आसाम
देवनागरी
|
|
भारताचे ईशान्य दिकेक आशिल्लें राज्य. अक्षांश आनी रेखांश २४०९’ उत्तर आनी ८९० ४२०’ ते ९७०ते १२’ उदेंत. ह्या राज्याचे अस्तंतेक अस्तंत बंगाल आनी बांगलादेश, वायव्य आनी उत्तरेक भूतान, उत्तर आनी ईशान्येक अरुणाचल प्रदेश, उदेंतेक मणिपूर, नागालँड आनी अरुणाचल प्रदेश, दक्षिणेक मेघालय आनी मिझोराम, नैऋत्येक त्रिपुरा हीं राज्यां येतात.
भूंयवर्णन
बदलआसामाच्या तीन सैमीक विभागांत ब्रह्मपुत्रेचें देगण, सुरमा देगण आनी ह्या दोनूय भागांमदल्यो दोंगरांच्यो वळी हे वाठार आस्पावतात. ब्रह्मपुत्रेचें उदेंत अस्तंत देगण ८० ते १६० किमी. रुंद आनी ८०० किमी. लांब आसा. ह्या देगणाचे उत्तरेक हिमालयाच्या मुळसांतल्यो दोंगुल्ल्यो, दक्षिणेक मेघालयाच्यो गारो, खासी जैतिया आनी उदेंतेक जायत्यो न्हंयो मेळून तयार जाल्ल्यो ब्रह्मपुत्राचो प्रवाह भितर सरता. सुरमा मा बराक न्हंयचें देगण 200 किमी. लांब आनी 96 किमी. रूंद आसा. हो वाठार सादारणपणान सपाट आसा. ह्या देगणांतल्यो न्हंयच्यो देगो गाळाक लागून ऊंच जाल्यात. ह्या न्हंयच्या वाठारांतलीं खेडीं पावसाच्या दिसांउपरांत तळ्यांतले जुंवे कशे दिसतात. ह्या वाठारांत कांय जाग्यांनी मोटव्या दोंगुल्ल्यांक लागूनतयार जाल्ले चिखलाचे वाठार आसात. वयल्या दोन न्हंयांच्यादेगणामदीं तिस-या सैमीक विभागांतल्यो दोंगरांच्यो वळी उदेंत-अस्तंत पातळ्ळ्यात.
ब्रह्मपुत्रेचो आनी सुरमेचे देगेवयली जमीन पिकाळ आसून तातूंत रेंवेचें प्रमाण उणें आसता. न्हंयेदेगेवयली माती थरांचे फातर झिजून तयार जाल्या. दोंगरी वाठारांतली माती झाडांच्या कुशिल्ल्या पानांक लागून तयार जाल्या. आसामांत ब्रह्मपुत्रेभायर दिबांग, सुबनसिरी, भरेळी, धनसिरी, बोरनदी, मनास, पामती, सरलभंगा, संकोश, लोहित, नाआ, बुरी, दिहींग, दिसांग,दिखो, झांझी, दक्षिण धनसिरी, कपिली, दिग्नू, जिरी, जनिंगा, सोनाई, ढालेश्वरी ह्यो ल्हान-व्हड न्हंयो व्हांवतात. उत्तर सुबनसिरी-ब्रह्मपुत्रा संगमाचेर सिबसागरलागीं माजुली हो १२६१ चौ. किमी. आवांठाचो जुंवो न्हंयच्या पात्रांत वसला.आसामांत भूंयकापांचें प्रमाण खूब चड आसा. फाटल्या साडे-तीनशीं वर्सांत ह्या वाठारांत सात मोटे भूंयकांप जाले. १८९७ त आनी १९५० त आसामांत जाल्ले भूंयकांप, संवसारांतल्या मोट्या भूंयकापांमदले जावन आसात.
हवामान
बदलआसाम राज्याचें तापमान, गिमाच्या दिसांनी लेगीत २९.४०से. वयर वचना. आसामांत पावस जून ते सप्टेंबर म्हयन्यांत पडटा. वर्साक सादारणपमान १७५ सेंमी. ते ३०५ सेंमी. पावसाची नोंद जाता. आसामाच्या उदेंत भागांत चड पावस पडटां. पावसाच्या प्रमाणाक लागून ह्या राज्याक ओलो दुकळ आनी हुंवाराचो त्रास जाता. शिंयाळ्याच्या दिसांनी हांगाच्या ऊंच दोंगुल्ल्यांचेर बर्फ पडटा. अस्तंत आसामांत गिमाच्या दिसांनी व्हडलीं वादळां जातात.
वनस्पत आनी मोनजात
बदलपुराय आसामांत विंगड विंगड प्रकारची वनस्पत आनी मोनजात दिश्टी पडटा. वनस्पतीं भितर साल, साग, देवदार, ओक, होलैंग, बंसम, आमारी, अझार, सिसू,सिमुल, वेत, कळक, बोरू हे प्रकार खास करून दिसतात. हत्ती, गेंडो, रानरेडो, वेगळ्योवेगळ्यो जातीची हरणां, काळो चितो, मलायी वांस्वेल, सांबर, कस्तुरीमृग, रानदुकर, धवो माकड हीं आसामांत दिसपी मुखेल जनावरां आसात.
इतिहास
बदलआसाम राज्याक पुराणकाळांत प्राग ज्योतिषपूर आनी कामरूप ह्या नांवांनी वळखताले. फुडें तेराव्या शतमानांत ब्रह्मदेशांतल्यान येवन ब्रह्मपुत्रेच्या देगणांत येवन राविल्ल्या शानवंशियांक थळावे लोक ‘आहोम’ म्हणटाले, आहोम म्हळ्यार जाची ‘बरोबरी करपाक येना असो’ - ‘अप्रतीम’. सगळ्यांत बरें म्हळ्यार ‘असम’ ह्या उतरासावन ‘आसाम’ हें नांव पडलें अशें मानतात.
महाभारत आनी रामायण ह्या पुराणग्रंथांत आसामाचो उल्लेख आयला. तातूंत आसाम (प्राग ज्योतिषपूर) नरकासुरान वसयिल्लें राज्य अशें म्हळां.
ताच्याउपरांत ताचो चलो भगदत्त हाणे ह्या प्रदेशाचेर राज्य केलें. तेउपरांत माधव, जितारी, आशीर्मत ह्या तीन वंशांनी पोरन्या आसामाचेर राज्य केलें, हें वंशावळीवेल्यान समजता.कालिका पुराण आनी योगिनी तंत्र ह्या ग्रंथांत ह्या प्रदेशाचेर जायत्या असुर आनी दानव राजांनी राज्य केल्ल्याचो उल्लेख आयला. रघुवंशांत (४.८३) कामरुपाधिपतीन रघुराज्याक हत्तींची भेट दिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. आसामाचेर आर्य संस्कृतायेचो प्रभाव बरोच उसरां पडलो, अशें विव्दानांचें मत आसा.
