कम्युनिस्ट पक्ष
मार्क्स आनी एंगेल्स हांच्या तत्वगिन्यानाचो प्रचार आनी प्रसार करप, क्रांतीच्या मार्गान कामगारवर्गाचे राजकी सत्तेची थापणूक करप आनी मार्क्सवादी तत्वांचेरूच समाजरचणूक करपाखातीर सत्चेर वापर करप अशें ध्येयधोरण दवरून संघटित जाल्ल्या पंगडाक कम्युनिसट पक्ष अशें म्हण्टात. रशियांतल्या कम्युनिस्ट पक्षाचो आग्रही पुरस्कर्तो आनी एक संस्थापक लेनिन हाणें कम्युनिस्ट पक्ष म्हळ्यार ‘कामगारवर्गाचें संघटिक अग्रदल’ अशें वर्णन केलां. ह्या पक्षान कामगारवर्गाक संघटित करप, ते संघटनेच्या बळाचेर समाजांतलो भाडवलदारवर्ग आनी पक्ष हांचेकडल्यान सत्ता हांतासप, तेउपरांत समाजांतलीं सगळीं उत्पादन साधनां राज्याचे मालकीचीं करप आनी तातूंतल्यान निमाणें वर्गविरयत समाजरचणूकेचें ध्येय तडीक व्हरप, अशी ह्या पक्षाच्या ध्येयधोरणाची रूपरेखा आसा.
रशियां १९१७ त जाल्ले राजकीय क्रांतीची प्रेरणा घेवन संवसारांतल्या हेर जायत्या देशांतूय कम्युनिस्ट पक्षांची थापणूक जाली आनी रशियाच्या मार्गदर्शनाखाला तांणी आपापल्या देशांत राजकीय मळाचेर कार्य केलें. १९६० तले आंकडेवारीप्रमाण संवसारांतल्या ८३ देशांत कम्युनिस्ट पक्षाची पणूक जाल्ली आसून ची सभासदसंख्या सुमार कोटींच्या लागसार आशिल्ली. हातूंतली सुमार ८५ टक्के सभासदसंक्या रशीयआ आनी चीन ह्या दोन देशांतल्या कम्यनिस्ट पक्षांची आसून हेर १५ टक्के सभासदसंक्या ८१ देशांतल्या पक्षवांगड्यांची आसा.
कम्युनिस्ट पक्ष अस्तंत युरोपांल्या उध्येगीक नदरेन फूडें पाविल्ल्या देशांत वाडटालो आनी कामगारसंघटनांवरवीं तो त्या देशांत क्रांती घडोवन हाडटलो, अशी मार्क्सवाध्याची अपेक्षा आशिल्ली. पूण प्रत्यक्षां मात कम्युनिस्ट पषाचें बळ खास करून अर्दविकसित आनी अविकसित देशांत वाडलें. पयल्या म्हाझुजाउपरांत चीनांत क्मुनिस्ट पक्षान सत्ता हातासली. दुसरें म्हाझूजसोंपता आसनाच रशियान उदेंत युरोपीय देशां कम्युनिस्ट पक्ष आपल्या लश्करी बळाच्या नेटाचेर सत्तेर हाडले. हंगेरी, चेकोस्लोव्हाकिया, पोलंड,रूमानिया,बल्गेरिया,उदें जर्मनी ह्या देशांत कम्युनिस्ट पक्षाचें बळगें दुस-या म्हाझूजाच्या काळांत एकदम मार्यादित आशिल्लें. पूण रशियाच्या पालवाक लागून ते पक्ष अधिकाराचेर आयले. उदेंतकडेन चीनच्या कम्युनिस्ट पक्षान आपल्या प्रभावाचो आंवाठ कोरिया, इंडोनेशिया, ख्मेर प्रजासत्ताक, मलेशिया, ब्रह्मदेश, श्रीलंका आनी कांथ प्रमाणाम भारत ह्या देशानी वाडयलो.
