कोंकणी नाटक
देवनागरी
|
|
कोंकणी नाटक हें गोंयच्या संस्कृतायेचें एक खाशेलें आंग. नाटक हो एक दृक आनी श्राव्य असो साहित्य प्रकार. हो एक सामुहीक आविश्कार. नाटककार, दिगदर्शक, कलाकार आनी प्रेक्षक हांच्या आदारान नाटक उबें जाता. ताका लागून कविता, कथा ,कांदबरी हांचे परस वेगळें थारता. नाटकांतलें नेपथ्य,न्हेसपा येवजण, कलाकारांचो अभिनय, हाव-भाव हीं नाटकांची दृश्य आंगां जाल्यार संवाद, संगीत, ध्वनी येवजण हीं श्राव्य आंगां. नर्त म्हळयार नाचपी, अभिनय करपी हया उतरांचो अंपभ्रश. नट ह्या उतरावेल्यान नाटक हो शब्द अस्तित्वांत आयला अशें जाणकारांचें मत आसा. सगळ्या साहित्य प्रकारांतल्यान जिवनाचो अणभव प्रकट जाता तसो तो नाटकांतल्यानूय जाता. कथा, कांदबरीचो वा कविताचो आस्वाद एका वेळार एका रसिकाकूच घेवपाक मेळटा. मात नाटक एका व्यक्ती पुरतें मर्यादीत उरनासतना तें समुहा खातीर आसता.
नाटकाचो अर्थ
बदलनाटक हाचो मूळ अर्थ 'अभिनय करप'. नट हें संस्कृत उतर, मुळांत प्राकृतांतल्यान आयलां. मूळ उतर नर्त म्हळयार नाचपी. नट म्हळयार अभिनय वा संवंग करपी आनी नाटक म्हळयार नाट्य रुपान तें दाखोवपी. इंग्लीशीतलें 'ड्रामा' हें उतर मूळ ग्रीक उतर 'ड्रन' उतरावेल्यान आयलां जाचो अर्थ टृ डू- कृती करप. संस्कृत वांङ्मयांत नाटकाक पंचमवेद लेखला. इ. स. पूर्व सवव्या शेंकड्यांत भरतमुनीन नाट्यशास्त्र रचलें. तांणी नाटकाची व्याख्या केल्या ती अशी 'नाट्यम रसात्कम काव्यम' म्हळयार नाटकांत रस आसल्या शिवाय काव्य पुराय जायना. नाटकाचें म्हत्व सांगतना तांणी म्हळां नाटकाक लागून परमेश्वर प्रसन्न जात, तसो तो गंध फुलांनी पासून जायना. नाटक म्हळ्यार जिविताचो हारसो, नाटक मनोरंजनाचें साधन. नाटका वरवीं समाज प्रबोधन करूं येता. भरतमुनीचे धर्तेरुच ऍरिस्टोटल सांगता नाटक म्हळयार जीवनाची अनुकृती आज आमी जें नाटक पळयतात, तें आधुनीक स्वरुपाचें नाटक. ह्या आर्विल्ल्या नाटकाक देशी आनी परदेशी अशी हजार वर्सांची परंपरा आसा.[2]
पुर्विल्लें दायज
बदलसंस्कृत नाट्यपरंपरेंत भास, कालिदास, शुद्रक, भवभूती, भरतमुनी आदी नाटककारांचें दायज आमकां लाभलां. हें आमचें निजी दायज. तेचबरोबर ग्रीक आनी रोमन रगंमाचयेचें परंपरेनूय आमची भारतीय रगंमाची बळिश्ट केल्ली आसा. थेस्पिस हो ग्रीक नाटकार. सोफोक्लझचें नांव चड फाकीवंत जालें तें तागेले इडिपस रेक्स खातीर रगंमाचये उपरांत रगंमाचयेचें उदेव जालो. ऍडनिकस हो आद्य नाटकार अशें मानतात. तो गुलाम आसलो मागीर ब्रिटीश रगंमाचयेर जबरद्सत नाटकार उदेलो तो शिक्सपियर तागेल्या हम्लेट मकबेथ किंग लिअर आथेलो नाटकांनी तो संवसारभर गाजलो शिक्सपियराच्या नाटकाविंशी अभ्यासक म्हणतात कालप्रवाहाचो जाण व्यक्त करपी, मानवी मनाचो विचार मांडपी ,जिणेंतलीं व्दंव्दां रंगोवपी, सत्या सांगपी तेचवरी रंगमाचयेचे सामथर्य आनी मर्यादाची जाण आशिल्लो तो एक नाटककार आसलो ताचें उपरांत आधुनीक अशें मोलयेर ,इब्सेन,जॅाज बर्नाडॅ शॅा, चेकोव्ह ब्रेस्त बेकेट हांणी संवसारीक रंगमाची समृद केली
