उपास
देवनागरी
|
|
देवाधर्माक पाळो दिवंक आनी व्रताचो नेम म्हूण अमुकूच काळामेरेन जेवी-खाय नासतना रावप, हाका उपास म्हण्टात. उपास हो शब्द संस्कृत ‘उपवास’ ह्या शब्दाचें अपभ्रंश रूप आसा. संस्कृतांत ‘उपोषण’ होय आनीक एक शब्द आसा. उपासाच्या काळांत पोट रितें उरिल्ल्यान मनशाचे कुडीच्या विंगड विंगड अवयवांक उसंत मेळिल्ल्यान, मनशाची भलायकी सुदरता आनी मनाक शांती मेळटा. ह्या कारणाक लागून कुडीचे आनी मनाचे विकार उणे जातात, अशें म्हणटात. मनशाची कूड आनी मन हांचे भलायकेखातीर उपासाची येवजण जाली आसूंये आनी ती प्रत्यक्षांत हाडपाक सोपी जावची म्हूण तिका धर्मीक म्हत्त्व दिलां जावंये.
उपास हो पातक ना करपाचो मार्ग, अशें गौतम धर्मसुत्रांत बरयलां. वेद वचन पाळून यज्ञ-दान, तप, उपास हे परमेश्र्वर प्राप्तीचे मार्ग आसात अशें बृहदारण्यकांत म्हळां. तपाच्या वेगवेगळ्या प्रकारांत उपासाचें म्हत्व आनी व्हडपण आसा अशें महाभारतांत सांगलां. मनुस्मृती आनी हेर स्मृतीग्रंथांत समाजीक पातकांपसून मुक्ती मेळपाखातीर उपासाचें प्रायश्चित सांगलां.
उपासाचो काळ एका दिसापसून एका म्हयन्यामेरेन आसूं येता. तीन, पांच आनी सात दिसांच्या तशेंच म्हयन्याच्या आनी वर्साच्या उपासा दिसा थोड्या प्रमाणांत आहार करपाक दिसांच्या तशेंच म्हयन्याच्या आनी वर्साच्या उपासा दिसा थोड्या प्रमाणांत आहार करपाक मान्यताय आसा. धर्मशास्त्रांत एकादिस, प्रदोश, शिवरात्र, रामनम, जन्माश्टम, हरितालका तृतीया ह्या दिसा पूर्ण उपास करतात. सोमवार, शेनवार आदी वारांच्या उपासादिसा दिसांतल्यान एक फावट जेवण घेतात. संकश्टी दिसा चंद्रोदय उपरांत आनी विनायकी दिसा दनपरां जेवतात.कांय जाण दक लेगीत पियरनासतना उपास करतात, जाका निर्जल उपास म्हण्टात.
खरें म्हळ्यार उपास खर रितीन पाळपाचो, हाचेर धर्मशास्त्रांत भर दितात. पूण असो निखटो इपास चड करून कोण करीनात. जेवणाचो पर्याय म्हणून दूद आनी फळार घेतात. केळीं, आंबे, चिकू, द्राक्षां, काळींग, पणस अशीं फळां उपासाक खातात. तशेंच दुदी, केळीं, भेंडे, बटाट अश्यो चिकू, द्राक्षां, काळींग, पणस अशीं फळां उपासाक खातात. तशेंच दुदी, केळीं, भेंडे, बटाट अश्यो कांय भाज्योय उपासाक खातात. कांय लोक उपासादिसा वरयां तांदळाचे, रव्याचे वा शाबुदाण्याचे पदार्थ करून खातात.
पुरी, लरांव, मुगांचें कण्ण, गंवांची चपाती आदी खावन उपास पाळपाची चाल आसा.किरिस्तांव धर्मांत तांतयां, नुस्तें आदी पदार्थांचें सेवन करपाक मान्यताय आसा. मुसलमान धर्मांत रमजानचो म्हयनो उपासाचो मानतात. तेन्ना तांकां रातचो एका खासा वेळार आहार घेवपाक जाता. यहुदी (ज्यू) आनी किरिस्तांव धर्मांत सब्बाध आनी लेंट (ऍश वॅनस्डे ते ईस्टर मेरेनचो काळ) हे उपासाचे दीस थरायल्ले आसतात. मुसलमान आनी किरिस्तांव हांचेभशेन जैन,बौध्द आनी हिंदू हांकांय उपासाचें म्हत्व आसा. पातकांपसून मुक्ती मेळोवपाखातीर आनी प्रायश्चित म्हूण उपासाचें व्रत सौम्य वा खर रितीन पाळपाची तांच्यांत चाल आसा.
शास्त्राप्रमाण उपासाच्या दिसांनी अंजन, गंध, फुलां माळप, वस्ती घालप, पान खावप आदी वर्ज्य आसता. ल्हान भरगीं आनी दुयेंत मनीस हांचेखातीर उपासाचे नेम सौम्य करपाची मेकळीक आसा.
चित्तशुध्दीखातीर आनी हेरांकडल्यान जावपी अत्याचाराचें प्रायश्चित म्हूण महात्मा जांधीन उपास केलो. हो उपास राजकी चळवळीसंबंदी आशिल्ल्यान भारताच्या राजकी इतिहासांत गांधीच्या उपासाक एक खाशेली सवात आसा.
जेन्ना एकाद्रो मनीस गरिबीक लागून वा हेर खंयच्याय कारणाक लागून अन्न घेवंक पावता, तेन्ना तो उपाशी उरता. हो उपासाचो प्रकार न्हय.