कम्युनिस्ट पक्ष खआस करून कृषी आनी उध्येगीक नदरेन मागाशिल्ल्या अर्दविकसित देशांनी संगटित जावपाक पावलो. आफ्रिका आनी दक्षिण अमेरिका ह्या खंडांतल्या कांय देशांतूय कम्युनिस्ट पक्ष, सुमार १९५० मेरेन, रशियांतल्या कम्युनिस्ट पक्षाचे आज्ञेवरवीं वावर करताले ही गजाल तात्विक नदरेन जरी थोड्यांक पटना, तरी ती वेव्हारांली खरी वस्तुस्थी आसा. रशियन क्रांतीउपरां सतत तीस वर्सां रशियाचेंच फुडारपण संवसारांतल्या सगळ्या कम्युनिस्ट पक्षांनी बिनविरोध मान्य केलें. पूण १९४८ त,युगोस्लाव्हियान पयलेच खेप ह्या अव्दितीय फुडारपणाक आव्हान दिवन आपल्या देशांतल्या कम्युनिस्ट पक्षाचें धोरण स्वतंत्र आसचें, असो आग्रो केलो. ते उपरांत, चीन देशान आपल्या देशाचो कम्युनिस्ट पक्ष स्वतंत्र रितीन धोरण आंखतलो अशें जाहीर केलें. स्टालिनच्या मरणाउपरांत हंगेरी, पोलंड,चेकोस्लोव्हाकिया ह्या देशांतल्या कम्युनिस्ट पक्षान रशियन फुडारपणाआड अपेशी उठाव केले. रशिया आनी चीन हांच्यामदले दुस्मानकायेचो परिणाम आशियांतल्या, द. अमेरिकेंतल्या आनी आफ्रिकेंतल्या चडशा सळ्याच कम्युनिस्ट पक्षाच्या धोरणाचेर घडून आयलो. ताका लागून ह्या देसांत रशियावादी आनी चीनवादी अशे कम्युनिस्ट पक्षांचे दोन पंगड जाल्ले दिसून येतात.
ध्येय आनी धोरण
बदलसगळ्या कम्युनिस्ट पक्षांचें श्रध्दास्थान मार्क्स आनी एंजेल्स हांचे ग्रंथ अशें मानतात. तातूंत फुडें लेनीन आनी स्टालिन हांणी केल्ली मार्क्सवादाची विस्कटावणी हाची म्हत्वाची भर पडली. स्टालिनच्या मरणाएपरांत ह्या भाष्याकारांल्यान ताचें नांव वगळळें.
कम्युनिस्ट पक्षाच्या उद्देशाचीं सुत्रां अशीं आसात
बदल१. देशांतली सगळीं उत्यादनसाधनां समाजाचे मालकीचीं करप. तातूंत उध्येगधंदे आनी शेतकाम हांचोय आस्पाव आसा.
२.कम्युनिस्ट पक्षाच्या फुडारपणान क्रांती करून सत्ता हारासप.
३. सशस्त्र क्रांतीचेर विश्वास दवरप.
४.राज्यक्रांतीउपरांत हेर पक्ष आनी संघटना बरखास्त करप.
५. शिस्तबध्द आनी कृतिशील अशा पक्षफुडारपणाकडेन समाजान राजकीय शासन आनी अर्थीक साधनां हांची जापसालदारकी सोंपोवप.
रशियन कम्युनिस्ट पक्ष
बदलएकुणिसाव्या शतमानाचे अखेरेक उध्येगीक मळावेल्या असमाधानाक लागून रशियांत मार्क्सादी चळवळ सुरू जाली. प्लेखानॉव्ह ह्या क्रांतिकारकान मार्क्सवादी साहिय परदेशांतल्यान रशियांत गुप्यपणान व्हरून रशियन भाशेंत ताचो प्रचार सुरू केलो. सुर्वेक मार्क्सवादी पंगडाचो आवांठ मर्यादित आशिल्लो. लेनिन आनी ताचे वांगडी हेय त्या गटांत सामील जाले. १८९० त रशियांत चोवीस लक्ष कामगार आशिल्ले. १८९८ त, मिन्सक हांगा रशियन सोशल डेमॉक्रॅटिक लेबर पार्टीची थापणूक जाली. रशियन कम्युनिस्ट पक्षाची तेन्नासावन अधिकृतपणान थापणूक जाली अशें मानतात. १९०३ त, ह्या पक्षांत फूट पडली आनी बोल्शेव्हिक (व्हडलो) आनी मेन्शेव्हिक(धाकलो) अशे दोन पंगड तातूंतल्यान वेगळे जाले. लेनिन आनी ताचे वांगडी हांचो बोल्शेव्हिक पंगड चड प्रभावी आशिल्लो. रशियन क्रांतीच्या वेळा हो पंगड आघाडेचेर आशिल्लो. मार्च १९९८ , ह्या पंगडान रशियन कम्युनिस्ट पार्टि (बोल्शेव्हिक) हें नांव घेतलें. १९२४ त, ऑल युनियन कम्युनिस्ट पार्टी (बोल्शेव्हिक) अशें नांव बदललें. ते उपरांत १९५ त, बोल्शेव्हिक हो शब्द पुराय वगळ्ळो आनी ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ द सोव्हिएत युनियन’ अशें नांव ताका दिलें.