रंगमाची : गोंयच्या जिणेचें एक वास्तव दर्शन
बदलगोंयकारांच्या जिणेंची वास्तवपूण दर्शन घडोवपाची तांक फक्त कोंकणी नाटकान आसा असो साक्षातकार आयज सगळ्याकुच जाला। दिसान दिस कोंकणी नाटकाचो वाडटो आंकडो पळयल्यार हें कळटा खंयच्याय प्रदेशाची रंगमाची ही त्या प्रदेशाच्या भाशेवेंल्यान वळखतात आनी तें नदरेन गोंयच्या रंगमाचयेक कोंकणी भाशेंबगर दुसरो पर्य़ाय ना अशेंच म्हणचें पडटलें पुविल्ल्या काळांतलें दशावातारी खेळ काल्यांतलो संकासुराचो प्रवेश ,रणमाले ,जागर ,तियात्र, खेळतियात्र,आदी लोकनाटय़ंवरवी हांगची रंगमाचयेक पोसवण मेळ्ळया
आधुनीक कोंकणी नाटकाची सुरवात
बदलआर्विल्ल्या कोंकणी नाटकाची बुन्याद शणै गोंबाबान घाली तांची पोवनाचें तपलें ,मोगाचें लग्न ही नाटकां गोंयच्या समाज जीवनांचोच हारसो दिसलो तरी तीं परकी नाटकांचीं रुपांतरां ,स्वतंत्र नाटकां न्हय शणै गोंबाबा उपरांतचो काळ म्हळ्यार प्रो शंकर नायक हांचो तांगेलो चवथीचो चंद्र हें स्वतंत्र नाटकुलें म्हळयार कोंकणी रंगमाचयेच्या इतिहासांतले एक यादिस्तीक घडणुक
गोंय सुटके आदींचो काळ
बदलगोंय सुटके पयली १९५५-५६ च्या काळांत रंगमाचयेर आयिल्लें पुंडलीक नारायण दांडो हें कोंकणी रंगमाचयेच्या इतिहासांतचें एक सोंपण कारण तांचे ताची करामत नाटक हें गोंयांतलें आनी सर्वार्थान पयलें कोंकणी नाटक रचनेत स्वतंत्र आधुनीक तंत्रान ताची रचना गोंयच्या समाज जीवनावचें वास्तवपूर्ण आनी कलात्मक चित्रण तशेंव प्रयोगक्षम आसता दांडेची नाटकां आनी पणजी आकाशवाणी वेल्यान वितरायिल्लीं नभोनाटयां कोंकणी रंगमाची प्रस्थापित करपाक उपकाराक पडलीं दांडेचे समकालीन कृष्णा ल्क्षमण मोयो मोयो जितलें नाटयकलाकार म्हणु गाजले तितले नाटय लेखक म्हणु गाजलेनात तांगेले तुळीळीचें लग्न हें एक उल्लेख करपा सारखें नाटक १९५० च्या अदमासाक मुंबयत जावपी आंतर महाविद्यालयीन एकांकी सतीत गोंयकार विद्याथीनी केल्ली रंगकमाचयेची सेवा गोंयातली कोंकणी नाट्य चळवळ मुखार व्हरपाक कारण जाली
गोंय सुटके उपरांत
बदलगोंय सुटके उपरांत कोंकणींत हेर साहित्याची जितल्या बळान वाड जांवक लागली तितलीं मात नाट्यप्रकाराची जांवक ना तरी आसतना किसन कामत, विनय सुर्लकार,रामकृष्णा जुवारकार,अशोक कामत हांणी एकांकी आनी नाट्यय लेखन करुंन कोंकणी माची तगोवन दवरपचो यत्न केलो. गोंयातले मराठी रंगकमाचये कडेन सर्त खेळपा इतलें बळगे मात तिचें कडेन आयले ना.
