तॉकव्हिल
अलेक्सी डी तॉकव्हिल (1805-1859) एकुणिसाव्या शतमानांतलो नामनेचो फ्रँच राज्यशास्त्र आनी इतिहासकार. ताचें पुराय नांव अलेक्सीद तॉ कव्हिल. अमेरिकेंतली लोकशाय 1835-40 (Democracy in America) आनी पोरणी राजवट आनी फ्रँच राज्यक्रांती 1856 (The old and the French Revolution) हे ताचे दोन ग्रंथ लोकप्रिय जाले. तॉकव्हिल हो उदरामतवादी सामन्तशायेचो पुरस्कर्तो आशिल्लो. पूण ही सामन्तशाय तिगची ना, लोकशायेचे वावटळींत ती रोखडीच नानपश्चात जातली हाची ताक खात्रा आसली. जुलय 1830 त फ्रांसाचे क्रांती उपरांत लुई फिलीपी हो नागरीक राजा अधिकाराचेर आयलो.
तॉकव्हिल पयलींचे बुरवाँ राजवटीचो तो चाहतो आशिल्ल्यान ताचें नवे राजवटीकडेन सूत जमलेंना. ब्रिटनांतल्या सनदशीर राजेशायीचें स्वरुप ना जावन समाजीक समतेच्या वातावरणांत फ्रांसान प्रवेश केला, हाचेविशीं तॉकव्हिलाची खात्री जाली, म्हणून ताणें आपलो इश्ट बोमॉन्त हाचेवांगडा अमेरिकेंतले ख्यास्त आनी बंदखण पद्दतीचो अभ्यास करपाखाती 1831-32त त्या देशाची भोंवडी केली. णव म्हयन्यांचे हे भोंवडेर आदारीत ताणें अमेरिकेंतली लोकशाय हो ग्रंथ बरयलो अमेरिकेवयल्या ह्या ग्रंथान तॉकव्हिलाक फ्रँच अकॅडमी आनी विद्वानांच्या हेर संस्थांचें मानादीक वांगडीपद मेळोवन दिलें.
ह्या ग्रंथाच्यो युरोपांतल्या वेगवेगळ्या देशांनी आवृत्ती आयल्यो. इंग्लंडांत ताका लागून, तो संवाद सादूंक शकलो. तॉकव्हिल 1839 सावन फ्रँच संसदेच्या लोकनियुक्त सभाघराचो वांगडी म्हणून खूब खेपे वेंचून आयलो बंदखणींतल्यो सुदारणा, गुलामगिरी, वसाहतवादी धोरणा आदी विशयांवेल्या सभाघराचे समितीच्या म्हणयाऱ्याचें काम ताणें केलें. पूण बरें उलोवपाचें व्हडलेंशे कसब नाशिल्ल्यान आनी राजकारणांतल्या गजालीचीं तडजोड करपाची वृत्ती नाशिल्ल्यान तो राश्ट्रीय राजकारणांत चड येस मेळोवंक शकलोना. पॅरीसांतल्या उद्देगीक कामगारांचे काम समाजवादी क्रांतीची (1948) सुलूस तॉकव्हिलाक पयलींसावनूच लागिल्ली. ताका लागून फ्रांसांतल्या उदारमतावादी सनदशीर लोकशायेक धोको निर्माण जाला. अशें मत ताणें हे क्रांतीपयलींच केल्लें. ताचेपयलीं सामन्तशाय आनी लोकशाय हांच्या समन्वयाक ताणें तेंको दिल्लो आसलो, तरी निमाणें फळादीक जावंक नाशिल्ल्या ह्या राजकीय बदलांक लागून 1849त तॉकव्हिलाक म्हत्वाचीं राजकीय पदां भुशोवप शक्य जालें. घटना समितीचो वांगडी म्हणून ताणें दोनदा वेंचणूक जिखली. घटना तयार करपी समितीचो तो वांगडी जालो आनी असँब्लीचो उपाध्यक्ष जालो. तशेंच, विदेश मंत्री म्हणून ताची नेमणूख जाल्ली. ऑक्टोबर 1849त लुई नेपोलियन राश्ट्रध्यक्ष जातकच ताणें तॉकव्हिलाक विदेश मंत्रीपदावयल्यान काडलो. लुई-नेपालियनाच्या धोरणांक विरोध केल्ल्यान तॉकव्हिलाचीं सगळीं पदां काडून घेतलीं, तशेंच ताका बंदखणींत घालो. जिविताच्या निमाण्या पर्वांत तॉकव्हिलान पोरणी राजवट आनी आनी फ्रँच राज्यक्रांती ह्या विशयाक अनुसरुन व्यक्त्ती स्वातंत्र्य आनी समता हांच्या एकामेकाविशीमच्या संबंदांचेर आपल्या विचारांचो परत उच्चार केलो. ह्या ग्रंथावरवीं ताका परत युरोपांत प्रसिध्दी मेळ्ळी. सत्तेचें केंद्रीकरण आनी दुसरेवटेन लोकशायकरण ह्या दोन प्रवृतींचो परिणाम म्हणून व्यक्त्तीस्वातंत्र्याचो संकोच जाल्लो दिसता. लोकामतांक अवास्तव म्हत्व मेळ्ळां. समाजाचें दृढीकरण जाता. मनीस क्षीण आनी दुबळो जाता. तॉकव्हिलान युरोपीय आनी अमेरिकन समाजांतली सत्ता उद्देगीकरण, स्तरीकरण आनी लोकसमूह संस्कृताय ह्या प्रवृत्तींचो अभ्यास केलो.