कम्युनिस्ट पक्षाची रचणूक
बदलरशियांतल्या कम्युनिस्ट पक्षाचे धर्तेचेरूच हेर देशांतल्या कम्युनिस्ट पक्षांच्यो घटना आनी नेम तयार केल्यात. कम्युनिस्ट पक्ष ज्या ज्या देशांत सत्र आसता, थंय सबंद राज्याखातीर एकूच एक संघटना अस्तित्वां आसा. हेर कांय देशांत गेल्ल्या कांय वर्सांत रशिया आनी चीन ह्या देशांतल्या कम्युनिस्ट पक्षांकडेन निश्ठा आशिल्ले दोन वेगवेगळे पंगड तयार जाल्यात. कम्युनिस्ट पक्षाचे रचणुकेंत एकदम ळाकडेन प्राथमिक संघ आनी तेउपरांत जिल्हो, प्रदेश, राज्य ह्यो क्रमान वयल्या पांवड्याचेर प्रतिनिधी धाडटात. प्रदेशाभशेन वेवसाय केंद्रांनीय मुळाव्या पक्षसंघांची थापणूक करा. कारखाने, भौशिळ मळ,शेतकाम, खणी, वीजनिर्मणेचीं केंद्रां, विध्यापीठां, रेल्वे आनी हेर येरादारीचीं केंद्रां अशा सगळ्या सुवातींनी पक्षसंघ वावर करीत आसतात. अशा सगळ्या पक्षसंघांतल्यान पिरॅमिडप्रमाण पक्षाची सर्वोच्च मध्यवर्ती समिती सगळ्यांत चड बळिश्ट आनी म्हत्वाचे निर्णय घेवपी संघटना आसता.सर्वोच्च मध्यवर्ती समिती सगळ्यांत चड बळिश्ट आनी म्हत्वाचे निर्णय घेवपी संघटना आसता.
पार्टी कॉंग्रेसच्या दोन अधिवेशानांच्या मदल्या काळांत पक्षाच्या ध्येयधोरणाचें मार्गदर्शन सेणट्रल कोमेटी करता. पेदटी कॉंग्रेसचें अधिवेशन दर चार वर्सांनी जावचें असो नेम आसलो तरी काटेकोरपणान तो पाळटातूच अशें ना. पार्टी कॉंग्रेसच्या अधिवेशनांत सेंट्रल कमिटी आनी सेंट्रल ऑडिटिंग कमिशन हांची वेंचणूक जाता. सेंट्रल ऑडिटिंग कमिशन पक्षाचो अर्थीक वेव्हार पळेता आनी सेंट्रल कमिटीकडेन पक्षाच्या राजकीय आनी हेर सहळ्या धोरणांची जापसालदारकी आसता.दर स म्हयन्यांनी सेंट्रल कमिटीची बसका जावंक जाय, असो नेम आसा.
