जागर
'जागर' हो पुराय रात जागून देवाचें नामस्मरण मनोरंजन करपी लोककलेचो धर्मीक नृत्यप्रकार.गोय,कुमाऊ आनी गढवाल वाठारांत हो प्रकार अस्तित्वांत आसा. जागर हया लोकनृत्य प्रकाराक शेंकड्यांनी वर्साचे दायज आसा. गोंयात गांव आनी गांवकार हांची अरिश्टांसावन,भुतांखेतासावन राखण जावची म्हूण थळाव्या देवतांक प्रसन्न आनी जागरुंक दवरचें पासत दर वर्सां जागर मनोवपाची चाल आयली.गोयच्या "वेरणी "जागराचें मूळ भागवान धर्मांत दिसता . तातूतल्यान धर्तरेचे उत्पत्ततीचें गुपीत उक्तें जाता.बंगाल राज्यांतूय असो प्रकार दिसता. गोंयच्या जागरान थळाव्या खाशेलपणाचेर केन्नाच फाट करुंक ना, पूण गोंयच्या इतिहासांत ज्यो म्ह्त्वाच्यो घडणूको घडल्यो, ताचो चड उणो प्रभाव गोयच्या जागराचेर पडला.[1]
प्रकार
बदलजागर विंगड-विंगड प्रकाराचे आसले तरी तांचे मूळ प्रकार दोनूच आसात.
- कुडीत संचारिल्ल्या मनशांक बरो दिसचो म्हूण केल्लो जागर
- सादारण मनशाच्या बरेपणाखातीर केल्लो जागर.
जागराची सादारण पद्द्त अशी आसता.एकाद्रो मनीस दुयेंत पडटकच घरांतली जाण्टी बायल आपले कुलदेवतेमूखार बसता.तिचे फुडे एका कुडक्यांत थोडे तादूंळ आनी पयशे घालून ताची पूडी आंगांत संचारिल्ल्या मनशा भोंवतणच्यान करतलो, अशी आंगवण करतात,फुडे तो मनीस बरो जातकच देवळांत घरांत जागर करतात.हाका 'आगवणीचो जागर ' म्हणटात. दुसरो जागर देवळांत करतात. दीवली पेटयत, धोल वाजयन देवाची तोखणाय वा व्हडा-व्हडान गायतात. कांय लोकाच्या कुडीनी देवाचो संचार जाता .आनी ते नाचूंक लागतात . अश्या अवसर आयिल्ल्या मनशांक थोडे नाचयतात,तांका 'जागरी ' म्हण्तात .कांय कडेन जागर जावपी सुवात शेण काडून निवळ करतात . 'जागरी' देव देवतांची कथा सागंपी गीतां गायतात ,आनी हयाच गीतातल्ल्यान नाचपी आपले हावभाव तोडांतल्यान उकतायतात.अशे हे रातभर एक ,तीन वा सात दीस लेगीत चालू आसता. गोंयात जागराचे ३ प्रकार आसत.
- गावडो जागर
- पेरणी जागर
- शिवोलेचो हिन्दु-क्रिस्तावांचो जागर .
