तिखी
तिखी (मराठी - दालचिनी, दारुचिनी; कन्नड - दाल्चिन्नि, चक्के; संस्कृत - तमालपत्र गुडत्वक; इंगलीश - सीलोन सिनॅमॉन, सिनॅमॉन ट्री; लॅटीन - सिनॅमोमन झेलॅनिकम; कूळ - लॉरेसी) सदांच पाचवेंचार उरपी हें झाड 7-10 मी. ऊंच वाडटा. ताची उंचाय चडांत चड 20 मी. लेगीत जावं येता. पानां 10-18 सेंमी. लांब आसतात आनी तांकां भायलेवटेन तिकतीकसाण मारता. पानाक तमालपत्र म्हण्टात, जानेवरी म्हयन्यांत झाडाक फुलां येतात आनी जुलय, ऑगस्ट म्हयन्यांत फळां तयार जातात. फळां जांबळांभाशेन आसतात.
हे वनस्पतीचो उगम श्रीलंकेंत जालो असो उल्लेख मेळटा श्रीलंकेंत ह्या पिकाची लागवाड व्हड प्रमाणांत जाता. ते भायर सेशॅल्स, ब्रीझील, जामायका हया देशांनी तिखयेची लागवड करतात. भारतांत केरळ तशेंच कर्नाटक आनी महाराष्ट्र राज्याचे दर्यादेगेवयल्या वाठारांनी तिखयेची लागवड करतात. गोंयांत तिखयेची खासा अशी लागवड करिनात, भाटांनी आनी कुळागरांनी थोडींभोव लायिल्लीं दिसतात तिखयेचे दोन प्रकार आसात-रानांतली तिखी आनी रोवपाची तिखी, तिखयेच्यो खास अशो सुदारीत जाती विकसीत जावंक नात. खंयचेय जमनींत तिखयेचे पीक येवपाक शकता.
तिखयेचें झाड उंच आसून ताच्या जुनाट झाडाची साल खडबडीत आसत. सलिपोंदली कात सुगंधी आसून ह्या झाडाक घोसांनी फुलां फुलतात. फळ लांब जांबळ्या रंगाचें आसता. तिखिच्या साली वयल्यान तिखिच्या झाडाचे वेगवेगळे प्रकार आसता. चिनी (cassia cinnamomum) हाची साल मोठी, तर सिंहली हाची साल पातळ. भारतातले (cinnamomum Tamal) हाची साल दाट आसून तिका तिखसण कमी आसता. ह्या झाडाच्या पानांक 'तमालपत्रʼ म्हण्टात. ताका लेगीत बरो वास येता.
तिखयेचें फायदे
बदलह्या झाडांची साल आमी तिखी म्हण वापरतात. तिखी जेवणांक रूच हाडटा. भूक वाडयता. जेवणाचें योग्य पचन करता. ते भायर पोटांत दुखल्यार, पोटांत वात जाल्यार, पोट जड जाल्ल्य भशेन दिसत जाल्यार तिखी खावची. पातळ परसाकडेन जाल्यार तिखिचो चूर्ण उदकांत घालून ते उदक पिंवचें. तशेच क्षय रोगासारख्या दुयेसांत खोकली आनी तिखी पासून तयार केल्लें तेल हड् ड्याक चोळचें. तिखी कुडीतल्या रगताचें कार्य सुदाराता आनी काळजाची क्रिया सुदारपाक मजत करता. हाका लागून रगत इबाडून जावंपी दुयेसांवेळार तिखिचो वापर करचो. बायलांक पाळी वेवस्थि येना वा अचानक पाळी बंद जायत जाल्यार लेगीत तिखिचो वापर जाता. तशेच गर्भाशय (uterus) सैल पडल्यार लेगीत कांय प्रमाणांत हाचो वापर करूंन मेळटा. तिखी चाबून खाल्ल्यार पासून वयल्या दयेंसांत उपेगी पडटा.
तिखिचे कुडके
बदलतिखिचे कुडके तोडांन घालून चाबडायत जाल्यार तोंडाक वास मारपाचो बंद जाता. तशेंच तोडाची शुध्दी जाता आनी दांतांच्याे मावो घट्ट जातात. दात किडेल्ले आसल्यार तिखीचे तेल कापसाक लावन तो कापासचो बोळो दातांर धरचो. दांत दुखल्यार लेगीत हे तेल उपकाराक पडटा. तकली दुखल्यार आंगाक सूज येवन दुखत जाल्यार तिखी बारीक वाटून ताचो तो लेप त्या जाग्यार लावचो. मुतपाक त्रास जायत वा कमी जायत जाल्यार तिखिचो वापर करचो. तिखी आमच्या घरांत आसताच.
संदर्भ
बदल