कारवारची नागपंचम
कारवारची नांगपंचम
सगळ्या कोंकण वाठारांत हिन्दु धर्मांत श्रावण म्ह्यन्याक खूब म्हत्व आसा. कारवारचे कोंकणी लोकसंस्क्रतायेत हो म्हयनो म्हळ्यार भाद्र्पदांतले चवथीची नांदी अशें म्ह्रळ्यार अतिताय जावची ना. ह्याच श्रावण म्हयन्यांत सगळ्यांत पयली येता ती नांगपंचम.('नांगपंचमी' खातीर हो शब्द कारवारचे कोंकणी सस्कृतायेंत घोळणुकेंत आसा.) नांगपंचमीच्या दुसया दिसा सावन सुरु जावपी वास्को श्री दामोदराचो भजनी सप्ताह होय उत्सव कारवारच्या कोंकणी लोकांलो लागीचो. नांगपंचम ही ह्या वाठारांत रावतल्या शेतकार भावांली एक व्हड परब. हे परबेची पारंपारीक पदद्त आज लेगीत कारवारकारांनी सांबाळून दवरल्या. कोंकणी वाठारांतले पद्दते परस ही पद्दत खूब वेगळी.[1]
नांगपंचम ही शेतकामत्यांली मुखेल परब. नाग देवता हो शेतकामत्यांलो इश्ट. शेतांत पीक येता तेन्ना थंय हुंदीर येवन पिकाची नासाडी करतात तेन्ना हे नाग हुंदराक खावन शेतकामत्यालें नुकसान टाळतात म्ह्ण शेतकरी नागपुजेक मान दितात. ह्या वाठारांत रावतले लोक हेर देवतां वांगडा नाग देवतेची पुजा करतात. नांगपंचम हे तांगेल्या लोक जीवनाचे एक मुखेल आंग.
हेर सुवातांनी मेळटात तशे हांगा बाजारांत नाग विकते मेळनात. हांगा तीन तरांचे नाग करतात. तांद्ळाच्या पिठाचे, चिकण मातयेचे आनी कांय जाणांगेर रोयणीचे मातयेचे. एका केळीच्या पानार पीठ वा माती घेवन तीन उबे नाग करतात. हे नाग घरांतल्या दादल्यानच करूंक जाय असो नेम आसा. नाग केळी पानाचेर न्हिदिल्ले वरी दिसतात. तांकां ह्ळद, काजळ , कुकूम लावन सजयतात. शिरवतीचें पान मांडयेर दवरुन हे नाग तयार करतात. मागीर चुडटाचे ताजे हीर काडून हाडतात. बरे पांच हीर तासून तयार करतात. म्ह्ळ्यार एका हिराक पांच-पांच दोणे करतात. हे दोणे करतात ते प्रत्यक्ष पळ्यल्यारुच ते कशे करतात तें कळपाचें. नागाचे पुजेक पत्री म्हुण शेरवड्याचीं धवीं पानां मुजरत जाय पडटात. हाचे शिवाय ही नागपुजा अर्दुकुटी मानतात. गरजेक एक पान जाय पडटा. पयलीं लोक हीं पानां मुद्दाम रानांत वचून हाडटाले. पूण आतां ही पानां बाजारांत विकपाक येतात.[2]
पुजेची तयारी जाली तशी नाग तयार केल्ली माणाय तुळशीचे पेडये कडेन हाडटात. मागीर तें शिरवतीचें पान अचळय काडून सकयल दवरतात. मागीर् जे हिराक दोणे तयार केल्ले आसात ते चोंयवशिंनी चार दवरतात. पांचवो आपल्याक जाय थंय दवरुं येता. मागीर नाग पुजा सुरु जाता. गंद, कुकूम, हळद, अक्षता आनी जानवें तशेंच वस्त्र, शेरवडयाचीं पानां आनी कांय जाणांगेर शिते चंवर नांवाची रानवनपस्त पुजेक वापरतात. ह्यो सगळ्यो वस्तू घालून नागाची पुजा करतात. ल्हायो घाले उपरांत त्या हिराक केल्ल्या दोण्यांत चमच्यान दुद घालतात. मागीर नागाक पातोळ्याचो निवेदय दाखयतात. ही जाली सर्वसादारण लोकांगेर करतात ती पुजेची विधी.
