्हणटात.

सरकारी धोरणांचेर आनी प्रशासनाचेर दोनूय घरांनी भासाभास जाता. पूण संविधानाप्रमाण सरकार फकत लोकसभेक जापसालदार आसता. पैशांच्या बिलांचेर सीनेड फकत सुचोवण्यो करूंक शकता.

सद्याचे (24 वे) लोकसभेंत 166 प्रतिनिधी आसात. ते थेट निवडून येतात. सीनेडचे 60 प्रतिनिधी आसतात. तांतल्या 11 जाणांची नेमणूक महामंत्री करता. 6 विश्वविद्यालयांचे प्रतिनिधी आसतात आनी हेर विंगड विंगड वेवसायीक पंगडांनी वेंचिल्ले आसतात. विश्वविद्यालयांतल्यान येवपी प्रतिनिधींमदले 3 जाण आयर्लंड राश्ट्रीय विश्वविद्यालयाचे तर 3 जाण डब्लिन विश्र्वविद्यालयाचे आसतात. अठरा वर्सां पुराय केल्ल्या दर एकल्याक मतदानाचो अधिकार आसता.

फियाना फेल (Fianna Fail), फायन गेल (Fine Gael) आनी लेबर पार्टी अशे तीन पक्ष आसात. वर्कस पार्टी (पयलीचो सीन फीन) होय मुखेल राजकी पक्ष जावन आसा. तेभायर ल्हानसान अशे बरेच राजकी पक्ष आसात.

आयरच्या 27 प्रांतांचें प्रशासन काउंटी काउन्सिल (County council) कडल्यान जाता.तेभायर हें प्रशासन बरेभशेन चलचेखातीर ‘ काउंटी बरो कॉर्पोरेशन ’ (County Borough Corporation). ‘ अर्बन डिस्ट्रीक्ट काउन्सिल ’ (Urban District Council) ह्यो संस्था आसात.ह्या संस्थांचेर केंद्र सरकाराचें नियंत्रण आसता. रस्ते, येरादारी, उदकापुरवण, भलायकी सारके विशय थळाव्या प्रशासनाच्या अधिकारांत आसतात. केंद्रीय प्रशासनाचें अनुदान घेवन आनी थळावे कर लावन थळावें प्रशासन आपली अर्थीक मांडावळ थारायता.

आयरीश कायदो ‘ इंग्लिश कॉमन लॉ ’ (English Common Law) चेर आदारला. न्यायालयां तीन पांवड्याचेर आसातः सकयलीं, मदलीं आनी सर्वोच्च. सर्वोच्च न्यायालयांत दिल्लो निवाडो निमाणो आसता. आयरीश पोलीस (Guardians of Peace), देशांत कायदो आनी सुवेवस्था, सांबाळपाचें काम करता. पोलीस खात्याचेर कायदोमंत्रालयाचें नियंत्रण आसता.

हांगा दोन तरांचें लश्कर आसा. थीर आनी राखीव. लश्कराविशींचे सगळे निर्णय घेवपाचो अधिकार राश्ट्रपतीकडेन आसा. 1958 सावन आयर्लंडचें लश्कर संयुक्त राश्ट्र परिशदेच्या (U.N.O.) शांतीदळाचो एक भाग जावन आसा. लॅबनान, न्यू गिनी (आतां अस्तंत आयरियन), भारत, पाकिस्तान, सायप्रस, इराण, इराक ह्या देशांनी आयरीश लश्कराचे अधिकारी संयुक्त राश्ट्रांखातीर काम करतात.

अर्थीक परिस्थितीः

अर्थीक परिस्थिती शेतकी पिकावळीचेर आदारित आसा. आयरीश शेतकी वेवसाय स्थूल राश्ट्रीय उत्पादनांत (GNP)11% ची भर घालता, वट्ट कामगार संख्येंतल्या 14% कामगारांक काम दिता आनी वट्ट निर्यांतींत ताचो वांटो 25% आसा.1983 वर्सा 1,80,000 लोक शेतकी वेवसायांत काम करताले. वट्ट उत्पादनांतलें 84% उत्पादन पशुधनाचेर आदारिल्ल्या शेतवेवसायांतल्यान येता. हातूंत गोरवां 35%, दूद आनी तेपसून तयार जाल्लीं उत्पादनां 35%, दुकर 5%, कोंबयो आनी तांतयां 4%, मेंढरां आनी लोकर 3%, घोडे 1%, तण आनी हेर पिकां 8%, बार्ली 7% आनी साकरेचे बीट 2%. मुखेल पिकांभितर राय, ओट, गंव,बटाट हांचोय आस्पाव आसा. पशुसंवर्धन आनी दूद-मांस हांचो वेपार बऱ्या प्रमाणांत चलता.