आसामाचो चवथ्या शतमानामेरेनचो इतिहास अस्पश्ट आसा. चवथ्या शतमानाच्या मदीं वर्मन वंशाचो मूळ पुरूस ‘पुष्यवर्मन’ हाणे कामारुपांत राज्याची थापणूक केली, असो अदमास हर्षाचो समकालीन आसलो. एक फावट ताणे हर्षाकडेन कबलात करून बंगालांतलें कर्णसुवर्ण राज्य हाताशिल्लें. फुडलीं तीन शतमानां शालस्तंभ वंशीयांनी कामरुपाचेर राज्य केलें.
बाराव्या शतमानाच्या मदीं बंगालाच्य पाल राजांचो मांडलिक तिंग्यदेव हाच्या ताब्यांत हो वाठार आसलो. हाचें बंड मोडपाक गेल्लो सेनापती वैधदेव त्या राज्याचो राजा जालो. वैधदेवा फाटल्यान बंगालाच्या सेन राजांचे शेक आसामाचेर चल्लो. तेराव्या शतमानांत लखनावतीच्या मुसलमानी राज्यांनी ह्या वाठाराचेर जायत्यो घुरयो घाल्ल्यो पूण तांकां अपेसच आयलें. तेराव्या शतमानांत गोविंददेव आनी ईशान्यदेव हाणी ह्या वाठाराचेर शेक चलयलो. तेराव्या शतमानांत आहोम जमातीचे लोक सुकाफाच्या फुडारपणाखाला लखिमपूर सिबसागर जिल्ह्याचे दक्षिणेक आयले आनी ताणी थंयच्या थळाव्या रानवट जमातींक जिखून राज्याचो विस्तार केलो. उदेंत बंगालातल्या कामता राज्याचेर चवदाव्या शतमानाच्या मदीं ताबो जोडलो. १५३८ त, आहोम राजा सुहुंगमुंग हीणें उदेंतेक सदिया भोंवतणी आशिल्लो चुतियाचो व्हडलो वाठार आपल्या ताब्यांत घेतलो. ह्या काळांत आहोमांनी नागा लोकांच्या आड जायत्यो घुरयो घाल्यो. सोळाव्या शतमनात आहोमांनी नौगोंगच्या लागीं आशिल्लें बळिश्ट काचाराचें राज्य जिखलें आनी तांकां मैबांग (उत्तर काचार) मेरेन धांवडायले. काचाराची राजधानी दिमापूर जिखून उदेंतेकडलो वाठाराय आपल्या राज्याक जोडलो. उदेंत बंगालच्या मुसलमानी राजांच्या घुरयांक तोंड दीत ब्रह्मपुत्रेच्या देगणांतय तांणई आपलो शेक चलयलो. १५३९ त झुजांत मुस्लीम सेनापती तुर्बकाक तांच्या आड झुजतना हार खावची पडली,तर सतराव्या शतमानांत मोगलांची काचारावेली घुरी फसली. फुडें मोगलांनी कुचबिहार-कामरुपाचेर ताबो मेळयिल्ल्यान सुमार एक शतमान आहोमांक मोगलांआड झुजचें पडलें. १६३७ त कोच राजघराण्यांतल्या बलिनारायण हांका आहोम राजा प्रतापसिंगान मोगलांआड आश्रय दिलो. ह्या कारणाक लागून आहोम- मोगल संघर्श सामको खर जालो. झुजा उपरांतच्या काळांत मोगल-आहोम राज्यांच्या मजगतीं बडनदी ही शीम थारायली. १६५८ त कुचबिहारच्या प्राणनारायणान मोगलांआड केल्ल्या बंडाचो फायदो घेवन आहोम राजा जयध्वजसिंगान ब्रह्मपुत्रेच्या देगणाचेर ताबो मेळयलो. मीर जुम्ला हाणें १६६३ उपरांत ह्या वाठारांतल्यान धांवडावन घाले. ताचो चलो रुद्रसिंग (१६९६-१७१४) हाणें ह्या राज्याचो आनीकय विस्तार केलो.ताणें काचारी लोकांकडल्यान नौगोंगचो दक्षिण भाग आनी उत्तरेंतलें मैबांग ठाणे घेतिल्ल्यान काचारांनी आपली राजधानी खाग्नपुराक व्हेली. खासी-जैंतिया जमातीकय ताणें हारयले पूण तांचो वाठआर आपल्या ताब्यांत धेतलो ना. रुद्रसिंगान मांडलीक राजांचो पंगड निर्मुपाचो यत्नय केलो.
अस्तंत आसामांत कामता नांवाचेंय एक राज्य आसलें. चवदाव्या शतमानाचे सुर्वेक राजा दुर्लभनारायणाक लागून थंय विद्वानांक आलाशिरो मेळ्ळो. ताणें वैष्णवपंथाच्या प्रसाराकय आपलें फाटबळ दिलें. पंदरांव्या शतमानांत ह्या वाठारांत खेणवंश वयर सरलो. 1498 त बंगालाच्या हुसैनशहान हांगाचो राजा नीलांबराक हरयलो. कांय वर्सांउपरांत विश्वसिंगान अस्तंत आसामांतल्या ल्हान ल्हान राजांक जिखून कोच राज्याची थापणऊक केली. हांगाच्या कामाख्या देवळाचो जीणाध्दार केलो. आहोमाकडोन बरेपण दवरून मुसलमानाक पयस केले. ताचो चलो नरनारायण हाणें ह्या राज्याचो विस्तार केलो (१५३३-८४). ह्या काणांक कला-साहित्य ह्या गजालींक बरें दीस आयले. ताणें कांय काळ आहोमांचेर लेगीत आपलो शेक चलयलो.‘अकबरनाम्यांत’ लेगीत ताच्या गिरेस्तकायेचीं वर्णनां आयल्यांत. नरनारायणाचो पुतणयो रघू हाणें १५८१ त जेन्ना बंड केलें, तेन्ना ताका संकोश न्हंयचे पलतडचें कुचबिहार राज्य तोडून मेळ्ळें. सतराव्या शतमानाचे सुर्वेक भितल्ल्या मतभेदांक लागून कोच राज्याचो कांय वाठार मोगल साम्राज्यांत विलीन जालो आनी उरिल्लो वाठार आहोमांच्या हाताखाल उरलो.
अठराव्या शतमानांत सुर्वेच्या काळांत आहोमांनी हिंदू धर्म आपणायलो. शिक्षण आनी कलांक ताणी आपलें फाटबळ दिलें. शाक्त आड वैष्णव हीं धर्मीक झगडीं ह्याच काळांत सुरू जालीं. राज्याच्या आदारान शाक्त पंथीयांनी ‘मोआमारिया’ ह्या नववैष्णवपंथीयांचो खर छळ केलो. नववैष्णवपंथीयांनी १७६९ त ह्या छळाक लागून राजा आड बंड केलें आनी राजा लक्ष्मीसिंगाक बंदखणींत उडयलो. हें हंड रोकडेंच मोडून काडलें. पूण १७८६ त, मोआमारियांनी राजाचे सेनेक हारयली, तेन्ना राजा गौरीनाथसिंग गुवाहटी हांगा पळून गेलो. प्रधान पूर्णानंद बडा गोहाइन हाणें बंडखोरांआड झूज चालू दवरलें, पूण ताकाय निमाणें अपेसच आयलें. त्याचवेळार कोच राजा कृष्णनारायण हाणें दरंग ठाण्याचेर घुरी घालून उत्तर कामरूप जिखलें. ह्या वेळार गुवाहटी शारांक उप्राशिल्लो धोको पळोवन गौरीनाथसिंगान ब्रिटिशांकडेन आदार मागलो. अशे तरेन ब्रिटिशांनी आसामांतल्या राजकारणांत आपलो प्रवेश केलो.
