देवदार

देवदार हें सुमार 30-45 मी. उंचायेचें आनी सुमार 3 मी. घेराचें झाड. ताची साल लेव पुडी कोराची आसून तिचे उबें कुडके सुटून पडटात. ताळो वाटकुळ्यो आसून पानां खुबूच ल्हान खवळावपी आनी त्रिकोनी आसतात. फुलां जानेवारी-फेब्रुवारींत येतात. हाका मराठीन, हिंदीन देवद्वार; संस्कृतान देवदारू; इंग्लीश: हिमालयन सायप्रस; लॅटीन: क्युप्रेसस टोरूलोजा अशें म्हण्टात. हो रुख क्युप्रेसेसी ह्या कुळातलो आसा.

इतिहास

महाभारत, बृहत्संहिता आनी हेर संस्कृत ग्रंथांनी(रघुवंश, मेघदूत, कुमार संभंव) तशेंच आयुर्वेदीय चिकित्सेंत देवदार झाडाचो उल्लेख मेळटा. शंकुमत गणांतल्या क्युप्रेसेसी ह्या कुळांत ह्या उंच आनी सदापर्णी झाडाचो आस्पाव आसून तो हिमालयाच्या वायव्य भागांत तशेंच चंबा ते नेपाळमेरेन सुमार 1,550 - 2790 मी. उंचायेर दिश्टी पडटा. थंयच्यान चीनाच्या अस्तंत भागामेरेन ताचो प्रसार आसा. जौंसर, गढवाल, शिमला, नैनिताल, कुलू आदी वाठारांनी तशेंच पुणे , मुंबय, कलकत्ता शारांतल्या उद्यानांनी हें झाड लायिल्ले दिश्टी पडटा.चुनखडीची जमीन ताका बरी मानवता.

देवदाराचें लाकूड हळदुवसार करडें, वासाळ, मातशें घट्ट आनी तिगपी आसता. तासून सुळसुळीत करून तें रंगोवपाक मेळटा. सजावटीचें सामान, आरमारी, शिलेपाट(रेल्वे रुळांपोंदा घालपाचे पाट), पूल आदीखातीर आनी कोरीव सामानाखातीर उपेगी आसता. ह्या झाडांची ताजीं पाचवी पानां उकडून काडिल्लें तेल वासाळ आसून तातूंत प्रोपिऑनिक, कॅप्रॉयक, लॉरिक हीं आम्लां आनी गामा टर्पिनिऑल आसता. जायत्या खासगी आनी भौशीक बागांनी सोबीतकायेखातीर हें झाड लायतात. नवी लागवड बियांपसून करतात. रोंप्याचीं सुर्वेचीं पानां सुयेवरी आसतात आनी 3-4 च्या पातळिल्ल्या घोंसान येतात. थळाव्या आनी शिंपडिल्ल्या प्रसाराक लागून ह्या झाडाचें लाकूड व्हड प्रमाणांत उपलब्द जायना. चड करून उत्तर प्रदेशांतल्यान हाची पुरवण जाता. देवळांत ह्या झाडाचें लाकूड धुपाखातीर वापरतात. सीडारचे एके जातीक (सीड्रस डेओडारा) आनी बॉक्सकड हाका देवदार अशें म्हळां.

शंकुमंत वनस्पतींच्या क्युप्रेसेसी कुळांतल्या जायत्या झाडांक इंग्लीशींत 'सायप्रस' म्हण्टात. क्युप्रेसेस वंशांतल्या सुमार बारा ते पंदरा जातींकच सादारणपणान हें नांव दिल्लें दिसता. (इटलियी सायप्रस क्यु. सेंपरव्हायरेन्स) भूमध्य सामुद्रिक वाठारांत पुर्विल्ल्या काळापसून आसात. वायव्य भारतांत हीं झाडां आसून (मराठी: सुरू; हिंदी: सारा, सारस) रानटी जातीचो एक प्रकार मानतात. ह्यो रानटी जाती आशिया मायनर, सिरीया आनी उ. इराणांत मेळटात. ह्या झाडाचें लाकूड आनी फळ स्तंभक आनी कृमीनाशक आसता. फळ वासाळ, उत्तेजक आनी बिकाचेर गुणकारी आसता. माँटेरी सायप्रस (क्यु. मॅक्रोकार्पा) हें सुमार 46-50 मी. उंचायेचे झाड कॅलिफॉर्नियांत मेळटा. भारतांत हें झाड सोबेखातीर लायतात. क्यु फ्युनेब्रिस (विपिंग सायप्रस) हें उत्तर चीनांतलें व्हड आनी उपेगी अशें झाड चीनांत आनी हिमालयांत मठालागसार आनी देवळा कुशीन लायतात. गोवा सायप्रस (क्यु. ग्लोका) भारतांत सोबीतकायेखातीर लायतात. हेभायर सायप्रसाचे वळेरेंतलीं हेर झाडां वेगळ्या वंशातली आसात. देखीक : लॉसन सायप्रस (कॅमिसायपॅरिस लॉसोनियाना) आनी अलास्का सीडार (कॅमिसायपॅरिस नूटकाटेन्सिस) हें अमेरिकेंतलें. हिनोकी झाड वा जपानी सायप्रस (कॅ. ऑबच्यूस) हें जपानातलें. सायप्रसाचीं झाडां उत्तर क्रिटेशस काळासावन (सु. णव कोटी वर्सां आदींसावन) धर्तरेचेर आसून तीं मध्यजीव महाकल्पांतल्या (सुमार 23-9 कोटीं वर्सांआदीं काळांतल्या) शंकुमतापसून जाल्यांत अशें मानतात.सायप्रसाचीं झाडां उत्तर क्रिटेशस काळासावन (सु. णव कोटी वर्सां आदींसावन) धर्तरेचेर आसून तीं मध्यजीव महाकल्पांतल्या (सुमार 23-9 कोटीं वर्सांआदीं काळांतल्या) शंकुमतापसून जाल्यांत अशें मानतात. बाल्ड सायप्रस हें दक्षिण अमेरिकेंतलें. ताका श्वसनमुळां आसतात.