दूत

दूत हो राजाचो वा देशाचो परराज्यांत नेमिल्लो प्रतिनिधी. पुर्विल्ल्या राज्यशास्त्रांत राजा, मंत्री आनी पुरयत हांचे उपरांत दुताची सुवात मानल्या. त्या त्या राश्ट्राचे शासनसंस्थेचो तो एक म्हत्वाचो घटक आसता.

इतिहास

भारतीय झुजापयलीं तें झूज टाळचें आनी कौरव-पांडवांचो दूत ह्या नात्यान दुर्योधनाकडेन गेल्लो. कौटिल्यान दुतांचे तीन प्रकार सांगल्यात. ते अशें

1. निःसृष्टार्थ- हो पयल्या पांवड्याचो दूत. हो अमात्याचे श्रेणीचो आसता. तो आपणाचे बुद्दीन प्रसंगाप्रमाण आपल्या राश्ट्रांचें दूतकार्य करता.
2. परिमितार्थ - हो सामान्य अधिकारश्रेणीचो दूत. वरिश्ठांचे सांगणेप्रमाण रकाद पावोवपाचें काम तो वेवस्थीत करता. हाका आपल्या मतांप्रमाण वागपाची मेकळीक नासता.
3. शासनहर - हो फकत पत्रां, खलिते, रकाद आनी वस्तू परराज्यांत व्हरून पावोवपाचें काम करता.

वैदीक युगापसून गुप्त युगामेरेन दूतपरंपरा दिसता. उपरांतच्या काळांतूय अशें दूत वा राजाचे प्रतिनिधी परराज्यांत धाडटाले. इतिहासांतूय अशा कितल्याशाच दुतांचीं नांवां सांपडटात.

गुण आनी कार्य

दुतान सदांच सत्य उलोवचें आनी आपल्या राज्याचे उदरगतीचें कार्य तत्परतेन करचें, तेखातीर जीव लेगीत धोक्यांत घालचो पडल्यार ताची पर्वा करची न्हय, अशें कौटिल्यान सांगलां. परदेशांत आसताना ताणें थंयचे लस्करी परिस्थितीची बारीकसाणीन म्हायती मेळोवची अशें कामंदकीय नितीसारांत म्हळां. मत्स्यपुराणांत दुताचीं लक्षणां सांगताना म्हळां की राज्याचो दूत हो थारायलां तेप्रमाण उलोवपी, वेगवेगळ्या देशांच्यो भाशा उलोवपी, कश्ट सहन करपाची शक्ती आशिल्लो, बरो वक्तो आनी देशाच्या इतिहासाची आनी भुगोलाची खोलायेन म्हायती आशिल्लो आसूंक फावो. दुताचे गूण सांगताना कौटिल्यान म्हळां की दूत बुद्दिमान, बरो वक्तो, विव्दान, दुसऱ्याचें मन जाणपी, धीट आनी फावो तशें उलोवपी आसचो. रामान लंकेचेर घुरी घालतकच अंगदाक आपलो दूत म्हणून रावणाकडेन धाडिल्लो. रामाचो रकाद ताणें रावणाक वेवस्थीतपणान सांगून आपलें दूतकार्य बरे तरेन केलें, अशें रामायणांत सांगलां.

राजदूत

राजदूत हे राज्याच्या गुप्तहेरांपरस वेगळे आसतात. गुप्तहेर हे राज्याच्या हिताचेंच काम करतात आसले, तरी तांकां ते जंय वावर करतात, थंयच्या शासनाची मान्यताय आसना आनी तांच्या ह्या अनधिकृत वावराखातीर ते त्या शासनाचे शिक्षेक पात्र थरतात.

आधुनीक काळांत, राश्ट्रा-राश्ट्रांमदीं सलोख्याचें नातें निर्माण करपाक, तशेंच राश्ट्रां-राश्ट्रांमदलो वेव्हार सांबाळपाचे नदरेन दर एक राश्ट्र आपलो राजदूत दुसऱ्या राश्ट्रांत धाडटा. थंय ताची आपली अशी कचेरी आसता. कर्मचारी आसतात. कांय प्रमाणांत स्वातंत्र्याय आसता. पूण ज्या राश्ट्रांत दुतावास आसता, त्या राश्ट्राची मर्जी आससर ताचे वेव्हार थंय चलता. खंयच्याय राश्ट्राक परकी दूत आपल्या राश्ट्रांत नाका असो दिसलो जाल्यार तो ताका आपल्या राश्ट्राभायर काडूंक शकता. तशेंच, खंयच्याय राश्ट्राक आपलो दूत परकी राश्ट्रांतल्यान काडून घेवंचेशें दिसलें, जाल्यार तें तशें करूंक शकता. दुतांच्या अदलीबदलीच्या आंतरराश्ट्रीय कराराप्रमाण दुतांचे वेव्हार त्या त्या राश्ट्रांनी चलतात.