१७९२ त, लॉर्ड कॉर्नवॉलिसान, कॅप्टन वेल्शच्या मुखेलपणाखाल एक पंगड आसामांत धाडलो. राज्यांत पुराय सवस्तकाय येतकच कॅप्टन वेल्स परतो गेलो. तो गेल्या उपरांत राज्यांत परती अशांतताय माजली. १८१० त चंद्रकांत राजान आसामाची सत्ता आपल्या हातांत घेतली;पूण गुवाहटीच्या राज्यपालाकडले संबंद इबाडिल्ल्यान ताणें आपलें राज्य थीर करपाखातीर ब्रह्मदेशाचो पालव घेतलो. वयल्या कारणांक लागून आसाम राज्य कांय काळ ब्रह्मदेशाच्या हातांत उरलें. इ.स. १८९४ त ब्रह्मदेश आनी ब्रिटिश हांचे मदीं झूज जालें. १८२६ त दोनूय पंगडांमदीं कबलात जाली आनी तेवरवीं ब्रह्मदेशान आसाम प्रांत ईस्ट इंडिया कंपनीक दिलो.अशेतरेन आसामाचेर ब्रिटिशांचो शेक चलपाक लागलो. दुसरे वटेन भितल्ल्या मतभेदांत लागून पिडिल्ल्या आहोमांसावन फायदो घेवपाची खासपूरच्या काचारांनी आनी मणिपूरच्या राजांनी यत्न केलो. तेखातीर आहोमांनी ब्रिटिशांकडेन १८१७ वर्सा मागिल्लो आदार १८२४ त तांका मेळ्ळो.
ब्रिटिशांनी ते उपरांत मणिपुराआड काचाराक पालव दिवन हो वाठार आपल्या हातांत घेतलो तशेंच तुलाराम सेनापतीकडेन आशिल्लो काचार; आहोम राजा पुरंदरसिंग कडेन आशिल्लो सिबसागर आमी लखिमपुरचो कांय वाठार;बोड सेनापतीकडेन आशिल्लो दक्षिण लखिमपूर सादिया खोबा; गोहाईन कडेन आशिल्लो सादिया हे वाठार ईस्ट इंडिया कंपनीत १८४२ मेरेन आपल्या ताब्यांत घेतले. १८७४ मेरेन आसामाचो कारभार कलकत्त्यासावन चलतालो. १८७४ वर्सा आसाम मुखेल आयुक्ताचो प्रांत जालो. ह्या वेळार शिलाँग ही ह्या राज्याची राजधानी जाली. ह्या प्रांताच्या आधिकारांत आयचीं नागालँड, मेघालय, अरुणाचल प्रदेश हीं राज्यां आसपावल्लीं.दोंगरी प्रदेशांतल्या जमातीक स्वायत्तता मेळ्ळी. १९०५ ते १९११ काळांत आसामचो वाठार, फाळणी जाल्ल्या बंगालच्या उदेंत भागाक जोडिल्लो आनी ह्या वाठाराचो कारभार नायब राज्यपाल पळेतालो. वंगभंग रद्द जातकच आसाम परत मुखेल आयुक्ताचो प्रांत जालो. १९१९ वर्साच्या कायद्यावरवीं आसाम ‘राज्यपालाचो प्रांत’ जालो.
आसामाक विगड विंगड कारणांक लागून आपलो वाठार, व्हड प्रमाणांत वगडावचो पडला. १९४७ जाल्ले फाळणेंत आसामाचो सिल्हेट जिल्हो उदेंत पाकिस्तानांत तर देवनागरी प्रदेश भूतानांत गेलो. १५ ऑक्टोबर १९४८ दिसा त्रिपुरा आनी मणिपूर हीं संस्थानां आपलें वेगळें अस्तित्व राखून उदेंत भारतांत विलीन जालीं. १९४८ त नेफा प्रांत (आयचो अरुणाचल प्रदेश)आसामा सावन वेगळो जालो. १९५० तल्या संविधाना वरवीं ‘अ’ वर्गांतलें राज्य जालें. १ डिसेंबर १९५७ दिसा नागालँड सामा सावन वेगळे जालें. १ डिसेंबर १९६३ दिसा नागालँडाक राज्याचो पांवडो मेळ्ळो. २ एप्रिल १९७० ह्. दिसा ‘मेघालय’ आसाम राज्यांतल्यान वेगळे काडलें. २१ जानेवारी १९७२ दिसा मेघालयाक राज्याचो दर्जो मेळ्ळो. १९७२ मिझोराम आसामा सावन वेगळें काडून संघप्रदेश केलो. जानेवारी ८७ त मिझोराम तर २० फेब्रुवारी १९८७ दिसा अरुणाचल प्रदेशाक राज्याचो दर्जो मेळ्ळो.
राज्यवेवस्था
बदलआसाम हें भारतीय संघराज्यांचें एक घटक राज्य आसून राष्ट्रपतीन नेमिल्ल्या राज्यपालाच्या संमतीन मंत्रीमंडळ राज्य कारभार चलयता. मंत्रीमंडळ विधानसभेक जापसालदार आसता. विधानसभेंत ११४ वांगडी आसतात तर लोकसभेंत आनी राज्यसभेंत आसामाचें प्रतिनिधीत्व अनुक्रमान १४ आनी ७ वांगडी करतात. भलायकी, शिक्षण, शेतकी,जंगल, उद्देगधंदे, सहकार, महसूल, समाजकल्याण, मागाशिल्ल्या वर्गीयांचें पुनर्वसन, पुरवण, उत्पादन कर, वीज, रस्ते, बांधकाम, कामगार, गटविकास येवजणी आनी हेर खात्याचो कारभार मंत्री आनी कर्मचारी सरकारी यंत्रणेच्या पालवान हाताळटात. जिल्हो आनी पंचायत समित्यो ग्रामीण वाठारांतली भलायकी, मुळावें शिक्षण, ग्रामीण रस्ते, थळावी उदका पुरवण, ल्हान उद्देग धंदे, शेतवड, जनावरां पोसप, सहकार, ,सर्वांगीण उदरगत आनी हेर विशय हाताळटात. पयलीं आसाम, नागालँड आनी मेघालया ह्या तीन राज्यांचो एक राज्यपाल आसतालो. सद्या ह्या राज्याक स्वतंत्र राज्यपाल मेळटा. आसाम राज्य बारपेटा, काचार, दरंग,दुब्री, दिब्रुगड, गोलपारा, जोरहाट, कामरूप, कारबी आंगलाँग, करीमगंज, कोक्राजार, लखीमपूर, नौगांग, उत्तर कचार, नलबारी, प्रागज्योतीषपूर, सिबसागर, सोनीतपूर ह्या अठरा जिल्ह्यांनी सद्द्या वांटिल्लें आसा.