गावडो जागर
बदलपौष् (जानेर)म्हयन्यांतले एके राती ,गांवच्या मदी आशील्ल्या माडांर वा देवळाच्या माटवांत हो जागर मनयतात. गांवड्या लोकांची चड वसती आशिल्यान हो जागर चडसो पोळे,शिरदोन,करमळे,प्रियोळ,करमळी,वेलिंग हया सुवातीनी जाता.म्हादळे,धोल,नगारो,घुमट,कासाळें हया वाघांवांगडा एक दोन गावपी एकेकडेन बसतात.आनी देवांक नमन करतात, उपरांत एक-एक सवंग येवन लोकामदी नाचता,गायता.जागराक कथानक नाशिल्ल्यान खंयचे सवंग केन्नाय येता.ही सवंगा वेग-वेगळ्या जाती आसतात. तातूंत पोरने पोर्तुगेज रजवटीतले पोर्तुगेज उलोवपी,निग्रो,पाखले आसतात.ही सवंगा आयच्या आनी त्या काळावेल्या समाजाचें चित्रण करतात .हया गावडो जागरांत बायल्याची सवंगा दादले करतात.तांचो न्हेसपाचो भेस सामको चकचकीत आसता. हातूंतली कांय पात्रां म्हळ्यार तेंडली, तिचो मोगी,गाराशेट,मांय ,सून,रेंदेंर,म्हार ,पाखले,अडाणी दोतोर,फुलकार.दाडंला हो कसबी कलाकार जो पांयांक दाडें बादूंन कोडयाचेर नाचता. [2]
पेरणी जागर
बदलगावडो जागरापरस हो प्रकार मातसो वेगळो.फोंडे,केपें,मडकय,मळकणें,काणकोण,पैगीण,लोलयें,काकोडें हया सूवातीनी पेरणी जागर मनयतात.पेरणी समाजांतले लोक आपलो पटारो घेवन हो जागर देवळामुखार करताले.पूण आता ती एक भोगावळूच जाल्या.हया जागरात बांयलांची सवंगा बायलांच करतात.ताका लागून हया समाजांतल्या बायलांक पयली शेंस घालून दवरताले.ही कामां दर एका घराब्यांत वाटूंन दिली आसतात.हया जागरात सवंगा लाकडांची रुपडीं वापरतात.अशी विशेक सवंगा लाकडांची रुपडीं वापरतात.हया जागरात गांवच्या सगळयां तरेचे सभाव गुणाचे दर्शन दाखयतात.तातूंत एका पात्रांचे सबंद दुसऱ्या पात्रांकडेन नासता.आनी खंयचे सवंग केन्ना येवप हे परंपरेन थारायिल्लें आसता.हया जागरात सवंगा म्हळ्यार हरदास,साथीदार,गणपती,सरस्वती,आदीमाया(म्हातारी)मधुर्कतटभ(राकेस).थोडे मनीस पुराय रातमेरेन वेग-वेगळी सवंगा करतना दिसता.निमाणेकडेन राकेसाचो वध जातकच गाराणें घालून हो जागर सोंपता. हया जागरात बारा-तेरा प्रकार दिसून येतात.
शिवोलेचो हिदुं-क्रिस्तावांचो जागर
बदलशिवोलेचो हिदुं-क्रिस्तावांचो जागर शिवोले हिदुं-क्रिस्तांव लोक एकठांय येवन नातालांच्या उत्सवा उपरांत पयल्या सोमारा हो जागर व्हडा उमेदीन मनयतात.हया जागराक 'हिंदु-क्रिस्त्तावांचो जागर ' अशें म्हणटात.दोन समाजामदी एकचार जागोवपी हो एक प्रकार जावन आसा. हांगा कुटुंबांत थारिल्ली अशीं सवंगां आसतात.हया जागरांत ' जागरयो 'हे देवाचें सवंग पयली नाचून वता. उपरांत गणेशवंदन जाता.मेरीच्या कुंवराची तोखणाय हिंदू लोक व्हड भक्तीभावान करतात.हया जागरांतली सवंगां अशी आसतात:-सईद,फिरंगीराजा,फुलकार,फुलकान्न,भोंवर,म्हार-म्हारीण,आदी.....हेर दर एकल्याचो भेस वेगळो आसता.जागरांतली पदां सवंगाक फाव सारकी,भुंयेकडेन नातें सागपी आसतात.जागरांतली गीतां,संवाद लिखित रुपान बरयिली नात,पूण परंपरेन,पाठांतरात ती आयजमेरेन तिगून उरल्यात. [3]
गोंयचो जागर समाजीक,तात्विक, राजकी,आनी सस्कुतिक बसका आशिल्लो आसा,तो फकत धर्मीक स्वरुपचो ना.अशें करुन गोंयात जागर मनयतात.