शिशें आनी जस्त खनिजांची सांठवण हांगा हेर युरोपीय देशांपरस चड आसा. तेभायर तांबे,जिप्सम, पीट, गॅस, संगमरवर, स्लेट आनी घरां बांदपाचे फातर हांच्योय बऱ्योच खणी आसात. 1983 वर्सा इंधनाखातीर आयर्लंडांत 49.0% तेल, 12.5% कोळसो, 16% पीट (peat), 2.5%उदक आनी 20% सैमीक वायू हांचो उपेग जालो. सैमीक तेल काडपाचो एकूच प्रकल्प आयर्लंडांत आसा, जो दिसाक 56,000 बल्लां तेलाचें उत्पादन करता.

आयर्लंडच्या दर्यांत नुस्त्याची पिकावळ बरीच जाता. हांगा बांगडे, कॉड, ईल, लॉबस्टर,सुंगटां, कालवां, हेरिंग, हॅडॉक ह्या सारकें नुस्तें भरपूर प्रमाणांत सांपडटा. सी फिशरीज बोर्ड (Sea Fisheries जआद-मत्स्योद्योग मंडळ) ही सरकारान नेमिल्ली संस्था सर्यांतल्या पिकावळीचे उदरगतीखातीर वावुरता. उदकांतली पिकावळ राश्ट्रीय उत्पादनांत मोलाचो वांटो दिता. 1983 वर्सा 45.4 दशलक्ष आयरीश पौडांचें उत्पादन जालां. नुस्तें आनी नुस्त्यापसून तयार जाल्ल्या उत्पादनांतल्यान आयर्लंडाक 84.1 दशलक्ष आयरीश पौडांचो ह्या वर्सा फायदो जालो. सुमार 3,400 पुराय वेळ आनी 5,100 अर्दो वेळ काम करपी नुस्तेकार ह्या उद्येगांत आसात. पर्यटन हो हांगाचो एक पोरनो इद्येग. शेतवेवसाय आनी हेर उद्येगधंद्यांफाटल्यान मोटें उत्पन्न दिवपी हो तिसरो उद्येग. ह्या धंद्याक लागून आयर्लंडाक वर्साक सुमार 900 दशलक्ष आयरीश पौडांचें उत्पन्न मेळटा. पर्यटकांचें मुखेल आकर्शण म्हळ्यार हांगाच्या सैमाची सोबीतकाय, लोक आनी लोकांचे जीणेची तरा. तेभायर पोरन्यो इगर्जी आनी किल्ले हेय पर्यटकांक हांगा आकर्शित करतात. आयर्लंडांत बरींच पोरनी वस्तुसंग्रहालयां, आर्ट गॅलरीज आनी थिएटरां आसात. ह्या गजालींचीय पर्यटन धंदो वाडोवंक मदत जाता. वर्साक सुमार 2.3 दशलक्ष पर्यटक आयर्लंडाक भेट दितात. हातूंतले सुमार 50% ब्रिटीश, 14% अमेरिकन आनी कॅनेडियन, 13% युरोपीय आनी उरिल्ले सुमार 23% हेर देशांतल्यान येतात. आयरीश पर्यटन मंडळ ही सरकारी संस्था पर्यटन उद्येगाच्या मळार वावुरता.

निर्मणी उद्येग आयर्लंडाचो मुखेल घटक जाला. हातूंत काम करतल्यांची संख्या वट्ट काम करतल्या लोकसंख्येच्या 29.4% आसा. अन्नोद्येग, तंबाखू आनी पेयां, वस्त्रनिर्मणी,पायतणांउद्येग, लांकूडउद्येग ह्या सारके उद्येगधंदे मुखेल आसात. भोवराश्ट्रीय कंपन्यांनी हांगा बऱ्याच प्रमाणांत आपलें भांडवल घालां. चडशा कारखान्यांनी ब्रिटन, अस्तंत जर्मनी, जपान हांचें भांडवल आसा. आयातनिर्यातीचो वेपार ब्रिटन, अमेरिका, अस्तंत जर्मनी, कॅनडा, बॅल्जियम, जपान ह्या देशांकडेन जाता. कोळसो, धान्य, यंत्रां, लोखण, मोटार गाडयो, तेल, डांबर, कपडो सारक्या गजालींची आयात आनी लोणी, तांतयां, सोरो, घोडे आनी र जनावरांची निर्यात जाता.