अर्थीक स्थिती
बदलआसामांतली जमीनदारी पद्धत बंद करून शासनान थंयची भूंय रयतवादी पद्धतीन लोकांक वांटून दिल्या. राज्यांतल्या श्रमिक लोकांमदले 70% लोक शेतकी-उद्देगांत आसात. पिकाळ वाठारां मदलो 70% वाठार पिकावळी खातीर वापरतात. भात हें ह्या राज्याचें मुखेल पीक आसून बटाट, दाळ, मको, सांसवां आनी हेर शेत-धान्यां हांगा पिकतात. च्याक लागून हो वाठार संपन्न आसून, वट्ट वर्सुकी उत्पादनांतलो ८१% च्या भायर निर्यात जाता. ते भायर ताग, कापूस, तेलबियो, ऊंस, मोसंबी, हीं पिकांय आसामांतले शेतकार पिकयतात. भारतांतले सगळ्यांत व्हड कोंड्याचें राखीव वन आसामांत आसून भारताच्या वट्ट कोंडयांच्या उत्पादनांतलें ४२% उत्पादन आसामांत जाता.
आसामांत कोळसो, चुनखडी, पेट्रोलियम, सिलिमॅनाइट, भट्टेंतली माती, डोलोमाइट, कॉरंडम आनी सैमीक वायू ह्या खनिजांचें उत्पादन जाता. भारताच्या वट्ट उत्पादनांतलो ५०% पेट्रोल्यम, सैमीक वायू आनी अशुद्ध तेल आसामांत मेळटा. नहर कटीया आनी मोरान भोंवतणी सुमार ४.३ कोटी टन तेल आनी 57 कोटी घनमीटर जळपी वायू हांचे सांठे आसात. भट्ट्यां खातीर आनी विटो घडोवपा खातीर लागपी चिकणमाती आऩी शेड हांचेंय कांय प्रमाणांत उत्पादन ह्या र्ज्यांत जाता.
आसामांत पर्यटनाचें म्हत्व वाडीक सागलां. भारत सरकारान आसामांतल्या गुवाहाडटी- काझीरंग-सिबसागर आऩी गुवाहटी-मनास ह्या दोन वाठारांक पर्यटन विभाग म्हूण मान्यताय दिल्या. आसाम सरकार गुवाहटी-बैराबकुंडा-ओरांग-भालूकिंग-तेजपूर आनी गुवाहटी डीफूहाफलॉग-सिल्घर ह्या दोन वाठारांक ‘पर्यटन विभाग’ म्हूण उदरगतीक हाडूंक वावूरतात.वयले दोन विभाग अरुणाचल प्रदेश, मणिपूर, मिझोराम ह्या राज्यांक जोडिल्ल्यान, ईशान्य भागांत पर्यटन वेवसायाक बरे दीस येतले अशें जाणकार मानतात. आसामांत दिग्बोई आऩी नीनमती हांगा तेल शुद्धीकरणाचो कारखानो आसा. नारंगी हांगा १२.५ मॅगावॅट तांकीतें एक औष्णिक वीज निर्मणी केंद्र आसा. धुब्री हांगा एक व्हड फस्कां काड्यांचो कारखानो आसा.नामरूप हांगा सरकारी साऱ्या कारखानो आसा. शेत-पिकावळीचेर आदारिल्ले जायते शेकती-कारखाने ह्या राज्यांत वयर सरल्यांत, तातूंत च्या कारखान्यांचो पयलो क्रमांक आसून हेर कारखाने साखर, ताग, रेशीम, कागद, प्लायवूड, भात आनी तेलाचे आसात. ते भायर राज्यभर आशिल्ल्या ७५० च्या मळ्यांनी लाखांनी कामगार काम करतात. आसामांत पांच जिल्हा उद्देगीक केंद्रांची थापणूक जायत सावन उद्देगिकरणाक नेट आयला.
येरादारी आनी संचारणः राज्यांत उदका मार्गाक खाशेलें म्हत्व आसून वेपाराची हाड-व्हर करपा खातीर न्हंयांचो वापर जाता. निआमती, तेजपूर, गुवाहटी, गोआलपाडा, धुब्री, करीमगंज, सिल्वर आनी हेर जाग्यां मजगतीं उदका मार्गान येरेदारी चलता.
गुवांहटी लागीं मालिगांव हांगा ईशान्य शीम रेल्वेचें मुख्यालय आसा. ह्या रेल्वे-विबागांत ३,५८३ किमी. रेल्वे रस्ते आसात (१९८४). आसामांतल्या वट्ट रस्त्यांतले ८०% रस्ते सपाट वाठारांतल्यान वतात तर उरिल्ले दोंगराळ वाठारांतल्यान वतात. १९८१-८२ मेरेन आसामांत ५९,५७९ किमी. लांबायेचे रस्ते बांदिल्ले.आसाम सयत उदेंत भारत, भारताच्या कोनशाक पडिल्ल्यान आसामांत विमान येरादारीक खास म्हत्व आयलां. गुवाहाटी सावन तेझपूर, जोरहाट, दिब्रुगढ, लखीमपूर, सिल्चर, धुब्री आनी हेर वाठारांत नेमान उड्डाणां जाता. गुवाहटी हो भारतांतल्या म्हत्वाच्या विमानतळां मदलो एक जावन आसा. आसाम राज्यांतल्या भायर सरपी दिसाळ्यां मदीं ‘दैनिक आसोम’ (आसामी),‘दैनिक जन्मभूमी’ (आसामी), ‘न्यूज स्टार’ आसामी, ‘द आसाम ट्रीब्यून’ (इंग्लीश), ‘आसाम एक्सप्रेस’ (इंग्लीश, हांचो आस्पाव जाता.
लोक आनी समाजीकरण
बदलसन १९७१ चे जनगणनेप्रमाण आसामाची लेकसंख्या १,४६,२५,१२५ आसा. १९८१ त, आसामांत जनगणना जावंक ना. त्या वर्साच्या अदमासा प्रमाण हो आंकडो 1,९८,९६,८४३ इतलो आसूंत जाय. दर चौ. किमी. २५४ लोक पडटात. १००० दादल्यांक ९०१ बायलो इतलें प्रमाण आसा. १९७१ त गांवगिऱ्या वाठारांतली वसती ९१.६% आसली. जनन प्रमाण हजाराक ३४ इतलें आसले. राज्यांत ७३% हिंदू धर्मीय, २४.५% इस्लाम धर्मीय, २.६ % किरिस्तांव धर्मीय आसात. ते भायर शीख्र, बौद्ध, जैन हे धर्म हांगा थोड्या प्रमाणांत आसात.
आसामांत विंगड विंगड तरेच्या जाती जमाती विंगड विंगड काळ खंडांत येवन रावल्यो. हातूंत ऑस्ट्रो-एशियाटीक, निग्रोइड, द्रविड, आल्पायनस, इंडो-मंगोलॉयड, तिबेटी-बर्मीज, आर्य हांचो आस्पाव जाता. आसामांत ज्यो जायत्यो जमाती दिसतात, तातूंतल्यो मिकीर, बर्मान बोरोकाचारी, लालुंग, राधा, मिरी, देवरी आनी मेच ह्यो मैदानी सपाट मैदानांत रावतात. ‘च्या’ मळ्यांत काम करपी कामगार बंगाल, बांगला देशांतल्यान आयिल्ले मुसलमान शेतकामती काचार आनी गोआलपाडा जिल्हांत येवन रावल्यात.
