धनका

धनका एक आदीवासी जमात. गुजरात आनी महाराष्ट्र राज्यांनी ह्या लकांची चड वसती आसा. हे लोक मूळचे पावागढचे आशिल्ले अशी समजूत आसा.

फाटभूंय

अहमदाबादचो सुलतान महंमद बेगडा हाणें जेन्ना पावागढच्या राजाचो पराभव केलो तेन्ना ताचे सैनिक आनी लोक रानांत पळून गेले. थंय तांणी धान म्हळ्यार तरणें कड्डण खावन जीव जगयलो. ताका लागून तांकां 'धनका' नांव मेळ्ळें अशी आख्यायिका आसा. तांच्यांतलें कांय लोक नर्मदेचे देगेर वचून रावले, तांकां तटवी हें नांव मेळ्ळें. 'तडवी' हें नांव ताचेंच रूपांतर. तेभायर तेतरिया नांवानूय तांकां वळखतात. 1956 वर्साच्या कायद्याप्रमाण तड्वी, तेतरिया, वळ्वी ह्यो जमाती धनकाच्योच पोटजातीं आशिल्ल्याचें जाहीर करून तांचो आस्पाव धनका जमातींत केलो. तेतरिया आनी तड्वी हें आपलो उल्लेख करतना निमाणें धनकां हें उतर लायतात. वळ्वी हें स्वताक उच्च समजतात. महाभारतांत धोणवाक अलो उल्लेख आयला तेंच धनका आसुंये अशेंय एक मत आसा. चडशे धनका लोक भिल्ली भास उलयतात जाल्यार कांय जाण गुजराती आनी मराठी भास उलयतात.

भेस

धनका दादले बंडी, पुडवें घालून माथ्याक फेटो बांदतात. बायलो साडी आनी ब्लावज घालतात. बायलो रुपें-पितूळच्यो वस्ती घालतात. सवायशिण बायलो मंगळसुत्राभाशेन 'हंसडी' हो अलंकार वापरतात. घोव मरत जाल्यार बायल हंसडी वांगडा आंगातल्यो हेर वस्ती काडून दवरतात. त्यो कपलाचेर आनी हाताचेर स्वस्तिक, आंब्याची थाळी वा हेर कसलीय आकृती पाडून घेतात.

खाणजेवण

तांदूळ, ज्वारी, बाजरी, तोरची दाळ हें तांचें मुखेल अन्न. मेळटा तेन्ना ते भाजयो, मांस, नुस्तेंय खातात. रानांनी रावपी लोक चडशें रानटी फळां आनी कंदमुळां खावन पोट भरतात. लग्न सुवाळ्याक वा हेर कसल्याय बरबांवेळार ते सोरो पियेतात आनी गंवाचे जिनस आनी गोडशें खातात. धनका लोक भिल्लांपरस उजळ आनी देखणें आसतात. दिसपाक तें तरतरीत आसतात. तांचीं घरां काटकोनी वा आयताकार आसून तांच्यो वण्टी कुडाच्यो वा शेणान सारयल्ल्यो आसतात. तातूंत तीन वा चार कुडी आसून एक वारांद आसता. तांच्या घरांत मान्ने वा संडास नासता पूण ते लोक नितळ, निवळ रावतात.

देव-देवस्पण

धनकांच्या धर्मांत वाघ्या, शिवाया, डोंगरदेव, गोप चौहान देव आनी धानदेव ह्या देवांक भजतात. वाघ्या देव तांच्या गोरवांची आनी शिवाया देव गांवाची राखण करता अशी तांची समजूत आसा. ह्या देवांक धनका लोक सोरो आनी कुकड ओंपतात. तशेंच उंचेरीमाता, नीचेरी माता, खप्पर जोगिणी, कालिका राणी ह्या देवतांकूय ते भजतात. गोप चौहान हो सर्पदेव आसून, धानदेव तांच्या पिकांची राखण करता. शेंदूर लायिल्लो एक फातर तांच्या देवांचें प्रतीक आसता. धनीक लोक वर्सांतल्यान दोनदां सगळ्या ग्रामदैवतांची सामुदायिक पुजा करतात.

चेटूक, जादू, भुतांखेतां, दिश्ट लागप हांचेर धनका लोकांचो खूब विस्वास आसा. ह्या भुताखेतांचें वा रोगाचें निदान करून तांचेर उपाय सांगपाचें काम ते गांवांतल्या भगताचेर सोंपयतात. ताका लागून भगताक गांवांत खूब मान आसता. हिंदूच्यो चडश्यो परबो हे लोक मनयतात. तशेंच दिव्यांची उमास आनी नंदर्वो ह्यो तांच्यो खाशेल्यो परबो आसात. नंदर्वो म्हळ्यार नवी कोमरी येवपाची परब. ह्यो परबो ते उमेदीन मनयतात. ह्या वेळार चल-चलयो एकठांय येवन आपलो सांगाती वेंचतात.

लग्न

भुरगीं पिरायेंत येतकच लग्नां जातात. आते-मामे भावंडाकडेन लग्नां जायनात. देर-भावजय हांची लग्नां जातात. चलयांची संख्या चल्यापरस उणी आशिल्ल्यान घटस्फोटाच्यो खूब देखी आसात. ताका 'फारकत' म्हण्टात. लग्नां उपरांत घरांतलो पूत वेगळो रावता. बापायचें इस्टेटींत पुताक सारको हक्क मेळटा पूण धुवेक कांयच मेळना. बाळंटेर घोवागेर जाता. पांच दीस सुवेर पाळटात. पांचव्या दिसा बाळंटिणीक न्हाणयतात आनी सटयेची पुजा करून भुरग्याचो बारसो करतात.

निमणे संस्कार

धनका लोक मडें लासतात. मडें पयलीं न्हाणोवन नव्या वस्त्रान गुठलायतात. ताच्या तोंडांत रूप्याचें नाणें दवरतात. हेर विधी हिंदूभाशेनूच करतात. ल्हान भरग्यांक पुरतात. धा दीस सुतक पाळटात. धाव्या आनी इकराव्या दिसा सोयऱ्यांक जेवण घालतात. तेराव्या दिसा गांवच्या लोकांक जेवण घालतात. ताका दहोद म्हण्टात.

वेवसाय

धनकांचो शेती हो मुखेल वेवसाय. कांय जाण रानांतलीं झाडां कापून तशेंच दीख म्होव एकठांय करून विकतात. हे लोक पयलीं कोंड्याच्यो शेंदऱ्यो, पांटले करून विकताले. पूण हाली झाडां कापपाक बंदी आशिल्ल्यान तांचो हो वेवसाय बंद जाला.

धनका जमातीचो सगळो वेव्हार पंचायत पळयता. जमातींतल्या सरपंचाक ज्ञाती पटेल वा कारभारी म्हण्टात. तो हेर पंचाच्या विचारान जमातींतले प्रस्न सोडयता. सरपंच वा पंच हे गांवांतल्या जाण्ट्या मनशांनी वेंचिंल्ले आसतात.