धम्मपद
देवनागरी
|
धम्मपद बुध्दाची शिकवण दिवपी गाथासंग्रह. पाली भाशेंतल्या ह्या संग्रहांत 26 वग्गांमदीं वांटिल्ल्या 423 गाथांनी बौध्द धर्माची आटीव अशी शिकवण दिल्या. बुद्द धम्म वा बुध्दतत्त्वज्ञान सांगपी ग्रंथराशीक त्रिपीटक अशें म्हण्टात. पयलें सुत्त पीटक, दुसरें विनय पीटक आनी तिसरें अभिधम्मपीटक. सुत्तपीटकाचे दीघनिकाय, मज्जीमनिकाय आनी खुद्यनिकाय अशे तीन वांटे आसात. हातूंतल्या खुद्यनिकाय वांट्यातल्या पंदरा ग्रंथातल्या चोम्यातलो धम्मपद हो दुसरो ग्रंथ.
भगवान बुध्दान आपणाक जाल्ल्या बुध्दत्व प्राप्तीच्या खीणापसून ताच्या निर्वाणामेरेनच्या काळामेरेन ह्या ग्रंथातली दर एक गाथा खंय ना खंय, कोणाक ना कोणाक, केन्ना ना केन्ना खंयच्या तरी संदर्भांत उपदेशाच्या रुपांत सांगिल्ली आसा. ह्या गाथांची कथा सांगपी धम्मपद्टठकथा (धर्मपदार्थकथा) नांवाचो (गाथांनी कथात्मक स्रश्टीकरण दिवपी) ग्रंथ सिंहली भाशेंत मेळटा. फुडें ताचो पाली अणकार अर्थकथाचार्य भदंतबुध्दघोष महास्थविर हाणें केलो.
ह्या ग्रंथांत बुध्द विचारांचें सारसर्वस्व ग्रंथीत जाल्लें आसून, तातूंत आचारसंहितेचें म्हत्व सांगून तिका जिवीत येसाचें श्रेय दिल्लें आसा. ह्या संवसारांत सगळ्यो गजाली खीणयाळ्यो आसून त्या सगळ्यांमदीं दुख्खाचे अंश भरिल्ले आसात. तृष्णेचो म्हळ्यार आसक्ती नश्ट केल्यारूच दुख्खाचो अंत जातलो ह्या सुखी जिणेच्या तत्त्वाचो ह्या ग्रंथांत पुरस्कार केल्लो आसा. मनशाचो फुडार हो मनशाच्या हातांत आसून मनशाक तो स्वता सोडून हेर कोणूच येसप्राप्ती करून दिवपाक आदार दिवंचोना. खासा बुध्दलेगीत सुखी जिविताचो फकत मार्ग दाखोवंक शकता. ह्या जिवनादर्शाचे वरवीं बुध्दान मनशामदीं आत्मविस्वास निर्माण करपाचो यत्न केला.
धम्मपदांतल्यो कांय गाथा अश्यो आसात -
सब्बपापस्स अकरणं कुसलस्य उपसंपदा ।
सचित्तपरियोदपनं एतं बुध्दान सासनं ।।
धम्मपद-183) अर्थ - सगळ्या पापांपसून पयस रावप, सगळ्या बऱ्या गजालींची गजालींची जतनाय करप आनी स्वताचें मन शुध्द दवरप - हीच बुध्दाची शिकवण आसा.
मनो पूब्बङ्गमा धम्मा मनो सेट्ठा मनोमया ।
मनसा चे पसन्नेन भासति वा करोति वा ।
ततो नं सुखमन्वेति छाया व अनपायिनी ।। (धम्मपद - 2)
अर्थ - मन हें सगळ्या प्रवृतींचें पुरोगामी आसा. तांच्यांत मनच श्रेश्ठ आसा. सगऴ्यो प्रवृत्ती मनातल्यान उत्पन्न जातात. जर कोणेंय प्रसन्न मनान भाशण केलें वा कार्य केलें जाल्यार केन्नाच साथ ना सोडपी सावळेप्रमाण सूख ताचे फाटल्यान येता.
यो दुक्खस्स पजानाति इधेव खयमत्तनो ।
पन्नभारं विसञ्ञत्तं तमह ब्रूमि ब्राह्मण ।।
धम्मपद -402)
अर्थ - जो ह्याच जल्मांत आपल्या दुख्खविनाशाचो मार्ग जाणटा, तो आपलो सगऴो भार उतरावन उडयता आनी जो आसत्की विरयत आसता, ताकाच हांव ब्राह्मण म्हण्टां. तत्त्त्वगिन्यानासारख्या क्लिश्ट विशयाची फोडणिशी करपी ह्या ग्रंथाच्या लिखाणाची शैली आकर्शक आसा. समर्पक उपमा, दृष्टांत दिवपी अलंकारांनी युक्त अशीं वाक्यां हीं ह्या ग्रंथाचीं साहित्यीक खाशेलपणां आसात.
धम्मपदांतलें लिखाण बौध्द धर्मियांमदीं आदरणीय आसाच, पूण तातूंतल्या वैश्र्वीक आनी शाश्वत विचारांक लागून बौध्द धर्माभायरूय ह्या ग्रंथाक आदर्श ग्रंथ अशी मान्यताय प्राप्त जाल्या. बऱ्याच प्रगत भाशांनी धम्मपदाचो अणकार जाल्ले आसात. मॅक्स म्यूलर, डॉ. राधाकृष्णन, राहूल सांकृतायन, पु. म. लाड हे धम्मपदाचे कांय अणकारपी आसात. सुरेश आमोणकार हाणें धम्मपदाचो कोंकणी अणकार करपाचो वावर हातांत घेतला.