पक्षाची कार्यपध्दत
बदलसेंट्रल कमिटीच्या सभासदांची तीन विभागांत वांटणी करून तांचेकडेन वेगवेगळीं कामां सोंपयतात. १. अध्यक्षमंडळ (प्रिसीडियम): हाणें सेंट्रल कमिटीच्या कामाची आनी निर्णयाची अंमलबजावणी करपाची आसता. सेंट्रल कमिटीच्या दोन अधिवेशनांच्या मदल्या काळांत प्रिसीडियम सगळें धोरण थारायता. पक्ष आनी सरकार दोन अधिवेशनांच्या मदल्या काळांत प्रिसीडियम सगळें धोरण थारायता. पक्ष आनी सरकार हांचेविशींचे निर्णय घेवपी सर्वश्रेश्ठ संघटन म्हूण हाचो उल्लेख करतात. प्रिसीडियमाक १९५२ मेरेन ‘पॉलिटब्युरो’ अशें म्हण्टाले. २. चिटणीस मंडळ (सेक्रेटरिएट): पक्षाचे निर्णु चालीक लावप,पक्ष कार्यकर्त्यांची वेंचणूक करप, तांच्या कामाचेर देखरेख दवरप तशेंच उधगयेगधंदे, शेतकाम,वेपार,शिक्षण हांचेविशीं पक्षान थआरायल्या धोरणाचो प्रचार आनी प्रसार करप, परदेशआंत पक्ष आनी सरकार हांची धोरणआं थारावप, हीं सगळीं कामकां सेक्रेटरिएटाक करचीं पडटात. ३.नियंत्रण मंडळ (कंट्रोल कमिशन): पक्षाच्या भितरल्या शिस्तींचेर नदर दवरपाची जापसालदारकी कंट्रोल कमिशनचेर आसता. सकयल्या पक्ष केंद्रांतल्या सदस्यांचे मतभेद, वाद हांचो निवाडो हें कमिशन करता.
पक्षान घेतिल्ले निर्णय सगळ्या सभासदांचेर बंधनकारक आसतात. ह्या निर्णयांच्या आड भासभास करप, जाहीरपणान वा गुप्तपणान ताचेविशीं उलोवप हाचेर बंदी आसा, आनी तेखातीर सभासदाक कांय निर्णयांविशीं आपलें मत परगटावपाचें आसत जाल्यार ताणें आपले प्रस्न पक्षाचे बसकेंत चर्चा जाता तेन्ना परगटावपाचे आसतात. हे नेम मोडपी सभासदक देहदंडामेरेन कडक ख्यास जांव येता. हाका लागून एकाच वेळा हजारांनी सभासदांक पक्षांतल्यान काडून एडोवपाचीं उदाहरणां रशियन कम्युनिस्ट पक्षाच्या इहासांत बरेच फावट घडल्यांत. खूब जाणांक हद्दपारीची ख्यास्तूय जाल्या. रशियांत पक्षशुध्दीकरणाचे अशे प्रकार १९२४ सावन १९३४ मेरेन पांच फावट घडले. १९२९ त, रासवळ शेकामाच्या प्रयोगाक विरोध करपाच्या आरोपावेल्यान खूब मोट्या प्रमाणांत पक्षाचें शुध्दीकरण जालें. १९३३ त घटनात्मक सुदारणांच्या संदर्भांत अशेंच मोटें शुध्दीकरण जालें. १८ वर्सां पियार जाल्ल्या खंयच्याय उमेदवाराक पक्षाचो सभासद जावंक मेळटा.पक्षाचो सभासद जावप जितलें कठीण सा, तितलेंच पक्षांतल्यान आपूण जावन भायर पडपूय कठीण आसा.
पक्ष आनी शासनसंख्या
बदलपक्षाची यंत्रणा आनी सरकारी कारभाराची यंत्रणा हांचो दोगांयचो एकामेकांकडेन फाव तो मेळ आसूंक जाय. तातूंतय पक्ष यंत्रणेचो कारभार यंत्रणेचेर शेक आसता.सरकारी खात्यांच्या सगळ्या शाखांचेर त्या त्यापांवड्यावयल्या पक्ष सदस्यांची पाळत आसता.पक्षाच्या भितरल्यो सभा आनी बसका हांच्या कामाविशीं वरिश्ठ पक्षफुडा-यांकडेन म्हयन्याळे अहवाल धाडचे पडटात. पक्षाच्या सगळ्या आंगांनी शिस्तीचे आनी आज्ञापालनाचे खर नेम पाळचे पडटात.कम्युनिस्ट पक्षाच्या द्येयधोरणाक आनी संघटनटक पूरक अश्यो आनीकूय तीन संघटना आसात: १. युवकसंघ (कॉम्सोमॉल) २. कुमार-संघ (पायोनियर्स) आनी ३. बालसंघ (लिटल ऑक्टोबरिस्ट). पक्ष संघटनेचे रचणुकेंतल्यो सगळ्यांत उंचेल्यो म्हत्वाच्यो शाखा अश्यो:१.मध्यवर्ती पक्ष महासभा (ऑल युनियन पार्टी कॉंग्रेस) २. मध्यवर्ती लेखापरीक्षण मंडळ (सेंट्रल ऑडिटिंग कमिशन) ३. म्ध्यवर्ती समिती (सेंट्रल कमिटी) ४. अध्यक्ष मंडळ (प्रिसीडियम) ५.चिटणीस मंडळ (सेक्रेटरिएट) ६. नियंत्रण मंडळ (सेंट्रल कमिशन).
