कार्ल लँडस्टायनर

कार्ल लँडस्टायनर: (जल्म : 14 जून 1838 व्हिएन्ना; मरण : 26 जून 1943 न्यूयॉर्क). ऑस्ट्रियन – अमेरिकन विकृतीवैज्ञाननिक आनी रोगप्रतिकारक्षमता वैज्ञानिक. रक्तगटाविशींच्या म्हत्वाची कार्याखातीर ताका 1930 वर्साच्या शरीरक्रियाविज्ञान वा वैजकी विशयाचो नोबॅल पुरस्काराचो भोवमान मेळ्ळो.

व्हिएन्ना विद्यापिठांत वैजकीचें शिक्षण घेवन 1891 वर्सा ताणें एम्. डी. ची पदवी घेतली. कांय काळ जर्मनींत एमील फिशर आनी स्वित्झर्लंडांत आर्थर हांटश् हांच्या मार्गदर्शनाखाला रसायनशास्त्राचो अभ्यास करतकच आर्थर हांट्श हांच्या मार्गदर्शनाखाल रसायनशास्त्राचो अभ्यास करतकच ताणें कांय रुग्णालयांनी आनी उपरांत व्हिएन्ना विद्यापिठाच्या पॅथॉलॉजिकल इन्स्टिट्युटांत 1897 – 1908 मेरेन संशोधन सहाय्यक म्हणून काम केलें. 1909 – 19 ह्या काळांत तो व्हिएन्ना विद्यापिठांत विकृतीविज्ञानाचो प्राध्यापक आशिल्लो. 1919 वर्सा तो नॅदर्लंड्साक गेलो आनी थंयसावन 1922 वर्सा अमेंरिकेंत न्यूयॉर्कांतलो रॉकफॅलर इन्स्टिट्यूट फॉर मॅडिकल रिसर्च हे संस्थेच्या आपोवण्यावयल्या गेलो आनी निमाणेमेरेन ताणें थंय अध्यापन आनी संशोधन केलें. ताका अमेरिकेचें नागरिकत्वय मेळ्ळें.

लँडस्टायनर हाका मनशाच्या रगतांत मूलभूत फरक आशिल्ल्याचें दिसलें. ताका लागून तारतम्यतायेन विचार करिनासतना एका मनशाचें रगत काडून तें दुसऱ्या मनशाक शिरांतल्यान दिवप हातुंतले धोके समजले. रगतांतल्या तांबड्या पेशींच्या पातळ पटलमय आवरणावयल्या शर्करायुक्त पदार्थांच्या प्रकारांवयल्यान उण्यांत उणें तीन मुखेल रगताचे गट वळखूंक येतात अशें ताणें 1901 वर्सा दाखयलें. ह्या गटांक ताणें A, B आनी O अशीं नांवां दिलीं. फुडल्या वर्सा ताच्या सहाय्यक संशोधकांक A आनी B हे दोनय प्रतिजन आशिल्लो पूण AB प्रतिपींड नाशिल्लो असो चवथो रगताचो गट (AB) मेळ्ळो. लँडस्टायनर हाचे A B O रगतगट विभागणी पद्दतीक लागून आतां रक्तधान ही वैजकी परिपाठांतली एक सुरयक्षीत गजाल जाल्या. फुडें 1927 वर्सां लँडस्टायनर हाणें पी. लेव्हिन हाचेवांगडा M, N आनी P ह्या रगतगटांचो आनी 1940 वर्सा लेव्हिन आनी ॲलेक्झांडर वीनर हांचेवांगडा ऱ्हीसस (RH) घटकाचो सोद लायलो. आवय आनी भ्रूण हांच्या रगतांत घडून येवपी घटनांत RH घटक मूलभूत म्हत्वाचो आसून ताका लागून गर्भापात वा नवजात अर्भकांत अपायकारक दुयेंस जांव येता. लँडस्टायनर हाच्या कार्याक लागून न्यायवैजकींत विवाद्य पितृत्व आनी खूनाची चवकशी हे विशीं ग्राह्य धरपासारको पुरावो मेळ्ळो. रगताचो गट विशिश्ट जिनांचे वतीन बडीन प्राप्त जाता अशें सिध्द जाल्ल्यान मानवी अनुवंशिकी आनी मानवशास्त्र हांच्या अभ्यासांत म्हत्वाचें साधन उपलब्ध जालें. झटकेयुक्त रक्तारुणमेह (रगतांतल्या तांबड्या कोशिकातल्या तांबड्या रंजकद्रव्य हीमोग्लोबीन मुतांत मुक्त स्थितींत आसप) ही विकृती निर्माण करपी प्रक्रियेचो लँडस्टायनर हाणें सोद लायलो.

पोलिओ हें दुयेंस माकडांभितर प्रायोगिक रितीन ताणेंच पयलीं उत्पन्न केलें. हें दुयेंस वायरसजन्य आसा असो निश्कर्शूय ताणें काडिल्लो. 1921 वर्सा ताणें प्रतिजनांच्या हॅप्टेन ह्या विशिश्ट घटकांचें अस्तित्व सिध्द केलें. रोगप्रतिकारक्षमताय विज्ञानाच्या विकासांत हो सोद म्हत्वाचो थारलो. रसायनीक आनी रक्तरस वैज्ञानिक तंत्रांचो उपेग करून ताणें रक्तारुणाच्या विंगड विंगड प्रकारांनी भेद केलो. लँडस्टायनर आनी निग्ज हांणी 1930 – 32 त प्रकारांनी सन्निपात ज्वराक (Typhus Fever) कारणीभूत आसपी रिकेट्सिया प्रोवाझेकी ह्या सुक्षीमजूंतूंचें जित्या माध्यमाचेर संवर्धन करपांत जैत मेळयलें.

लँडस्टायनराक नोबॅल पुरस्कारावांगडा पॉल अर्लिक पदक आनी डच रॅडक्रॉस पदक तशेंच शिकागो, कँब्रिज, ब्रूसेल्स आनी हार्व्हर्ड ह्या विद्यापिठांच्यो मानादीक पदव्यो हे भोवमान मेळ्ळे. ताणें बरयल्ल्या द स्पेसिफिसिटी ऑफ सिरॉलॉजिकल रिॲक्शन (इं.अ. 1962, मूळ जर्मन ग्रंथाचों माथाळा Die Spezifitaet der Serologischen Reakitonen, 1936) ह्या ग्रंथाक लागून रोगप्रतिकार क्षमताय रसायनशास्त्र प्रस्थापित जावपाक आदार मेळ्ळो. ताचे सुमार 350 संशोधन निबंध उजवाडा आयले.