आळंदी

महाराष्ट्र राज्यांतलें एक नामनेचें तीर्थथळ. पुणे जिल्ह्यांच्या खेड तालुक्यांत, पुणे शाराचे उत्तर दिकेक २१ किमि. अंतराचेर हें तीर्थथळ आसा.पुर्विल्ल्या काळांत आळंदीक 'शिवपीठ' म्हूण वळखाताले. पुराणांत आळंदीक 'सिद्धक्षेत्र' म्हळां. इंद्रायणी न्हंयच्या पात्रांत आशिल्ले एके सुरवातीक आयजूय 'सिद्धबेट' म्हूण वळखतात.ह्या सिद्धबेटा कडेन जायत्या सिद्धपुरसांचो संबंद येता. स्कंद पुराणाच्या सह्याद्रि खंडांत आळंदीची आनंदविपिन, वारूण, कपिल, अलका, सिद्धक्षेत्र अशीं पांच नांवां मेळटात. संतांच्या अभंगांत अलंकापुरी, अलंकापूर, अलंकावती ह्या नांवान आळंदीचो उल्लेख येता. कृष्णराज राश्ट्रकुटाच्या शक ६९० च्या तळेगांव हांगाच्या तांब्यापट्यांत आळंदीचो 'अलंदिय' असो उल्लेख केला. हें उतर आळंदी नांवा कडेन लागींचें नातें दाखयता.

संत ज्ञानेश्वराक लागून आळंदीचें धर्मीक म्हत्व खूब वाडलें. आयज ताचेवेल्यान ह्या तीर्थथळाक वळखतात. शालिवाहन शके १२१८त, कार्तिक वद्य त्रयोदशीक, ज्ञानेश्वरान हांगा जिती जिवी समाधी घेतली. ही समाधी देवळावाड्यांत आसा. समाधीच्या फाटल्यान विट्ठल रुक्मिणीच्यो मूर्ती आसात. ज्ञानेश्वराचें समाधी मंदीर १५७०त, पुरंदराच्या आंबेकर देशपांड्यांनी बांदलें. १७६०त, भजनी मंडपाचें काम शिंद्याचो दिवाण, रामचंद्र मल्हार शेणवी हाणें केलें. हे समाधीच्या दिसपट्ट्या खर्चाची पुरवण पेशव्यांनी केली. १८५२त, देवस्थानाची वेवस्था पळोवपाक आळंदी संस्थान कमिटीची थापणूक जाली.

ज्ञानेश्वराची समाधी सोडून, गणपती, मुक्ताबाई, सिद्धेश्वर हांचीं मंदिरां, अनाजरूख, भांगराचो पिंपळ, केकरीनाथ, भोजलिंगकाका, लक्ष्मीनाथ, जोग महाराज, मल्लापा वासकर ह्या मनशांची समाधी थळां पळोवपा सारकीं आसात.

दर एकादशीक हांगा भक्त आनी वारकऱ्यांचो मेळो भरता कार्तिक वद्य एकादशीची जात्रा खूब व्हडली आसता.जात्रेक येवपी लोकांक रावपा खातीर हांगाचे धर्मशाळेंत खास वेवस्था केल्ली आसा. ४.२ चौ. किमी. आळंदीच्या वाठारांत, मुळाव्यो आनी माध्यमिक शाळा, ज्ञानेश्वरी विद्यापीठ, जायते मठ, धर्मशाळा, दवाखाले आनी ग्रंथालयां आसात.