कम्युनिस्ट पक्षाचो प्रसार संवसारांतल्या हेर राश्ट्रांतूय रोखंडोच पातळ्ळो.
- अमेरिका
समाजवादी पक्षांतल्यान फुटून आयिल्ल्या लोकांनी अमेरिकेंत इ.सइ. १९१९ त क्मयुनिस्ट पक्षाची थापणूक केली. सुर्वेक ताचे जायते पंगड आशिल्ले. सगळ्यांत व्हडलो पंगड ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ अमेरिका’ ह्या नांवान सगळ्याक प्रचार करतालो. तातूंत जायत्यो परदेशी दाव्यो संघटना आनी समाजवादी पक्ष हांचोय आस्पाव आशिल्लो. तूंतले ‘रशियन फेडरेशन’ , ‘मिशिगन सोशलिस्ट पार्टी’, ‘कम्युनिस्ट लेबर पार्टी’ हे म्हत्वाचे पंगड आसात. मे १९२१, कॉमिन्टर्न बसकेक (कम्युनिस्ट इंटरनॅशणल) अमेरिकेंतल्या सगळ्या कम्युनिस्टांक एकठांय येवचेम पडलें आनी ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ अमेरिका’ ह्या पक्षाच्या नावांसकयल सगळे कम्युनिस्ट एकठांय आयले.
- इटली
इटलींतल्या राजकी पक्षांत कम्युस्ट पक्ष दुस-या क्रामांकाचेर आसा आनी तो अस्तंत युरोपीय राश्ट्रांतलो सगळ्यांत व्हडलो कम्युनिस्ट पक्ष जावन आसा. इटलींतल्या अतिरेकी दाव्या समाजवादी लोकांनी हो पक्ष जावन आसा. १९२१ त घडोवन हाडलो आनी ह्या पक्षाचे प्रतिनिधी कायदे मंडळांत वेंचुनूय आयले. पूण इ.स. १९२३ त, मुसोलिनीन सगळे राजकीय पक्ष बेकायदेशीर थारायले. ताची फॅसिस्ट राजवट सुरू जातकच कम्युनिस्ट पक्षान आपलें कार्य भूंयगत पध्दतीन चालू दवरलें. दुस-या म्हाझुजाउपरांत इटलीच्या कम्युनिस्ट पक्षान, फॅसिस्टाउ आशिल्ल्या पांच राजकीय पक्षाचें जें संमिश्र मंत्रमंडळ तयार केल्लें, तातूंत वांटो घेतिल्लो. पूण ख्रिश्चन डेमॉक्रॅटिक पक्षाचो पंतप्रधान दे गास्पेरी हाणें इटालियन कम्युनिस्ट पक्ष आनी इटालियन समाजवादी पक्ष हांकां वगळून मे १९४७ त नवें मंत्रिमंडळ तयार केलें. पूण फुडल्या इटालियन समाजवादी पक्ष हांकां वगळून मे १९४७ त नवें मंत्रिमंडळ तयार केलें. पूण फुडल्या वेंचणुकांनी इटालियन कम्युनिस्ट पक्षाक यश मेळ्ळें आनी ताका लागून ह्या पक्षाचो इटलींतलो राजकीय जिणेचेर खोल परिणाम जाला. ३. चीन: चीनांत २४० वर्सां चालू आशिल्ली मांचू घराण्याची राजवट, राश्ट्रीय चळवळीक लागून पुराय सोंपली. डॉ. सन्-यत्-सेन हाच्या फुडारपणाखाला आयिल्लें चिंनी प्रजासत्ताक आनी यादवी झुजाच्या काळांत सत्तेर आयिल्लें चॅंग-कै-शेक हाचो कॉमिंटांग पक्ष हांचेकडल्यान परिस्थींत व्हडलोसो बदल घडून यलोना. चीनांतले शासनवेवस्थेंतलो भ्रश्टाचार आनी सगळ्या राश्ट्राक आयिल्लें दुबळेपण हाका लागून अस्वस्थ जाल्ल्या बुध्दिजीवी वर्गान-प्राध्यापक,संपादक, महाविध्यालयांतले विधार्थी हांणी एक चळवळ उबी केली. हे चळवळींतल्यान इ.