कारवारचे समाज रचनेंत जे भट बामण आसात तांगेर घरांतच देवापुजेंत आशिल्ले नाग प्रतिमेची पुजा जाता. कांय लोक भौशीक सुवातेर आशिल्लेच नाग प्रतिमेची पुजा करतात. अशी पाशाणी नाग प्रतिमा कारवारच्या कांय वाठारांनी आसा. पूण नंनदगद्दा ह्या वाठारांत नागनाथ आरव ह्या वाठारांत मुखेल आनी फामाद नाग स्थान आसा. हाचे वयल्यान कारवारच्या कोंकणी लोक- जीवनात आजून पाशाण पुजा पद्दत प्रचलीत आसा अशें म्ह्णू येता. जे बायल मनशेक भाव मानून उपास करतात. तशेंच जे बायलमनशेक भुरगें जावंक ना अश्यो बायलोय आपल्याक भुरगीं जावची ह्या हावेसान उपास करतात.
नांगरपंचम आनी पातोळी हांचे तर कोंकणी जिवनांत सामकें समीकरण जाल्लें आसा. नागरपंचमीक पातोळी जायच. ह्ळ्दीच्या पानाची पातोळी ही जायच. पुण ह्ळ्दीच्या पानां मेळ्ळीं नात जाल्यार आपल्या बागांत खंयूय एक ह्ळदीचें खांब आसलें तरी दोन पानां काडून देवाक निवेदय दाखोवंक मुद्दम पातोळी करतात. कारवार वाठार हो रानांत पडपी वाठार. हांच्या रानानी 'गोड कचर' नांवाचे हळदीच्या पाना सारकें झाड जाता. हाचेरय पातोळ्यो करतात. ह्या कचरांत लेगीत गोड आनी कोडु कचर आसता. ह्या भेदाची जाण आशिल्ले लोक आसात. अशी कचराचीं पानां बाजारांत लेगीत विकती मेळटात. कांय लोक केळीच्या पानांर, पंगाराच्या पानांर आनी काय लोक उकडुन लेगीत पातोळ्यो करतात.[3]
कारवारचे कोंकणी लोक जिणेंत नांगरपंचमी दिसा वा दुसया दिसा चुलीर तवो दवरनात. बागांत खणनात, झाड हुमटायनात, जमीन दुखयनात. ह्या दोन दिसांत नाग दूद पिवन आराम करता म्हुण वयर सांगिल्लीं कामां ह्या दोन दिसांत वर्ज्य आसात. कारवारच्या कांय घरांनी ही परब मनयनात. कारण तांगेले खंयचे तरी पिळगेन खंय तरी खंय पातोळेचें पेडावण चुकून नागाचेर दवरलें आनी नाग दुखावलो. ही चुक घडली म्ह्ण कांय जाण ही परब मनयनात.
सकाळी तुळशी पेडये सामकार नाग पुजा जाले उपरांत नाग पाटल्या पोंदा धांपून दवरतात. तिळासांजेर घरांतले कोणूय नागाक अर्पण केल्लीं फुलां, पानां, हिराचे दोणे काडून खंयय बया जाग्यार उडयतात आनी निकटे शिरवतेचें पान नागासयत घेवन बांयंत, न्हंयंत वा तळयेंत हे नाग पावयतात. अशे तरेन हो नाग विसर्जन विधी जाता. अशी ही कारवारकाराली नांगरपंचमीची परब. कारवारचे कोंकणी लोक संस्कृतीची ही एक व्हडली परब. [4]