दुबळा
दुबळा एक आदीवासी जमात. ह्या लोकांची वसती गुजरात, महाराष्ट्र, दादरा आनी नगरहवेलींत आसा. तशेंच, गुजरातांतल्या सुरत आनी भडोच आनी महाराष्ट्रांतल्या ठाणे जिल्ह्यांनी ह्या लोकांची वसती चड आसा.
फाटभ्ंय
बदलहे जातीच्या नांवाविशीं कांय दंतकथा आसात. तातूंतल्यो दोन अशो-
- पुर्विल्ल्या काळांत एकदा तांचेर झुजाचो प्रसंग आयिल्लो आसताना, हारतले ह्या भंयान ते दुस्मानाकडेन झुजूंक धजलेनात. तेन्ना दुस्मानान तांकां दुबळे म्हळें. तेन्नासावन तांकां दुबळे ही संज्ञा मेळ्ळी आसुंये.
- एकदां खूब दुकळ पडिल्लो आसताना अन्न-उदकाक लागून ते अशक्त जावन हेर वाठारांनी गेले. ते जंय गेले थंयच्या लोकांनी तांकां 'दुबळे' अशें नांव दिलें.
भास
बदलगुजरातांतले चडशे दुबळा लोक गुजराती उलयतात आनी महाराष्ट्रांतले दुबळा लोक मराठी उलयतात.
जाती
बदलदुबळां लोकांचे वट्ट २५ फांटे आसात ते अशे - बाबा, बल्सरिया, बर्निया, चोरिया, दमनी, हर्व्हिया, इस्त्रिया, खर्चा, खोडिया, मंडव्हिया, नर्दा, ओल्पडिया, रठेडिया, सरव्हिया, सिप्रिया, तलाव्हिया, उखरिया, उम्रिया, वसवा, वोहरा, धंगलिया, कान्हरिया, ठाकोर, थलिगोरिया आनी वातोलिया. ह्या शाखांतल्यो तलाव्हिया, वोहरा आनी खर्चा ह्यो तिनूच महत्वाच्यो आनी मुखेल शाखो आसात. ह्या शाखांनीं तांचेभितर लग्नां जायनात. पूण हालीं हो शाखांतलो भेद मातसो उणो जाला. हे लोक आपणाक उच्च मानून, आपणाक मूळचे राजपूत कुळांतले समजतात. हेर लोक हांकां हीन दर्ज्याचे मानतात.
देव
बदलधर्तरेचेर दुश्ट आनी सुश्ट अशो कांय शक्ती आसांत आनी ताच्यांतल्या दुश्ट शक्तींक लागून रोग, पिडा,आनी हेर अरिश्टां येतात. अशी दुबळा लोकांची समजूत आसा. रोग जायत जाल्यार ते भगताकडेन वचून उपाय विचारतात आनी तो सांगता ते प्रमाण निवेद्य, बळी, मंत्र ह्यो गजाली करतात. भरमदेव हो तांचो मुखेल देव. व्हडले धामीचे रोग आयल्यार दुबळा लोक भरमदेव देवाची आराधना करतात. देवी, कांजीण ह्या रोगांचो हालिकाका हो देव. हाका ज्वारीचो न्वेद्य दाखयतात. दुबळा लोक आकाशीमाता, पेटफोडीमाता, खोखलीमाता, मरीमाता, वेराईमाता ह्या देवतांची विंगड विंगड कारणांखातीर पुजा करतात.
वैजपण, मांत्रीकपण आनी पुरयतपण अशीं दुबळांखातीर तिनय कामां करपी भगत आसतात. रोग्याच्या मस्तकाभोंवतणीं सात खेपे घुंवडावन हाडिल्ल्या दाण्यांवयल्यान भगत रोगाचें निदान करता. ह्या प्रकाराक 'दाना-बांधना' अशें म्हण्टात. दुबळा लोकांचो भुता-खेतांचेर खूब विस्वास आसता.