आसामच्या सपाट वाठारांत रावपी गांविगरे लोक कुडाच्यो वण्टी आनी तणाचीं पाखीं आशिल्ल्या घरांत रावतात. पुराय आसामांत, गांवगिऱ्या वाठारांतले लोक फाविल्ल्या वेळांत हात मागाचो वेवसाय करतात. हें काम चड करून बायलो करतात. ते भायर रेशीम तयार करप, सुतकताई, सुती-रेशमी कापड विणकाम खास करून घरगुती गरजो भागोवपा खातीर करतात.
आसामी दादले धोतर आनी शाल वापरतात. बायलो साडी आनी शाल वापरतात. सद्द्या आर्विल्ल्या युगांतल्या विंगड विंगड भेसांचोय तांचेर प्रभाव पडला. आसामी लोकांचें जेवण सादें आसता. सादारण पणान भात, दाळ, भाजयो, नुस्तें ह्यो वस्तू तांच्या जेवणांत आस्पावतात.
आसामांत नवरात्रांत दुर्गापुजेचो उत्सव व्हड थाटामाटान मनयतात. दुर्गापुजे उपरांत येवपी कालीपुजेचो उत्सव, आसामी लोक खास करून ‘च्या’ मळ्यांतले कामगार व्हड उमेदीन मनयतात. ज्येष्ठ आनी आशाढ म्हयन्यांत अबुवांची परब हांगा मनयतात. आसामांत ‘बिहू’ नांवाचे दोन भौशीक उत्सव व्हडा उर्बेन मनयतात. हातूंतलो ‘माघबिहू’ हो सण आसामी लोकांच्या नव्या वर्साची सुरवात आसता. तर ‘बहाग बिहू’ हो सण वसंत ऋतूंत मनयतात. आसामाच्या गांवगिऱ्या वाधारांत ‘बिसवरी पूजा’ जाता. ब्रह्मा, विष्णू, महेश, इंद्र आनी हेर अशा सात देवांच्या हायलांक होरावन ही रूजा करतात. आसामान कलेच्या मळारय आपलो खासा प्रभाव घाला. कालिका पुराणांत पुर्विल्ल्या आसामांत, संगीतांलें कंठसंगीत आनी वाद्दसंगीत हे दोन प्रकार अस्तित्वांत आशिल्ल्याचे उल्लेख येता. चवदाव्या आनी पंदराव्या शतमानांत, शंकरदेवान, आपल्या भक्ती संप्रदाया खातीर व्हड प्रमाणांत स्वर-रचना करून आसामी संगतांत क्रांती घडयली. लोक नाट्य प्रकारांत ‘अंकिया नाट’ (सद्या ‘भावना’ म्हण्टात), ‘ओजापाली’ हे आयजूय रूढ आसात. आसामांत म्हत्वाच्या सणा-परबांनी नृत्य संगीता सारक्यो कार्यवळी करपाची चाल आसा. ’लायहरोबा नृत्यनाटिका’, ‘मणिपुरी नृत्य’, ‘देवधनी नृत्य’, गोपी कृष्णाची रास क्रीडा दाखोवपी ‘खुलिया नृत्य’, ‘ढुलिया नृत्य’, ‘कळसुत्री बावल्यांच्या’ आदारान पुराय रामायणाची कथआ सांरपी ‘पुतलानृत्य’, सुरमा न्हंयच्या देगणांत रावपी गांवगिऱ्यांचें ‘नौकानृत्य’, वन्य जमातींचो ‘बोडा’ हो सांघिक नृत्य प्रकार, ‘बिहू’ हो थळावो नृत्य प्रकार अशें विंगड विंगड नृत्य प्रकार आसामांत दिसतात.
वास्तुकलेच्या मळारय आसाम फुडारिल्लो आसा. दरंग जिल्ह्यांतल्या दाह पर्वतीया वाठारांतलें फातराचें देवूळ, कामाख्या मदलो पुर्विल्लो ‘उमाचल शिलालेख’, ‘ महावैदाब,विश्वनाथ, शिव, कामाख्या , नवग्रह, उमानंद हांचीं देवळां आसामी वास्तुकलेचें वैभव दाखयतात. शिवादोल, देवीदोल, विष्णुदोल, रानघर आनी कारेनघर हांगाची देवळां वास्तुकलेचे नदरेनय अप्रूप आसात. घुमटाच्या आकाराचें स्तूप, पॅगोडा सारकीं पाखीं, देवळांचे घूड, चैत्य गवाक्षां, खांबे सारक्या प्रकारांनी आसामाची वास्तूकला संपन्न जाल्या. बुद्ध, ब्रह्मा, लक्ष्मी, सरस्वती, वासुदेव, राम, लक्ष्मण आऩी हेर देव देवादिकांच्यो मूर्ती आसामांत खूब कडेन दिसतात.
आसामांत चित्रकलेचीय परंपरा आसा. चवदाव्या-पंदराव्या शतमानांत, शंकरदेवाच्या नाटकांच्या पड्ड्याखातीर देव-देवकांचीं चित्रां रंगयताले. ‘गीतगोविन्दम’, ‘भागवतपुराण’ ह्या ग्रंथांच्यो जायत्या जाणांनी ज्यो हस्तलिखीत प्रती तयार केल्यो, तांचेर चित्रां काडपाक चित्रकारांमदीं सर्त लागताली.
शिक्षण
बदलआसाम साक्षरतेच्या मळार मागाशिल्लो आसा. 1971 त साक्षरतेचें प्रमाण 28.8% आसलें. दादल्यां भितर हें प्रमाण 36.7% तर बायलां भितर 18.91 % आसलें. एप्रिल 1978 त आसाम सरकारान धावे मेरेनचें शिक्षण फुकट केलें. 1978-79 मेरेन आसामांत 24,615 मुळाव्यो शाळा आसल्यो. ते बायर 137 कॉलेजी, 3 वैजकी महाविद्यालयां, 3 अभियांत्रिकी महाविद्यालयां, 1 शेतकी विश्वविद्यापीठ (जोरहाट), दिब्रुगढ विश्वविद्यापीठ (दिब्रु) गुवाहटी विश्वविद्यापीट (गुवाहटी) हीं विश्वविद्यापीठां सांबाळटात.
