तांबडो दर्या
तांबडो दर्या पुर्विल्ल्या –सायन्स अरेबिकस,एरीथ्रीन दर्या,रुब्रम दर्या; अरबी-अल् बहर अल् अहमर (बहर अल् हेजॅस) सुएझ सावन बाब-एल्-मांदेब दर्यादेगेमेरेन 2,100 किमी.लांबयेचो हिंदी म्हासागराचो एक म्हत्वाचो फांटो.हाचे उदेंतेक अरबस्तानाचें जुंवे आनी अस्तंतेक ईशान्य-आफ्रिका आसून एडनच्या आखातान तो अरबी दर्याक जोडला क्षेत्रफळ सुमार 4,38.000 चौ ,किमी.चडांत चड रुंदाय 322 किमी.सरासरी रुंदाय 290 किमी आनी चडांत चड खोलाय 2,920 मी.हाची चडशी खोलाय आनी रुंदाय मदल्या भागांत आसून तो उत्तरेक आनी दक्षिणेक उथळ आनी एल् केतेफ.झूला (आनेस्ले) आनी दोखना हे मुखेल उपसागर आसात.[1]
अस्तंत भागांत स्वॅकिन जुंवे आनी दालॅक जुंवे उदेंत भागांत फारासान जुंवे,मदल्या भागांत झेबिरगेट जुंवो,सामके दक्षिणेक झुफार आनी हानीश जुंवे आनी बाब-एल्-मांदेब दर्याधुनींत पेरीम जुंवो आसा.ह्या जुंव्यांमदले कांय जुंवे खडपांचे आसून दालॅक जुंव्यांचे दक्षिणेक जागृत ज्वालामुखींचो चोंबो आसा.जेबेल तिएरचेर मृत ज्वालामुखी आसा.ताका लागून पयसुल्ल्यान दर्याच्या उदकाचो रंग निळ्या-पाचव्या रंगा सुवातेर तांबडो पुडीकोराचो दिसता.ताचेवयल्यान हाका तांबडो दर्या अशें नांव पडलां. हाचे वायव्येक 338 किमी.लांबायेचें,22.5 किमी.रुंदायेचें आनी 55ते 64 मी खोलायेचें रुंद दर्यादेगेवयल्या मळाचें सुएझाचें आखात आसा.ईशान्येचें अकाबाचें आखात 190 आनी 1,675 मी.मेरेन खोल बाब-एल्-मांदेब दर्याधुनी 32 किमी.रुंद आसून हिंदी आखातावरवीं तांबडया दर्यांत वचपाखातीर प्रवेशदार आसा.
उदेंत आफ्रिकेंतल्यान अस्तंत आशियेंत वचपी व्हडल्या देगणांचो चडसो भाग तांबडया दर्यान व्यापला.ताच्या दोनूय कडांच्या प्रदेशांची उंचाय सुमार 2,000 मी.आसा,तांबडया तांबडया दर्याचें पात्र भुंयेचे हालचालीक लागून तयार जालां.ही हालचाल अजुनूय जायत आसा,हें ज्वालामुखी आनी भूंखकांप हांचेवयल्यान दिसता.आदिनतून काळांत सुमार पांच कोटी वर्सांपयली आफ्रिका खंड अरबस्तांतल्यान वेगळे जावंक लागले.ऑलिगोसीन काळांत साडेतीन कोटी वर्सांपयलीं सुएझ आखाताचीनिर्मिती जाली आनी तांबडया दर्याचे उत्तरेकडलो भाग मध्यनूतन काळांत अडेज कोटी वर्सांपयली तयार जालो.अकाबाचें आखात आनी तांबडया दर्याचो दक्षिण भाग 30 ते 40 लाख वर्सांपयलीं तयार अशें म्हण्टात. ह्या दर्यांत 2,170.मी.खोलायेची अटलांटिस सॅकंड डीप आनी 2,220 मी.खोलायेचीं डिस्कीवरी ग्रीप हीं देगणां आसात.तांबडया दर्यांत विंगड विंगड खनीज संपत्ती आसा.बाष्पीभवन करुन मीठ,जिप्सम डोलोमायट हांचेय सांठे तयार करतात..लोखाण,जस्त,तांबडया दर्यांत वेगवेगळ्या तरांचे प्राणी आसात.दर्याच्या 1,950 मी.सकयल हून,खाऱ्या उदकाचे सांठे आसता.अटलांटिस सॅकंड डीप हातूंत उदकाचें तापमान 69 सॅ आसता.तातूंत ऑक्सिजन ना.अशे म्हळयार सरासरी तापमान सुमार 25 सॅ ते 28 सॅ आसता.
गिमाच्या दिसांनी आर्द्रतेचें प्रमाण खूब चड आसता.ताच्या वांगडा खुबदां धुकें आनी रेंवय व्हांवत येता.जून ते ऑगस्ट मेरेन उत्तरेकडल्यान ईशान्य वारें येता.खुबदां बाब-एल्-मांदेब मेरेन हें वारें येता.सप्टेंबर सावन दक्षिणेकडल्यान आनी आग्नेयेकडल्यान वारें येता .तांबडया दर्याक एकय न्हंय येवन मेळना. इ.स.प.सुमार 1,000 सावन भारता कडेन वचपी उदका येरादारीचो मार्ग म्हणून हाचो उपेग जातालो.बगदादचो खलिफा हारुन अर्-रशीद हाणें भूमध्य दर्या आनी तांबडो दर्या हांचेमदीं एक खोल खारीज आसूंक जाय,अशी पयली सुचोवणी इ.स.प.800त केल्ली.पूण निमाणें फोर्दिनांद मारी द लेसेप्स हाणें 1869त सुएझ खारीज पुराय करुन तांबडो आनी भूमध्य दर्या जोडले. तांबडो दर्या उदका येरादारी खातीर कठीण आसून ताचे उत्तरेकडले देगेर सैमीक बंदरां उणीं आसात.खडपां,रेंवेचीं वादळां,उदकाचे अनियमीत प्रवाह हांकां लागून उदका येरादारी करप धोक्यांचेंच आसता.तांबडया दर्याच्या अस्तंत देगेर सुदान,मसावा,आसाब,कुसेर,स्वॅकिनन,बेलूल आनी उदेंत देगेर अकाबा, जेदा.होडेलो,अँल वेज,मोखा,येन्बा हीं शारां आसात. तांबा