घरां
बदलदुबळा लोकांचीं घरां कुडाच्या वण्टींचीं आनी तणाच्या पांख्यांची आसतात. तांच्या घरांक जनेलां नासतात. हीं घरां उण्या उंचायेचीं आसतात.
कायदे आनी परंपरा
बदलचलो अठरा वर्सांचो आनी चली पंदरा वर्लांची जातकच तांचीं लग्नां थारयतात. तांचेंमदीं पितृसत्ताक कुटुंबपद्दत आशिल्ल्यान लग्न जातकच चलो वेगळो रावता. प्रेम संबंदांतल्यान जमिल्ल्या लग्नाक मान्यताय दितात. पूण थराविक क्षेत्राचे भायले व्यक्तीकडेन लग्नसंबंद करिनात. दुबळा प्रदेशांतल्या म्हळ्यार दुबळा लँड लोकांभितरूच अंतर्विवाह जातात. त्या प्रदेशाक विटो म्हण्टात. नवसारी विटो, बार्डोली विटो अशो हेर कांय विटो दुबळा जमातींत दिसतात. हाका प्रदेश अंतर्विवाह म्हण्टात. लग्नाचो करार करतना जाताच्या पंचासामकार, चलयेंचें देज थारायतात. बस्तरिओ नांवाच्या मध्यस्थावतीन लग्न थारायतात. लग्नांपयलीं नानीताडी, मोटीताडी अशें समारंभ करतात. उपरांत 'घाणा' हो विधी करतकच लग्नसुवाळो सोंपता.
लग्नाउपरांत व्हंकलेची आवय भेट म्हणून आयदनां दिता. त्या अहेराक 'मामेरू' अशें म्हण्टात. कांयकडेन न्हवऱ्या-व्हंकलेक निरोप दितना 'रामवेव्हार' नावांचो समारंभ करतात. ह्या समारंभाक जातपंचांक आपोवन तांचेसामकार न्हवरो-व्हंकल रामाच्या नांवान सोपूत घेतात की आमी खंयचेय परिस्थितींत एकमेकांक सांबाळून पंचांचो अधिकार मानतलीं. लग्न हिंदू पद्दतीन माटवांत जाता. भोवपत्नीत्व, घटस्फोट आनी विधवाविवाह हे सगळे प्रकार तांची पंचायत समिती थारायता.
दुबळा जमातिच्यो बायलो वैजिणीच्या कामांत कुशळ आसतात. बाळंटेरांत आडखळ आसा अशें दिसल्यार, पेटीफोडीमाता हे देवीक आंगवण करतात. त्या वेळार देवतेक कोंबो वा बोकडो बळी दितात वा भुरग्याची प्रतिमा करून ती देवीक ओंपतात. सटयेचे रातीं बाळंटिणीचे खाटीकडेन तुपाचो दिवो लायतात. सातव्या दिसा भुरग्याक नांव दवरतात. ज्या वाराक भुरग्याचो भुरग्याचो जल्म जाता, त्या वाराचें नांव भुरग्याक दवरपाची चाल आसा. तिसऱ्या वा चवथ्या वर्सा भुरग्याचें जांयवळ करतात. जांयवळाच्या वेळार भुरग्याचे केंस, नाल्ल आनी एक दिवो देवतेक ओंपतकच, भुरगो ते देवतेकडल्यान परतो मेळटा अशें समजतात.