नोकरशाय हें आर्विल्ले राज्यसंस्थेंतल्या सत्तेच्या केंद्रीकरणाचें एक मुखेल साधन आसता, अशें तॉकव्हिल मानता, लोकशयकरणाक लागून नोकरशाय च बळिश्ट जाता. मध्ययुगीन समाजांतली समाजीक श्रेणी (hierarchy) प्रदेशीकताय केंद्रीकरणाक नेट येता. ताका वर्गांची भुभिका, साक्षरतायेचो पांवडो आनी झुजां हांकां लागून नोकरशायकरणाची प्रक्रिया खोल मूळधरता. नोकरशायेच्या वर्चस्वाक लागून सर्वधिकारशायेचो धोको उपरासता, अशी शिटकावणी तॉकव्हिलान दिल्या. भोवमताचो जुलूम (Tyranny of majority) आर्विल्ल्या युगांत वेगवेगळ्या कारणांक लागून वाडटा. लोकशायीकरणाच्या मुळाव्या लागून भोवमताचो जुलूम वाडटा, अशें तॉकव्हिल मानता. लोकशायेंतल्या लोकमताचे थिरायेक लागून राज्यक्रांतीच न्हय जाल्यार बौध्दीक स्वातंत्र्यूय अशक्य जाता, अशें ताचें म्हणणें आशिल्लें. लोकशायेच्या ह्या आर्विल्ल्या युगांत व्यक्तीस्वांत्र्य तिगोवपाचें आसल्यार स्वायत्त संस्था, बळिश्ट थळावीं शासनां, स्वमताचो आग्रो धरपी कायदेतज्ञ आनी हेर वेवसायीक शासनसंस्थांतले सत्तेचें विभाजन ह्यो तजवीजो गरजेच्यो आसतात, अशें तॉकव्हिल हाणें सांगिल्लें.
उददेगीक युगांत अमेरिकेंत अर्थीक मंदीन मदीं मदीं अर्थवेवस्था इबाडटा. तिचें मूळ शेतकारांच्या मनांत वेपाऱ्यांचे बरोबरीन समाजीक पांवडो मेळचो, हे वस्तुस्थितींत लिपलां, अशी एक उपपत्ती तॉकव्हिल हाणें मांडली. ताणें अमेरिकेंतली नागरी समानताय, स्वयंसेवी संस्था आनी संघटणांचें प्राबल्य, थळाव्या शासनसंस्थांतल्या अनुस्यूत सत्तेचें विभाजन ह्या राजकीय खाशेलपणांचो उल्लेख केलो. तॉकव्हिलाच्या राजकीय विचारांचो प्रभाव मरणा उपरांत अमेरिकेंतल्या विचारवंतांचेर जालोच. जाल्यार ताच्या समाजशास्त्रीय विचारांचो प्रभाव फ्रांस, जर्मनी आदी युरोपी देशांतल्या समाजशास्त्रांचेर जालो. फ्रांसाचे राजवेवस्थेंतलो उणाव, तेचप्रमाण ब्रिटनातलें तिचें खाशेलपण तॉकव्हिलान आपले बरपावळींतल्यान दाखयलां. अमेरिकेंतलें वेवस्थेविशींय तॉकव्हिलान बारीकसाणेन निरिक्षण करुन आपलीं मतां उक्तायल्यांत.
संदर्भ
बदल