येरादारी आनी संचारणः

आयर्लंडांत हेर युरोपीय देशांपरस लोकसंख्येची घनताय उणी आसली तरी रस्त्यांचें प्रमाण चड आसा. 1983 वर्सामेरेन सगळे धरून 92,000 किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. देशांतली येरादारी चडशी रस्त्यांवेल्यान जाता (96%). 1960 ते 1980 ह्या वर्सांभितर रस्त्यावेल्यान येरादारी करपी वाहनांची संख्या तीन पटींनी वाडली. बस येरादारीचें नियंत्रण आयरीश परिवहन वेवस्था (Irish Transport System) ही सरकारमान्य संस्था करता. हे संस्थेकडेन सुमार 900 बसी आशिल्ल्याची नोंद जाल्या. हे भायर 1,200 खासगी बसी हांगा आसात.

रस्त्यावेल्या येरादारीचें नियंत्रण करपी संस्था रेल्वेमार्गाचेरूय नियंत्रण दवरता. 1983 वर्सामेरेन हांगा 3,000 किमी. लांबायेचे रेल्वे मार्ग आसले. चडश्यो रेल्वे डिझलाचेर चलतात. दर दिसा सुमार 50,000 ते 80,000 लोक रेल्वेमार्गांवेल्यान प्रवास करतात.

उदकांतली येरादारी आंतरराश्ट्रीय उद्येग वाडोवंक पालव दिता. देशाभितर जावपी उदकांतली येरादारी उणी आसा. डब्लिन हें हांगाचें सगळ्यांत व्हड बंदर. ह्या बंदरांतल्यान दर वर्सा 58 लक्ष टन मालाची हाड-व्हर जाता. तेभायर कॉर्क, वॉटरफर्ड, लिमरीक ह्या बंदरांतल्यानय बोटांची येरादारी चलता. शॅनन न्हंय, ग्रँड आनी रॉयल कालवे हे देशांतल्या येरादारीचे मुखेल मार्ग.

आयर्लंडची विमान येरादारी तीन मुखेल आंतरराश्ट्रीय विमानतळांवेल्यान जाता. हे विमानतळ म्हळ्यार डब्लिन, शॅनन आनी कॉर्क. वर्साक सुमार 4 दशलक्ष लोक विमानांतल्यान येरादारी करतात. डब्लिनसावन सुमार 2.5 दशलक्ष लोक वर्साक प्रवास करतात. ‘ एअर लिंगस ’ (Aer Lingus) ही हवाई मार्गाचेर नियंत्रण दवरपी मुखेल संस्था. हे संस्थेकडेन 23 विमानां आशिल्ल्याची नोंद आसा. 11 देशांतल्या 29 शारांनी हे संस्थेकडल्यान येरादारीचे वेव्हार जातात.

दूरसंचारण (Telecommunication) ची उदरगत आयर्लंडांत 1980 वर्सा जाली. देशांतल्या सगळ्या वाठारांनी दूरध्वनी आसा. आयर्लंडांत राश्ट्रीय थराचेर सकाळचीं उजवाडाक येवपी स खबरापत्रां आसात, सांजेचीं उजवाडाक येवपी 4 आसात. तेभायर सुमार 80 वयर थळावीं दिसाळीं आसात. ‘ रेडिओ टेलेफिस आयरीन ’ (Radio Telefis Eireann) ही राश्ट्रीय प्रसारण संस्था. रेडिओ आनी दूरचित्रवाणी सेवेचेर हे संस्थेचें नियंत्रण आसता.

लोक आनी समाजजीणः

आयर्लंडची वट्ट लोकसंख्या 1986 वर्सा 35,47,000 आशिल्ली. हातूंतले चडशे लोक कॅल्टीक आनी कॅल्टीक-मॉर्मन अशा मिश्र वंशाचे आसात. 95% लोक रोमन कॅथालिक धर्माचे आसात. धर्मस्वतंत्रतायेक मान्यताय आशिल्ल्याकारणान हेर धर्मांचेय लोक हांगा आसात.