स. १९२० त चिनी कम्युनिस्ट पक्षाचो जल्म जालो. मार्क्सवाद आनी रशियन क्रांती हाका लागून प्रभावित जाल्ल्या विचारवंतांनी शांघाय हांगा कम्युनिस्ट पक्षाची थापणूक केली. १९२१ त, कॅन्टन, शांगची, पेकिंग,हुआन,शांगाय ह्या प्रांतांनी पक्षशाखांची थापणूक जाली. इ.स.१९३५ त,पक्षाचे परिशदेंत माओ हो पक्षाचो अध्यक्ष आनी निर्विवाद फुडारी जालो. चीनांतलो कम्युनिझम हो चिनी परिस्थिती आनी समाजवेवस्था हांकां पोशाक आसतलो अशी जाणवीकाय माओन पक्ष कार्यकर्त्यांक १९४२ त दिली. माओन इ.स. १९४९ त चीनची जैतिवंत क्रांती घडोवन हाडटकच, पक्ष कार्यकर्यांमुखार निश्र्चित आनी स्पश्ट असो राजकीय आनी अर्थीक कार्यक्रम दवरलो. चीन आनी चीनवादी कम्युनिस्ट पक्ष माओ-त्ये-तुंग हाचें भाश्य अधिकृत अशें मानतात. रशिया आनी चीन ह्या दोनूय देशांतले कम्युनिस्ट पक्ष मार्क्सवादी तत्वगिन्यानाचो प्रचार करीत आसले, तरी दिनूय पक्षांनी संघटना-कार्यपध्दत आनी तत्तवगिन्यान हातूंत उपाओ फरक दिसून येता. रशियन कम्युनिस्ट पक्षांत शेतकामत्यांचे प्रमाण सामकें थोडें आसा. आयचो रशियन कम्युनिस्ट पक्ष आनी समवसारांतले चड करून सगळेच कम्युनिस्ट पक्ष मध्यम वर्गीय जाल्यात. चिनी कम्युनिस्ट पक्षांत मात शेतकामत्यांचो आंकडो भरपूर आसा, पूण हालींच जाल्लो चिनी कम्युनिस्ट पक्षाचे राश्ट्रीय परिशदेंत बुध्जिजीवी वर्गाक पक्षाकडेन चडांत चड आकर्शित करपाखातीर यत्न करचे, असो थाराव केला. ४. पोलंड: ‘पोलिश युनायटेड वर्कर्स पार्टी’ हो पोलंडांतलो बळीश्ठ पक्ष आसा. १९४८ त कम्युनिस्ट पक्ष आनी समाजवादी पक्षांतलो दावो पंगड हांणी एकठांय येवन ह्या पक्षाची थापणूक केली. पोलंडांतलो पुराय राजकी, समाजीक आनी संस्कृतीक जिणेचेर ह्या पक्षाचें नियंत्रण आसा.पोलंड वार्सा कबलातीचो वांगडी आशिल्ल्यान ताचें परराश्ट्र धोरण आनी लश्करी हालचाल रशियाच्या हुकुमावरवीं चलता. ५. युगोस्लाव्हिया: युगोस्लाव्हिया १९१९ त, ‘सोशलिस्ट वर्कस’पार्टी’ ह्या नांवान कम्युनिस्ट पक्षाची थापूणक जाली. १९२०-१९५२ ह्या काळांत हो पक्ष ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ युगोस्लाव्हिया’ ह्या नांवान वळकताले. तेउपरांत ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ युगोस्लाव्हिया’ अशें ताचें नांव रूढ जालें. १९४८ त, युगोस्लाव्हियाच्या कम्युनिस्युनिस्ट पक्षाकडेन मतभेद जाले. युगोस्लाव्हियाच्या कम्युनिस्ट पक्षाचे रशियन कम्युनिस्ट पक्षाकडेन मतभेद जाले.