कला अकादमी नाटक महोत्सव
बदलकोंकणी रंगकमाचयेच्या विकासाक गोंयात खरी गती आयली ती १९७६ सा उपरांत ह्या वर्सा सावन गोंयात कला अकादमीच्या वतीन मराठी नाट्यम्होत्सवा बरोबर कोंकणी नाट्यम्होत्सव जावपाक लागले. ह्या नाट्यम्होत्सवातल्यान दोन गजाली घडल्यो गोंयातले नव्या हावेसाचे लेखक कोंकणीतल्यान नाट्य रचना करपाक लागले आनी कॅालेजांतली तरणी पिळगी ह्या प्रकारा कडेन आडली खंयचेय प्रगत रंगमाचयेर चलिल्ले नाट्यलेखनाचे प्रयोग कोंकणी रंगकमाचयेर मैालीक तशेंच रुपांतरीत स्वरुपांत यशस्वीपणान जावपाक लागले आनी कोंकणी माचयेर खऱ्या अर्थान नाट्य चळवळ सुरु जाली कोंकणी रंगकमाचयेवेल्या आयच्या कोंकणी रंगकमाचयेच्या फक्त रुपांतरीत नाटकांचीच न्हय तर मुळाव्या(original) नाटकांची लेगीत भारतातलें प्रगत रंगकमाचये कडेन तुळा करुं येता कोंकणी रंगकमाचयेक फाटलो इतिहास वा अंखड अशीं परंपरा ना तरी लेगीत ही इतली प्रगती वा इतल्या वर्साची ही पोकळसाण कशी भरुन आयलीं असो प्रस्न खूब जाणांक पडटा
कोंकणी रंगकमाचयेक अंखड परंपरा नासली तरी गोंयच्या म्हालवजार महाराष्ट्राची वैभव सपन्न नाट्य परंपरा चालू आसली आनी हीच उजळ परंपरा ,गोंयकार कलाकारांची नाटकांची जाण समुद्ध करपाक कारणीभूत जालीं मराठी नाट्य परंपरेक लागून लाबिल्ली ही समुद्ध जाण आनी आपले भाशेंतल्यान सहज सुलभपणान घडिल्लो नाट्याचो अविश्कार,ह्या दोन गजालींक लागून कोंकणी रंगमाची आयज गुणाचें नदरेन समुद्ध जाल्या मैालीक स्वरुपाचें आसात बाकीच्यो संहितां अणकारीत वा रुपांतरीत आसा.
ह्या काळांत कला अकादमीच्या नाट्य सर्तीच्या निमतान शंबरा वयर नाट्य संहिता माचयेर आयल्यो हातुंतल्यो सुमार पन्नासां वयर स्वतंत्र मैालीक स्वरुपाच्यो आसात बाकिच्यो संहिता अणकारीत वा रुपांतरीत आसात दर वर्सां सतींच्या निमतान सुमार १०-१५ नाटकां रगंमाचयेर येतात आनी मागीर गोंयात संस्थाच्या फंडाखातीर वा काल्यां जात्रांनी ताचें प्रयोग जावपाक लागतात ३-४ नाटकांचे नाट्य म्होत्सवूय वेगवेगळे कडेन जातात मात १० तें१५ प्रयोगां मुखार ताची मजल पावना शबै शबै भैाजनसमाज नाटकां सारके अकादें नाटक पन्नास प्रयोगाच्या घरांत पावता सतीतल्या ह्या नाटकाच्या लेखनाचो आनी सादरीकरणाचो पांवडो पळ्यल्या उपरांत फाटल्यां साबार वर्सांचीं पोकळसाण ह्या नाटकानी भरुन काडल्या अशें म्हळयार अतिताय जावची ना ताका लागून कोंकणी रगंमाचयेची वाटचाल खरी तोखणाय करपा सारखी आसा हाचें मुखेल वाटो कला अकादमी नाटक म्होत्सवाक वता[3]
कोंकणी नाट्यसंहिता
बदलघटना,स्वरुप आनी संवाद ह्या तिनूय गुणांनी उपाट आशिल्ल्यो संहिता निर्मवपाक आमचे कांय नाटककार जैतीवंत जाल्यात नाटकां बरोवपात तांणी सातत्यूय दवरला तातूंत रोखडेच नांव येता तें म्हळयार पुंडलीक नारायण नायक,दत्ताराम बांबोळकार,अनिरुध्द बीर उर्फ उपेंद्र तिबलो,दिलीप बोरकार, श्रीधर कामत ,देवदास बाबय हे मैालीक नाटकां रचपांत यशस्वी थरल्यात त्याशिवाय एन शिवदास,,दत्ता श्री नायक,रवींद्र नमशीकर,विनायक खेडेकार,चंद्रकांत पार्सकार,रामकृष्ण जुवारकार,तोमाजिन्यू कार्दाज,उदय भेंब्रो ,उल्हास बुयांव,जे एल गोएश,दिलीपकुमार नायक,डॅा अरुण हेबळेकार,हांचो वावर मैलीक थारल्यांत