समज
बदलदुबळा लोकांचो पुर्नजल्माचेर विस्वास आसा. हे लोक मडीं लासतात वा पुरतात. ह्या दोनूय पध्दतींनी तांदूळ शिंपडावन जागो शुध्द करून घेतात. मेल्ल्या मनशाच्या तोंडांत शिताचे चार पींड दवरतात. मड्याचे पांय दक्षिणेकडेन करतात. मड्याक हून उदकान न्हाणोवन ताच्या आंगाक हळद लायिल्ले तांदूळ पांच खेपे चोळटात. तशें केल्ल्यान तो शुध्द जाता आनी ताचे लागसार भुतांखेतां येनात असो समज आसा. दादल्याचें मडें धव्या कपड्यांत आनी बायलेचें मडें तांबड्या कपड्यांत गुठलायतात. उपरांत मड्याची तकली उत्तर दिशेकडेन करून, मडें मसुंडेत व्हरतात. मसुंडेंत चारूय दिशांक शीत दवरतात. निमाणे संस्कार जातकच सगळे लोक न्हावन घरा वतात. हे लोक सात दीस सुतक पाळटात. इकराव्या दिसा अस्थी न्हंयेत सोडटात. मडें पुरिल्लें आसल्यार, इकराव्या दिसा मेल्ल्या मनशाची लाकडाची प्रतिमा करून ती लासतात. हे सगळे विधी भगत करता. चार-पांच वर्सांनी एकदां हे लोक अक्षय तृतीयेक श्राध्द करतात. ताका 'पर्जन' वा 'मोटो दहाडो' म्हण्टात. हो सुवाळो भौशीक रितीन, हेर कुटुंबा मेळून करतात. जितल्या मृतांचें श्राध्द करपाचें आसता तितल्यो तांदळाच्यो राशी घालून तांचेर तांब्याचें एक नाणें आनी सुपारी दवरतात. श्राध्दाची मुखेल कार्यावळ रातची सुरू करून फांतोडेमेरेन चलता. ह्या लोकांची सगळ्यांत व्हडली परब म्हळ्यार 'दिवसो'. त्या दिसा म्हळ्यार आषाढांतले उमाशेक आंकवार चलयो बावलो-बावलेचीं लग्नां करतात. 'शीतला सप्तमीक' हे लोक उपास करतात. तांच्या सगळ्या उत्सवांनी नाच-पदांची कार्यावळ आसता. तशेंच हिंदूंचे नवरात्र, दसरो, दिवाळी हेय सण ते मनयतात.
कला
बदलदुबळा लोक नृत्यकलेंत तरबेज आसतात. लयबध्द हालचाल आनी सुरेल संगीत हांकां लागून तांचे नाच खुबूच आकर्शक जातात. तांच्या नाचाचे तीन प्रकार आसात.
- जातीनृत्य - हो नाच केन्नाय मनोरंजनाखातीर करतात.
- जल्म, मरण, लग्न ह्या प्रसंगांचेर करतात तो नाच.
- सण परबांवेळार करतात ते नाच.
ह्या नाचांनी कोंबो, शेड्डो तशेंच जनावरां झूज, ऊसाची लागवड ह्यो हालचाली दाखयतात. ताका धोल, थाळी ह्या वाद्यांची साथ आसात. शेती आनी मजुरी हे तांचे मुखेल वेवसाय आसून ज्वारीची भाकरी आनी मास हो तांचो नित्याचो आहार.
ह्या लोकांचे जातपंचायतींत, पंच आनी पटेल हे जमातीचे कारभार पळयतात. गांवांतलो जाण्टो, हुशार, अणभवी आनी समाजांत पत आशिल्लो मनीस पटेल म्हणून वेंचतात. पटेल आनी हे प्रतिनिधी मेळून सभा तयार जाता. जमातीचे नितीनेम, परंपरा आनी चालीरिती ह्यो बरे तरेन चलतात काय ना हें पळोवप पंचायतीचें मुखेल काम आसता. तेच भाशेन कुटुंबीक अडचणी सोडोवप हेंय समितीचें म्हत्वाचें काम आसता. धा - बारा गांवांतल्या दुबळा जमातीच्या प्रतिनिधींचें बारगामनोचोरो नांवाचें एक मंडळ आसता. दुबळा जमातींत सुदारणा घडोवन हाडपाचें काम ह्या मंडळावरवीं जाता.