आयरीश कुटुंबांत सुमार 6-7 मनशां आसतात. लग्न करपाची पिराय सादारणपणान 30 वर्सांच्या वयर, गांवगिऱ्या वाठारांनी रावपी लोकांचीं घरां तणाच्या नाजाल्यार पानांच्या पाख्यांचीं आसतात. सद्या नवीं येवपी घरां फातरांचीं आनी नळ्यांचीं आसात.

आयरीश कुटुंबांत सुमार 6-7 मनशां आसतात. लग्न करपाची पिराय सादारणपणान 30 वर्सांच्या वयर. गांवगिऱ्या वाठारांनी रावपी लोकांचीं घरां तणाच्या नाजाल्यार पानांच्या पाख्यांचीं आसतात. सद्या नवीं येवपी घरां फातरांचीं आनी नळ्यांचीं आसात.

बटाट, कांदे, मांसाचो सूप, ओटच्या पीठाचो सांजो, कोबी ह्या सारक्या गजालींच्यो जेवणखाणांत चड आस्पाव आसता. आयरीश व्हिस्की आनी स्टाउट बीयर हांगा बरीच लोकप्रिय आसा.

आयरीश लोकांक खेळाची आनी घोडेस्वारीची बरीच आवड आसा. दर वर्सा कितल्योश्योच घोड्यांसर्ती जातात. तेभायर सॉकर, बॉक्सिंग, हर्ली (हॉकीभशेन एक खेळ), गेलिक फुटबॉल ह्या सारके खेळ बरेच लोकप्रिय आसात.

रोमन कॅथलिकांचे सगळे सण आनी उत्सव आयर्लंडांत मनयतात. ‘ आन टोस्टाल ’ नांवाचो उत्सव ईस्टरासावन तीन सप्तकां चलता. हातूंत नाटकां, गायन, मिरवणुकी सारक्यो कार्यावळी जातात. नाटकांचीय हांगाच्या लोकांक बरीच आवड आसा.आधुनिकीकरणाक लागून लोककलांचो इल्लो इल्लो नाश जायत चल्ला. गांवगिऱ्या वाठारांनी प्रचलित आशिल्ल्यो अंधश्रध्दा, रुढी काबार जायत चल्ल्यात.

पांचव्या शेकडयासावन ख्रिस्ती धर्मप्रसारकांच्या कामाक लागून हांगा धर्मीक कला आनी वास्तुशिल्पाक म्हत्व आयलें. शिल्पकारांनी फातरांचेर कोरांतिल्ले खुरीस आनी धर्मीक शिल्पां, पूजेचें सामान, विंगड विंगड अलंकार ह्या सारक्यो पोरन्यो कलाकृती आजूय अज्रंवर आसात.

एकुणिसाव्या शेंकड्यांतल्या आयरीश स्वतंत्रताय चळवळीचो वांटो म्हूण आयरीश कलेच्या उदरगतीखातीर बरेच यत्न जाले. ‘ आयरीश हायबर्निया अकादेमी ’ हे संस्थेच्या फाटबळाक लागून जॉन किटींग, मॉरीस, माक्गोनिल, एस्टेल सोलोमन सारक्या चित्रकारांनी युरोपांत नांव मेळयलें. आयरीश लोकसंगीताक आनी नाटकांक बरीच पोरनी परंपरा आसा. सरकारी यत्नान तांचें पुनरुत्थान करपाचें काम चालू आसा. विणप, शिंवप हातूंत आयरीश दादले-बायलो बऱ्योच,फुडें पावल्यात. कलाकुसरीभितर लांकडाचेर आनी धातूचेर तशीच फातराचेर केल्ली कलाकुसर बरीच लोकप्रिय आनी सोबीत आसा.