युगोस्लाव्हियान रशियाचें फुडारपण न्हयकारलें. युगोस्लाव्हिया अध्यक्ष मार्शल टिटो हाणें आपलें परराशट्र धोरण स्वतंत्रपणान आंखलें. युगोस्लाव्हियाच्या कम्युनिस्ट पक्षान रशियाच्या धोरणापरस वेगळें अशें राश्ट्रीय साम्यवादी धोरण आपणायलें. मार्क्सवादापरस वेगळेपण आशिल्ल्या ह्या विचाराक थंय टिटोवाद अशे म्हण्टात.
६. भारत:२६ डिसेंबर १९२५ दिसा मानवेंद्रनाथ रॉय आनी कांय ब्रिटीश कम्युनिस्टांनी एकठांय येवन मार्क्सवादी विचारसरणेचे संघटनेची थापणूक करपाचें थारायलें. अशे तरेन ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया’ (CPI) हो पक्ष जल्माक आयलो. ह्या पक्षाचीं ध्येयधोरणां आंतरराश्ट्रीय मळार संवसारांतल्या विंगड विंगड देशातल्या कम्युनिस्ट पक्षांक मार्गदर्शन करपी ‘कम्युनिस्ट इंटरनॅशनल’ हे संघटनेटच्या तत्त्वांचेर आदारीत आसतलीं, अशें थारलें. ह्या वेळार कांय कम्युनिस्ट पक्षफुडा-यांनी रशियेक भेट दिली. ल्हवल्हव पक्षाच्या वावराक नेट आयलो.सुर्वेक ह्या पक्षांत मानवेंद्रनाथ रॉय, श्रीपाद अमृत डांगे, जी.एम्.अधिकारी, सी.पी.दत्त,डॉ.हफिस, नलिनी गुप्ता, अयोध्या प्रसाद, शौकत उस्मानी हे फुडारी आशिल्ले. ब्रिटिशांआड स्वातंत्र्याझुजाखातीर चळवळ करपाक कम्युनिस्ट पक्षाचो हातभार आशिल्लो. पूण फुडें १९४२ तल्या असहकार चळवळींत वांटो घेनासतना ब्रिटिशांत फाटबळ दिल्ल्याचो आरोप तांचेर जालो.ह्या कम्युनिस्ट पक्षाच्या हाताखाल देशांतल्यो चडश्यो कामगार संघटना वावुरताल्यो. एप्रिल १९५७ त, केरळ राज्यांतल्या सार्वत्रिक वेंचणुकांनी जैत मेळोवन थंय कम्युनिस्ट पक्षाचें सरकार वेंचूक आयलें.
१९५३ त, संवसारभरच्या कम्युनिस्ट चळवळींभितर जी थोडीभोव फूट पडिल्ली तिचो व्हडलोसो प्रभाव भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचेर पडलोना. १९६४ त, भारत-चीन झुजाच्या प्रस्नाचेर मतभेद जावन श्रीपाद अमृत डांगे हाका ताच्या ब-याच वांगड्यांसयत कम्युनिस्ट पक्षांतल्यान बडतर्फ केलो. तेन्ना ताणें ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया’(मार्क्सवादी) म्हळ्यार CPI(M) ह्या नव्या पषाची थापणूक केली. हाचेउपरांत CPI(M) पक्षांतल्या कांय वांगड्यांभितर मतभेद जावपाक लागले. कांय वांगडी चिनी क्रांतीचो आदर्श दोळ्यांमुखार दवरून भारतांत क्रांती घडोवंक सोदाले. ते पक्षांल्यान भायर पडले.
चारू मुजुमदार हाच्या फुडारपणाखातीर नक्सलबारी (अ. बंगाल) हांगा सशस्त्र क्रांती घडोवन हाडपाचो यत्न करपी ह्या पंगडान CPI(ML) (मार्क्सवादी लेनिनवादी) ह्या नव्या पक्षाची थापणूक केली. ह्या पक्षांतूय बरेच मतभेद जाले आनी सध्या ल्हान-व्हाड अशे स्वताक कम्युनिस्ट म्हणून घेवपी सुमार पन्नासावयर राजकीय कम्युनिस्ट पक्ष भारतांत अस्तित्वांत आसात गोंयांत CPI,CPI(M) आनी AICP अश्या कम्युनिस्ट पक्षांच्यो शाखा आसात. विध्यार्थी आंदोलनांतल्यान कम्युनिट चळवळीक लागीम पाविल्ल्या कांय तरनाट्यांनी CPA(ML) सारक्या अतीदाव्या कम्युनिस्ट, पक्षांक लागीं केले.