एडिसन, टॉमस आल्वा
देवनागरी
|
(जल्म:११ फेब्रुवारी १८४७, मिलान-ओहायो; मरण: १८ ऑक्टोबर १९३१, ऑरेंज). नामनेचो अमेरिकन संशोधक कितल्याशाच नव्या विध्युत्, उजवाड आनी आवाज-उपकरणांचो जनक. ताचें मुळावें शिकप मिशिगनांतले पोर्ट ह्यूरन शाळेंत फक्त तीन म्हनव्या विध्युत्, उजवाड आनी आवाज- उपकरणांचो जनक. ताचें मुळावें शिकप मिशिगनांतले पोर्ट ह्यूरन शाळेंत फक्त तीन म्हयनेच जाल्लें.पिरायेच्या १२ वर्सासावन रेल्वेंत संदेशवाहकाचें आनी ते उपरांत १५ व्या वर्सासावन वेगवेगळ्या शारांत तारायंत्राचेर (Telegraph) काम करून ताणें आपलो चरितार्थ चलयलो. फाविल्ल्या वेळांत तो अभ्यासांत आनी प्रयोगकार्यांत मग्न रावतालो मताची नोंद करपी विध्युत यंत्राखातीर १८६८ त ताका पयलें पेटंट मेळ्ळें. ते उपरांत थोड्याच वर्सांभितर ताणें एकेच तारेचेर दोन वा चड संदेश एकाच वेळा व्हरपी आनी स्वयंचलित तारायांत्रिक पध्दतींचो तशेंच टंकलिखाणाच्यो आवृत्त्यो काडपाखातिर विध्युत् लेखणीचो सोद लायलो.हाचोच फुडें ‘मिमिओग्राफ’ ह्या स्वरूपांत विकास जालो. कार्बन प्रेषकाचो (ध्वनीतरंगांचें विध्युत् प्रनाहात रूपांतर करपी साधनाचो) सोद लावन ग्रॅहॅम बेल हाचो दूरध्वनी (telephone) वेव्हारांत उपेगाक हाडपाक ताणें हातभार लायलो.
एडिसन हाचो परिचित तशेंच सगळ्यांत पयलो सोद सगळ्यांत पयलो सोद म्हळ्यार फोनोग्राफचो (१८७७). ताचो मूळ नमुनो हा ता न घुं व डा व पा च्या टीनच्या पत्र्याचे वूत्त-चिताचो (नळयेच्या आकाराचो) आसलो. धा वर्सांनी ताणें मोटराचेर चलपी आनी मेणाची वृत्त- चि ती का र ताटली आशल्लो फोनोग्राफ तयार केलो. फुडें सांगिल्लो मजकूर बरोवन घेवपाक मदत करपी ‘एडिफोन’ ह्या कच-यांच्या कामकाजाक उपयुक्त आशिल्ल्या उपकरणाचो ताणें सोद लायलो.उद्दीप्त (तापिल्ल्या तंतूंपसून उजवाड दिवपी) दिवो तयार करपाखातीर ताणें केल्ले कितलेशेच प्रयोग निर्फळ जाले. पूण अखेरेक २१ ऑक्टोबर १८७९ दिसा कंवचेच्या निर्वात (vacuum)बोमाड्यांत दवरिल्ल्या कार्बनयुक्त कापसाच्या धाग्याचो उद्दीप्त दिवो तयार करपाक ताका यश आयलें. फुडल्या १० वर्सांत ताणें वितरणाखातीर तीन तारांच्या पध्दतींचो सोद लायलो. विध्दुत जनित्र(dynamo) आनी मोटर हातूंत सुदारणा केल्यो आनी विध्दुत रेलवेच्या उदरगतीखातीर मदत केली.
१८९१-१९०० ह्या काळांत ताणें लोह खनिजांची सांद्रता (concentration) चुंबकीय पध्दतीन वाडोवपाविशीं संशोधन केलें. तेउपरांत ताणें शिशाच्या संचायक विध्दुत् घटापरस बरोच ल्हव असो एक नव्या प्रकारचो निकेल हायड्रेट (धन अग्र +), आर्यन ऑक्साइड (ऋण अग्र-) आनी पोटॅशीयम हायड्रॉक्साइ (विद्राव) उपेगांत हापी संचायक विध्दुत् घट (storage cell) तयार केलो.१८९१ त ताणें प्राथमिक स्वरूपाच्या चलच्चित्रपट कॅमे-याचें (किनेटोस्कोपिक कॅमेरा) आनी उपरांत चलच्चित्रपट पड्ड्याचेर दाखोवपी प्रक्षेपकाच्या (projector) इंलेक्ट्रॉनिक नळयेचें प्राथमिक स्वरूप एक धन विध्दयत् भारित धातूचो पटो बसयल्यार दिव्यांतल्या तापिल्ल्या तंतूंपसून (ऋण अग्र-) धातूच्या पत्र्याकडेन (धन अग्र+) विध्दयत् प्रवाह व्हांवता असो ताणें १८८३ त सोद लायलो. हाकाच ‘एडिसन परिणाम’ अशें म्हण्टात. पूण ताचो वेव्हारीक उपेग कांयच जालोना म्हूण ताणें तातूंत फुडें संशाधन केलें ना. १८८५ त ताणें धांवपी आगगाडयेंतसून वा जहाजांतसून प्रवर्तनान (induction) अमेरिकन सरकाराक नावीक प्रस्नांविशी आनी फिनॉल आनी हेर रसायनांच्या निर्मितीखातीर मदत केली.
१९२७ त नॅशनल अकॅडेमी ऑफ सायन्सेसच्या सदस्यत्वाचेर वेंचणूक जावन उडिसन हाका ताच्या फुडल्या वर्साच अमेरिकेन कॉंग्रेसवरवीं भांगरापदकाचो भोवमान मेळ्ळो. फ्रांस, इटली आनी ग्रेट ब्रिटन ह्या देशांकडल्यान ताका खूब भोवमान लेळ्ळे. ताणें सुर्वेक मेन्लो पार्क हांगाच्या आनी उपरांत ऑरेंज, न्यू जर्सी हांगचे स्वताचे प्रयोगशाळेंत विंगडविंग सोद लावपाखातीर ५० वर्सांपरस चड काळ काम केलें आनी एप्रिल १९२७ मेरेन १०३३ पेटंटां मेळयलीं.