अणकारीत आनी रुपांतरीत नाटकां
बदलअणकारी वा रुपांतरीत नाटकां ही आयच्या कोंकणी रगंमाचयेचें खाशलेपण जाला ही नाटकां दोन कारणां खातीर माचयेर येतात एक म्हलयार कोंकणीन प्रयोगक्षम नाटकांची उणीव भरुन काडपाक आनी दुसरें कारण म्हळयार भारतीय रंगमाचयेर फामाद नाटकां तितल्याच समर्थपणान कोंकणी माचयेर हाडप गरज म्हण कांय मराठी नाटकां कोंकणीत अणकारीत जाल्यात,जाल्यार हावेसाक लागून आद्य रगांचार्य, वादल सरकार,विजय तेंडुलकार,वसंत कानेटकार हांचे सारखें भारतीय नाटककारांच्या कलाकृतींचे अणकार वा रुपांतरां यशस्वी जाल्यात संस्कृत आनी ग्रीक नाटकाचेय रुपकार जाल्यात जशें नागेश करमली,प्रकाश थळी,शांताराम हेदो,सुरेश काकोडकार,पुरुषोतम सिंगबाळ हाणी दोनूय भासा कडेन प्रामाणीक रावून सशक्त संहिता कोंकणीत हाडल्या डॅा विगय थळी,अशोक भोसलो,रवींद्र आमोणकार हाणी कांय नाटकांची यशस्वी रुपांतरा करपाचो यत्न केला
गोंयाभायर कोंकणी नाटक
बदलगोंयाभयल्या महाराष्ट कर्नाटक,केरळ,सारख्या राज्यांनी शिपडून पडिल्लया कोंकणी समाजान कोंकणी संस्कृताय साबाळ्या तांतून नाटकुय आसा नोकरी वेवयासायाच्या निमतान येवपी महाराष्ट कर्नाटक,केरळांतल्या लोकाचो आंकडो व्हड आसा हिंदु धर्माच्या लोकांच्यो धामिक आनी ज्ञातीय स्वरुपाची संस्था आनी मठ आसात आपणाली सांस्कृतीक भुक भागयताना तांच्यातल्या सर्जनशील कलाकारांनी नाट्याचे उत्कट आनी भावपुण अशें आविश्कार घडयल्यात हे आविश्कार केन्ना मुंबयत जाल्या आनी ताचो पडसाद कर्नाटकंत तांगेल्या गांवघरा उमटल्यात जाल्यार नाट्यप्रयोग तांच्या गांवघरा पयलीं जाल्यात आनी मागीर मुंबयत जाल्यात १९२० वर्सांच्या अदमासाक बोळंतूर कृष्ण प्रभु हाणी बरयिल्लें चंद्रहास हें पयले पुराय स्वरुपाचें संगीत कोंकणी नाटक अशें मानतात तांच्या उपरांत शिवानंद भट्ट गुलवाडी हांचें नांव नाटककार म्हण मुखार येता मुंबयत मंगळूरी शैलींतलीं जीऩ नाटकां सुरु जालीं तांचे श्रेय उमानाथ डोंगरकेरी हांगेल्या वज्रकमुकूट ह्या संगीत नाटकाक दिवंचे तांच्या उपरांत स्वतंत्र आनी अणकारीत नाटका रचपांत संदुर उळ्ळाळ हांचें नांव येता प्रभाकर आनंदराव मुदुर,पांडुरंग सीताराम तलगेरी,व्यंकट तलगेरी,नरहरी भट्ट कल्याणपूर आदी नाटककांरानी नाटकां रचलीं हे नाट्यपरंपरेच्या आदारान १९५८ वर्सासावन कोंकणी साहित्य समिती कोंकणी नाटक म्होत्सव मुंबयत घडोवन हाडटा मंगळुरी शैलींतले हे नाट्यपरंपरेंत बैदुर देवराय अय्यगळ हें नांव उठून दिसता संस्कृत साहित्या वांगडा तांणी परकी भाशेंतल्या अभिजात साहित्याचोय अभ्यास केला कर्नाटकांतल्या कोंकणी हिंदु लोकांच्या देवस्थानाच्या प्राकारांत कोंकणी नाटक खेळपाची परंपरा आसा होनावरचे बाबुटी नायक हाणी शंबरां वयर नाटकां बरयल्यांत दांडेली हांगचे के एन राव हाणी १९५२ ते१९६२ च्या काळांत उत्संवा खातीर कांय नाटकां बरयल्यांत कर्नाटकांतल्या इगजाभोंवतणीय कोंकणी रगंमाचयेक पोसपण