शिक्षणः

आयरीश संविधानांप्रमाण शिक्षण हो दर एकल्याचो मुळावो हक्क थारायला. 6 ते 15 वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांनी शाळेंत नांव घालप सक्तीचें आसा. 1984 त शिक्षणाचेर 970 दशलक्ष पौड खर्च करपाची सरकारी येवजण आसली. मुळाव्या शाळांनी सुमार 6,00,000 भुरगीं शिकतात. चडशा शारांनी आनी गांवांनी वेवसाय-धंद्याचें शिक्षण दिवपी संस्था आसात. तातूंत शेतकी वेपार आनी तंत्रीक शिक्षण दितात. डब्लिन विश्वविद्यालय (थापणूक 1591) आनी आयर्लंड राश्ट्रीय विश्वविद्यालय (National University of Ireland , थापणूक 1908) हीं हांगाचीं दोन विश्वविद्यालयां. मेनूथ हांगा धर्मशास्त्राचें शिक्षण दिवपी नामनेचें विश्वविद्यालय आसा. शिक्षण मुळाव्या, माध्यमिक आनी उंचेल्या अशें तीन पांवड्यांचेर चलता. तंत्रीक शिक्षणाक हालीं आयर्लंडांत चड म्हत्व येवंक लागलां. शाळांनी गेलिक (Gaelic) आनी इंग्लीश ह्या दोनूय भाशांनी शिक्षण दितात.

भाशा आनी साहित्यः

पूर्विल्ल्या काळांत ऑगेम (Ogam – सद्याक Ogham अशें बरयतात) नांवाची लिपी प्रचलित आशिल्ली, पूण खुणांची लिपी आसल्याकारणान ती साहित्याक लिपिबध्द करूंक पावलीना. तेन्नाचें साहित्य संतकथा, शौर्यगाथा अशा तरांचे आसताले. हें साहित्य तेन्नाचें साहित्य संतकथा, शौर्यगाथा अशा तरांचे आसताले. हें साहित्य चडशें पद्यांत आसतालें. गद्यांत आशिल्लें साहित्यय पाठांतरांतल्यान तिगोवन दवरताले. धर्मीक कवनां त्या काळांत बरींच लोकप्रिय जालीं. सेंट पॅट्रीकाचें कवन आनी उल्ट्रान हाचें सेंट ब्रिजीटाचेर रचिल्लें गीत खूब लोकप्रिय आसा. पांचव्या शेंकड्यांत सेंट पॅट्रीकाच्या यत्नांनी हांगा रोमी लिपी पावली. ह्या उपरांतचीं दोनचार शेंकड्यातलीं गीतां, लोककथा, संतकथा सारके प्रकार गेलिक भाशेंतल्यान आशिल्ले. ह्या काळाक गेलिक साहित्याचें भांगरायुग म्हणटात. व्हायकिंगाच्या घुरयांक लागून हातूंतले बरेंच लेखी साहित्य नश्ट जालें. उपरांत ब्रिटिशांच्या शेकातळा आयरीश साहित्य आनी लोक चेंपून आशिल्ल्याकारणान साहित्याची निर्मणी सोंपपाची भिरांत तयार जाली.

अठराव्या-एकुणिसाव्या शेंकड्यांतल्या राश्ट्रीय चळवळींच्या काळांत ‘ गेलिक लीग ’ (Gaelic League) सारक्या संस्थांनी आयरीश भाशेचे उदरगतीखातीर बरेच यत्न केले. ह्या काळांत विल्यम येटस्, जॉर्ज रसेल (ल्यूईस) सारक्या लेखकांनी इंग्लीश भाशेंतल्यान आयरीश जीण आनी संस्कृतायेचें चित्र रंगयलें. हाचो परिणाम जावन आयर्लंडांत बरेंच समाजप्रबोधन जालें. लेडी ग्रॅगरी, शॉन ओकेसी, जॉन मिलींग्टन सिंज हांणी नाटकां बरोवपांत नामना मेळयली. जॉमनाथन स्विफ्ट, ऑलिव्हर गोल्डस्मिथ, टॉमस मूर, जेम्स जॉयस, पॅट्रीक कॉलम, जेम्स स्टीफन, ऑस्कर वाइल्ड, बर्नार्ड शॉ ह्या आयरीश साहित्यिकांनी देशाची कीर्त वाडयली.

म्हत्वाचीं थळाः

डब्लिन ही राजधानी, बेलफास्ट, लिमरीक, लंडनडेरी, वॉटरफर्ड हीं कांय मुखेल शारां. तेभायर पर्यटनाक लागून किलार्नी आनी ग्लॅनगारिक हीं ठिकाणां बरींच लोकप्रिय आसात.