भाशा आनी साहित्य
बदल‘आसामी’ ही प्रतिऊ संपन्न भास आसून, घटनेचे शतमानांत संस्कृतींतल्यान उदरगतीचीं सोपणां चडली. पूण मागधी अपभ्रंश हीच आसामी भाशेची मूळ बुन्याद जावन आसा. ग्रियर्सन हाच्या मतान प्राच्यप्राकृत भाशेक लागीं आशिल्ली मुखेल बोली ‘मागधी प्राकृत’ जावन आसा. मागधी भाशेचें उदेंतेक ‘प्राच्य अपभ्रंश’ उलयताले. ते भाशेचो दक्षिण नी आग्नेय वाठारांत प्रसार जावन आर्विल्ल्या बंगाली भाशेची ती बुन्याद थारली. प्राच्य अपभ्रंश भाशेचो दक्षिणे कडेन तेचपरी गंगेचे उत्तर देगेक प्रसार जालो. होच प्रसार फुडें आसामांत पावलो. हांगाची आर्विल्ली आसामी भाशा तिचें प्रतिनिधित्व करता. उडिया, आर्विल्ली बंगाली भास आनी आसामी ह्या मागधी अपभ्रंशा सावन घडिल्ल्या भासांचें तांच्य मूळ अपभ्रंश भाशे कडेन नातें आसा. (लिंग्विस्टिक सर्व्हे ऑफ इंडिया, खंड-1, भाग पयलो, पान 125-1(ऋ6). डॉ. सुनितिकुमार चटर्जीन प्राच्य मागधी अपभ्रंश बोलीचे चार गट मानल्यात. ह्या चारां मदल्या तिगांचो संबंद अस्तंत, मध्य आनी उदेंत बंगाल आनी ओरिसा हांगा प्रचलित आशिल्ल्या बोलीं कडेन लागता. चवथ्या गटाचो संबंद उत्तर बंगालांत आस्पावल्ल्या आसामच्या भागा कडेन येता.डॉ. बाळिकांत काकतीन, ‘प्राच्य मागदी अपभ्रंश’ असें म्हणपाक येवपा सारके कांय बोली भाशाचे गट बंगाली पयलीं आनी आसामी पयलींच्या काळखंडात अस्तितवांत आशिल्ल्याचें सिद्ध केलां.काळांतरान बोलभाशा गटांचीं लक्षणां थारून स्वतंत्र आसामी राजछत्रासक आनी पुराय स्वयंपूर्ण जिणेक लागून एक स्वतंत्र भास म्हूण आसामी भास मुखार आयली. वयर आशिल्ल्या उल्लेखा प्रमाइण आसामी भाशेची उत्पत्तीकाळ सातव्या शतमानांत पावता.
असमिया साहित्याचे, सादारणपणान स काळखंड कूं येताः-. 1. वैष्णव पयलींचो काळखंड (1250 ते 1500) 2. वैष्णव काळखंड (1501 ते 1650) 3. आहोम वा गद्द बुरूंजी काळखंड (1651 ते 1826) 4. आर्विल्लो काळखंड (1827 ते 1920) 5. राष्ट्रीय पुरुत्थापनाचो काळखंड (1921 ते 1947) आनी 6. स्वातंत्र्या उपरांतचो काळखंड (1947 आनी उपरांत).
वैष्णव पयलींचो काळखंड (1250 ते 1500)
बदलआसामी भाशेंत साहित्य रचणुकेचो आगंभ तेराव्या शतमानांत जालो. ह्या काळांतलें साहित्य काव्यांक रचलें. पौराणिक कथा हो ताचो मूळ गाभो आसलो. हरिवर विप्राटी लवकुशर झूज आनी बुब्रवाहनर झूज हीं दोन दीर्घ आख्यानपर काव्यां, हेमसरस्वतीन बरयल्लीं ‘प्रल्हाद चरित्र संवाद’ आनी ‘हरगौरीसंवाद’ हीं काव्यां,रुद्रकंदिलान केल्लो महाभारताच्या द्रोणपर्वाचो अणकार, माधव कंदलीन रसाळ भाशेंत बरयल्लें रामायण, ही आसामी साहित्यांत पडिल्ली मोलाची भर आसली. देवदेवतांची व्हडवीक गावपी ‘पांचाली’ नांवाचो काव्य प्रकार ह्या काळखंडात आपली खाशेली सुवात निर्माण करून आसलो. ‘पांचाली’ काव्यांत सुर्वेक कथनात्मक भाग. मदीं भावगीतात्मक भाग आनी निमणें परतून कथनात्मक भाग आस्पावतालो. ह्या काव्य प्रकारांत दुर्गावर हाणें ‘गीतिरामायण’ आनी ‘बेउला आख्यान’, पीतांबर कवीचें ‘उषा परिणय’ आनी ‘नलोपाख्यान’ आनी मंकर हाचें ‘पद्मपुराण’ हीं काव्यां मुखेल आसात. ह्या काव्यांत जायतीं भावगीतां आयिल्लीं आसून रागदारी संगीताच्या चालीर तीं गायतात.
वैष्णव काळखंड (१५०१ ते १६५०)
बदलवैष्णव पंथाच्या पुनरुज्जीवनाच्या ह्या काळांत आसामी साहित्याची भरभराट जाली. ह्या काळांत निर्माण जाल्ल्या साहित्याचे फुडल्या भागांत करूं येतात. काव्यः 1. आर्ष महाकाव्यां आनी पुराणांचे अणकार 2. महाकाव्य आनी पुराणांचे अणकार 3. भक्तिप्रेरित अप्रुपांच्यो कथा ४. नाटकां 5. उदात्त भाव आशिल्लीं आनी रागदारीत बसयल्लीं गीतां ६. संतचरित्रमाला.
गद्य
बदल१. पुराणांचे गद्य अणकार आनी आपरोस २. गद्य चरित्रां. वैष्णव पंथाचो प्रसार करप आनी ताका लोकांचो आसाशिरो मेळोवन दिवप ह्या हेतान वैष्णव संत आनी कवींनी व्हडा प्रमाणांत आसामी भाशेंत साहित्य रचना केली. म्हान संतकवी शंकरदेवान (१४४९-१५६९) वैष्णव पंथाच्या प्रसारा वांगडाच असमिया गीत-संगीतात नामना आनी लोकाश्रय मेळोवन दिलो. ताणें भआगवत पुराणांचो सोप्या भाशेंत अणकार केलो. ताचो अनुयायी माधवदेव हाणें (१४८९-१५९६) ‘जन्मरहस्य’ आनी ‘राजसूय यज्ञ’ हीं काव्यां आनी ‘भक्ती-रत्नावली’चो छंदोबद्ध अणकार केलो.भारतीय तत्वज्ञानपर ग्रंथांत अज्रंवर थारपी भक्तिगीत ग्रंथ ‘नामघोषा’ वा ‘हाजारी घोषा’ ही ताचीच रचणूक जावन आसा. अनंत कंदलीन ‘महिरावण-बध’, ‘हरि-हर युद्ध’, ‘वृत्रासुर-वध’,‘भरत-सावित्री’, ‘जीव-स्तुति ’ आनी ‘कुमार हरण’ हे ग्रंथ रचले. रामसरस्वतीन महाभारताचो आसामी भाशेंतअणकार केलो. भट्ट देवान (१५५८-१६३८) ‘कथा गीत’ नांवाची गद्य भगवतगीता रचली. ते भायर ताणें कथा भागवतय रचलें. दामोदर देव (1488-1598) हाणें म्हत्वाचीं चरित्रां तर पुरुषोत्तम ठाकूर हाणें व्याकरणाविशीं कार्य करून आसामी साहित्यांत मोलाचीं भर घाल्या.