लाबल्या कोंकणी एकांकीचो प्रयोग पयलीं धमीक थळांचेर ,वाठारांनी जावपाक लागल्या आनी मागीर ताका सामाजीक प्रयोगाचे स्वरुप आयलें मंगळूरांत कोंकणी नाटक सभा,कला संपत आदी संस्था नाटकांच्यो सर्ती घडोवन हाडटा डॅान बॅास्को हॅालांत सप्तकांतल्यान एकदां तरी कोंकणी नाटकांचे खेळ जातात व्ही जे पी साल्दान्य ,दोल्फी लोबो काल्सीया ,मार्टिन डि सा ,एस,एस मिरांदा,फ्रेड फेर्नांदिश,सिरिल व्हियेगेश, विल्फ्रेड रिबींवस हें काय नाट्य लेखक आसात एका काळार हिंदु आनी किरिस्तांव हांचे मदीं आशिल्ली सांस्कृतीक दोंड सादपाचो यत्न कांय नाट्यकृती वरवीं जावपाक आरंभ जाला कर्नाटकांत कोंकणी नाटकांची परंपरा आसा १९४८ वर्सांच्या अदमासाक लु्र्इश मास्कारेन्स हाणी बरयिल्लें आब्रावांचें यज्ञदान ह्या गीता नाट्या उपरांत तितले साहित्यिक तांकीची नाट्य रचना उपरांतच्या पंचविशेक वर्सांमेरेन जाली ना लुर्ईस मास्कारेन्स हांचेच तांकिचो स्वतंत्र प्रज्ञेचो आनी चिंतनशील नाटककार उदयाक आयलो तो म्हळयार चार्लास फ्रान्सीस दे कॅास्ता चा फ्रा कोस्ता म्हण काव्याच्या मळार तांकां पुराय कोंकणी संवसारांत वळखतात फाटलीं चार पांच दसकां तो कवी,गीतकार,प्रत्रकार आनी नाटककार म्हण आपणाले स्वयंभू प्रतिभेन चकचकता लुर्ईस मास्कारेन्स आनी चा फ्रा कोस्ता हांची तुलना करतना तांचे मजगतीं एक मुळावो भेद नदर डून घेता तो म्हळयार लुर्ईस मास्कारेन्स एक देवभक्त कॅथोलीक जाल्यार चा. फ्रा. कोस्ता व्रिदोही कॅथोलीक आनी म्हत्वाचें म्हळयार दोगूय प्रतिभावंत एकल्याची देवभक्ती जाल्यार दुस-चो व्रिदोह तितलोच कलात्मक जावन नाट्यकृतींत देंवला
चा फ्रा दे कोस्ता हाणी तर्ने तर्ने मोर्ने ,मागीरचें मागीर,भांगर मनीस ,सारक्यो एका परस एक नव्या नाटकांची रचल्यात गोंयात,मुंबयत आनी कर्नाटकांत जशी नाटकाची परंपरा आसा तशी खास परंपरा केरळांतल्या कोंकणी समाजामदी ना नारायण पै १८७९-१९५९ सारक्या नाटककारांनी थंय कोंकणी नाटकां मोठ्या प्रमाणांत सादर केल्यात आनी आयज कविता,कथा,धर्मीक साहित्य ह्या बरोबर नाट्य रचना जातात के अनंत भट्ट सारके गीतकार,संगीत नाटकां रचतात गोंयाभायर जावपी नाटकाची एक म्हत्वाची घडणुक म्हळयार १९९१ वर्सां सावन,कर्नाटक राज्यांत उडूपी हांगसर जावपी अखील भारतीय कोंकणी नाट्य म्होत्सव' देशभर विखरुन आशिल्लया कोंकणी नाट्यसंस्थांक ते एक व्यासपीठ लाबलां
कोंकणी नाट्य चळवळीचेर नदर मारतना आशादायक अशें चित्र दिसता कारण कोंकणी रगंमाचयेची मदार आयज उमेदी तरनाट्याच्या भुजार आसा कोंकणी रगंमाचयेर आयज चडांत चड गरज आसा ती कोंकणी नाटककारांची गोंयांतल्या नाटककाराक आयज कोंकणी बगर दुसरो पर्याय ना हें सामकें काळान सिद्ध केलां हीं काळाचीं पावलां हांगचे चडानचड लेखक जेन्ना वळखूंक पावतले तेन्ना हांगची रगंमाची मोट्या नेटान फुलतली कोंकणीतले स्वतंत्र प्रज्ञेचे नाटककार जो मेरेन भारतीय रगंमाचयेक योगदान कंरपा इतलें समर्थ जातले तेन्नाच कोंकणी रगंमाची भारतीय रगंमाचयेच्या पंक्ततीक येवन बसतली आनी ह्या वावराक सुरवात जाली पळोवपाक मेळटा