आहोम वा गद्यबुरूंजी काळखंड (१६५१ ते १८२६)
बदलअसमिया साहित्याचो तिसरो काळखंड आसामांतल्या आहोम राजांच्या उदया सावन सुरू जाता. आहोम राजांनी राजकी मळावेल्यो घडणुको फाकिवंत बरोवप्या कडल्यान, सोपे आनी सादे भाशेंत बरोवन घेतल्यो. इतिहासाची बसकां आशिल्ल्यो जायत्यो ‘बखरी’ ह्या काळ खंडांत बरयल्यो. ह्या बखरींक ‘बुरूंजी’ म्हणटात. हरकांत बुरूआ हाणें संपादीत केल्या ‘असमि बुरूंजी’ आनी ‘देवघानी आसाम बुरंजी’ ह्या पुस्तकांत जायत्या बुरुंजीचें संकलन केल्ले आसा. ते भायर श्रीनाथ दुआरा संपादीत तुंगखुंगिया बुरुंजी, कचारी बुरुंजी, आसाम बुरुंजी, डॉ. एस्. के. भूयन हाणें संपादीत केल्लें ‘पादशहा बुरुंजी’ हें बुरुंजीविशींचें म्हत्वाचें साहित्य जावन आसा.
आहोम राजे आनी सरदारांनी ‘गद्यबुरुंजी’कच न्हय तर भौसाक उपेगी पड सारकें साहित्य बरोवपाक आपलें फाटबळ दिलें. ताका लागून ज्योतिश्य, वैजकी, संगीत नृत्य, नितीशास्त्र आनी हेर विशयांचेर गद्य आनी गद्य रुपांत ग्रंथ रचना जाली. हातूंत हत्ती संबंदान ‘हस्तिविद्यार्णव’, घोड्यांच्या रोगांची चिकित्सा करपी ‘घोडानिदान’ नृत्य आनी हस्तमुद्रासंबंदीत ‘श्रीहस्तमुक्तावली’, नितीशास्त्राचेर ‘नीतिलतांकुर’, ज्योतिश्यशास्त्राचेर ‘भास्वती’ आनी हेर ग्रंथ हातूंत आस्पावतात.
आहोम काळांत रामायण-महाभरताचे अणकार, ब्रह्मवैवर्तपुराण, नारदीयपुराण, धर्मपुराण ह्या ग्रंथांचे पुराय तकृर पद्मपुराण, मार्कंडेयपुराण, हिरवंश, विष्णुपुराण, कल्किपुराण आनी स्कंदपुराण ह्या ग्रंथांच्या कांय भागांचे हद्यांत अणकार जाले. जयदेवाचें ‘गीतगोविंद’, गोस्वामी तुलसीदासांच्या रामचरित मानसांतलें ‘अयोध्याकांड’, मध्ययुगांतल्या हिंदी भाशेंतले सूफी-पंथीय काव्यग्रंथ ‘मृगावती आनी चंद्रावती’ ह्याच काळांत आसामी भाशेंत आयलें.
कविशेखर विद्याचंद्र भट्टाचार्य, कविराज चक्रवर्ती आनी राम नारायण चक्रवर्ती हो ह्या काळखंडांतले नामनेचे कवी जावन आसात.
वैष्णव पंथाकडेन संबंदीत धर्मीक साहित्य बरोवपाचो वावर आहोम राजाच्या काळांत चालूच उरला, पूण अठराव्या शतमानांत हे तरेच्या साहित्याक देंवती कळा लागली.
आर्विल्लो काळखंड (1827 ते1920)
बदल1826 त, ब्रिटिशांनी आसाम आपल्या शेकातळा घेतकच ब्रिटिशांक शासनवेवस्था आनी न्यायदान वेवस्था चालीक लावपाक इंग्लीश भास जाणा जाल्ल्या कारकुनांची गरज पडली. इंग्लीश भास जाणा जाल्ले लोक आसामांत नाशिल्ल्यान बंगालांतल्यान व्हड प्रमाणांत लोक हाडले. बंगाली लोकांनी ‘आसामी’ ही वेगळी भास नासून बंगालीचीच ती बोली आसा असो गैरसमज पातळायलो. अशे तरेन सुमार चाळीस वर्सां आसामाचेर बंगाली भाशेचो शेक चल्लो. ह्या काळांत आसामी भाशा-साहित्यांत व्हडलीशी भर पडली ना.
मिशनऱ्यांनी आसामी भास शिकून तातूंत ग्रंथ रचणूकय केली. 1813 त पुराय बायबल आसामींत आसलें. जॉन बन्यनचें ‘पिल्ग्रिम्स प्रोग्रॅस’ आनी ताची हेर पुस्तकां सोपे आसामी भाशेंत अणकारीत जालीं. 1846 त ‘अरुणेदय’ नांवाचें साहित्यीक म्हयनाळें उजवाडाक येवपाक लागलें. मिशनऱ्यांच्या पालवान आसामी भाशेक मानाची सुवात मेळोवन दिवंक जे वावुरल्यात.
तातूंत आनंगराम ढेकिआल (विचार प्रवर्तक बरपावळ), फूकन हेमचंद्र बरुआ (शास्त्रीय तत्वांचेर आदारिल्ल्या असमिया शब्दकोशाचो लेखक), गुणाभिराम बरुआ (भोंवडेवर्णन आनी समाजीक नाटकां) हांचो आस्पाव जाता. 1873त, असामिया भास बंगाली भाशेचो शेक सोंपोवन आपल्या भौमानाच्या पदार पावली.
लक्ष्मीनाथ बेझबरुआ (ललित निबंद), चंद्रकुमार आगरवाला आनी हेमचंद्र गोस्वामी (काव्य), रजनिकांत बार्दोलॉय (इतिहासीक कादंबरी) तशेंच पद्मनाथ गोहाइन-बरुआ, वेणूधर राजखोवा, कमलाकांत भट्टाचार्य हांणी ह्या काळांत आसामी साहित्यांत मोलाची भर घाली.
विसाव्या शतमानाचे सुर्वेक साहित्यीकांची जी एक पिळगी मुखार आयली, तातूंत हितेश्वर बरबरुआ, रघुनाथ चौधरी, जतींद्रनाथ दुआरा आनी अंबिकागिरी रायचौधरी हांणी कवितेच्या मळार तर चंद्रधर बरुआ, दुर्गेश्वर सर्मा, मित्रदेव महंत हांणी नाटकाच्या मळार आसामी साहित्यांत भर घाली.
1809 त ‘जोनाकी’ नांवाचें म्हयनाळें सुरू जालें. तातुंतल्यान आसामी साहित्यांत स्वच्छंदतावादी विचारप्रणाली मूळ धरपाक लागली. त्या म्हयनाळ्यांतल्यान त्या काळांतले साहित्यीक बरेंच गाजले.
राश्ट्रीय पुनरुत्थानाचो काळखंडः (1921 ते 1947)
बदलह्या काळांतल्या साहित्यीकांनी खास करून सैम, मोग आनी सोबीतकाये वांगडाच देशभक्ती, राश्ट्राची जागृताय आनी समाजाची सर्वांगीण उदरगत ह्या विशयाक हात घालो. काव्याच्या मळार बिनंदचंद्र बरुआ, डिंबेश्वर नेओग, अतुलचंद्र हझारिका, आनंदचंद्र बरुआ, गणेशचंद्र गोगोइ आऩी देवकांत बरुआ हांचो मुखेल वांटो आसा. अतुलचंद्र हझारिका, दैबचंद्र तालुकदार, नकुलचंद्र भूयन, कमलानंद भट्टाचार्य आनी ज्योतिप्रसाद आगरवाला हांणी नाट्यलेखनाच्या मळार म्हत्वाचो वावर केलो. ज्योतिप्रसाद आगरवालाची ‘शोनित-कुवारी’, ‘कारेगर लिगिरी’ आनी ‘रुपालिम’ हीं नाटकां कलेचे नदरेन अप्रुप मानतात. आसामी कादंबरींत ह्या काळांत मोलाची भर घालप्यां मदीं रजनिकांत बार्दोलॉय,दैबचंद्र तालुकदार, दंडिनाथ कलिता हांचो आस्पाव जाता. ह्या कादंबरीकारांनी वयल्या पांवड्याची साहित्य-निर्मणी केली.
स्वातंत्र्या उपरांतचो काळखंड (1947 उपरांत)
बदलस्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांत आसामी साहित्याची नेटान उदरगत जाली. नव्या विचारींचे सर्जनशील कवी, नाटककार आनी कादंबरीकार साहित्यांत नवो प्रयोग करपाचे इत्सेन मुखार आयले. नव्या प्रकाराच्या प्रतीकात्मक काव्यांचो प्रयोग करप्यांमदीं हेमकांत बरुआ हाची सुवात वयर आसा. नवकांत बरुआ, (1926), हरी बरकाकती (1927), सैयद अब्दुल मलीक, होमेन बरगोहाईन, महेंद्र बोरा, दिनेश गोस्वामी, नीलमणी फूकन (धाकटो), केशव महंत, बीरेश्वर बरुआ, महीम बोरा हे ह्या काळखंडातले नामनेचे कवी जावन आसात. ह्या काळांत नवकाव्याचे उदरगतीक हातभार लावपाचो वावर ‘रामधेनी’ (1951) ह्या म्हयनाळ्यान केला.
देशभक्तीन भरिल्ल्या क्रांतिकारक नाटकां बरोवप्यांमदीं चंद्रकांत फूकन, सुरेंद्रनाथ सायकिया, सरदकांत बार्दोलॉय आनी प्रवीण फूकन ह्या नाटककारांचो आस्पाव जाता. कमलानंद भट्टाचार्य आनी ज्योतीप्रसाद आगरवाला हांणी स्वप्नरंजनात्मक नाटकां बरयलीं.
कथा-कादंबरीच्या मळार स्वप्नरंजनाची सुवात वास्तवतेन घेतल्या. ते वरवीं उपेक्षित घटकां कडेन समाजाचें लक्ष गेलें आनी ताचे भौशीक नदरेंतल्यान मूल्यमापनमय जावपाक लागलें.कादंबरीच्या मळार बीना बरुआची ‘जीवनर बाटतचा’ (1945), हितेश डेकाची ‘आजीर मानुह’ (1952), आद्यनाथ सर्माची ‘जीवनर तीनिअध्याय’, चंद्रकांत गोगाइ हाची ‘सोणार नांगल’,गोविंद महंत हाची ‘कृषकर नाति’ ह्यो कादंबऱ्यो म्हत्वाच्यो आसात. बीरेंद्रकुमार भट्टाचार्य, प्रफुलदत्त गोस्वामी, राधिकामोहन गोस्वामी हांणी मनोविश्लेशणात्मक कादंबऱ्यो बरयल्यो.
आसामी लघुकथेचेर अस्तंतेच्या कथा साहित्याचो प्रभाव पडला. तिका वयल्या पांवड्यावेली कलात्मकता मेळोवन दिवपाचो मान लक्ष्मीकांत बेझबरुआ हाका वता. ताचे ‘साधुकथार कुकि’,‘जोनाबिरी’ आनी ‘ सुरभि’ हे तीन लघुकथा झेले उजवाडाक आयल्यात. शरदचंद्र गोस्वामी, नगेंद्र नारायण आनी त्रैलोक्यनाथ गोस्वामी हांणी भौशीक जीणेचें चित्रण आपल्या कथांतल्यान केला.
भारतीय साहित्याचो मानदंड आशिल्लो ज्ञानपीठ पुरस्कार 1979 वर्सा बीरेन्द्रकुमार भट्टाचार्याच्या ‘मृत्युंजय’ पुस्तकाक मेळ्ळो, भारतीय साहित्य अकादेमीचे पुरस्कार जोडपी ह्या भाशेंतले साहित्यीक आनी तांच्यो साहित्य कृती फुडले तरेन आसात.
1955: जतींद्रनाथ गुआरा, 1960: वेणूधर सर्मा, 1961: बीरेंद्रकुमार भट्टाचार्य- ‘यारुइगम’(कोंकणी अणकार : आयलें आमचें राज्य – मनोहरराय सरदेसाय 1990), 1964 : बिरची कुमार बरुआ, 1966: अंबिकागिरी रॉयचौधरी, 1967: त्रैलोक्यनाथ गोस्वामी,१९६८: नलिनूबाला देवी, १९६९: अतुल चंद्र हजारिका, १९७०: लक्ष्मीनाथ फूकन, १९७२: सय्यद अब्दूल मलीक, १९७४: सौरभ कुमार छलीना, १९७५: नवकांत बरुआ, १९७६: भाभेन्द्रनाथ सायकिया, १९७७: आनंदचंद्र बरुआ, १९७८: होमेन बोरगोहन, १९७९: भाभेन बरुआ, १९८०: जोगेश दास, १९८१: नीलमणी फूकन (धाकटो), १९८२: इंदिरा गोस्वामी,(माम्मय रैसम गोस्वामी), १९८३:निर्मलप्रभू बार्दोलाय, १९८४: देवेन्द्रनाथ आचार्य, १९८५: कृष्णकांत हद्दिकी, १९८६: तीर्थनाथ सर्मा, १९८७: हरिकृष्ण डेका, १९८८: लक्ष्मीनंदन बोरा, १९८९: हिरेन गोहेन.
सन १९५६,१९५७,१९५८,१९५९,१९६३,१९६५,१९७१,१९७३ वर्सा, हे भाशेंत कोणाकूच रपस्कार मेळूंक ना.
म्हत्वाचीं थळां
बदलमालिगांव हांगा आशिल्लें भारतीय रेल्वेच्या उत्तर-पूर्व विभागाचें केंद्र, आसामाचें सगळ्यांत व्हड शार गुमाहटी, काझीरंगा आनी मानस अभयारण्यां, पोरन्या आहोम राजवटीची राजधानी जोरहाट,'च्या'चें नगर दिहब्रुगढ, तागाची बाजारपेठ सिल्वर हीं आसामांतलीं म्हत्वाचीं थळां आसात.