धर्मसंप्रदाय

धर्मसंप्रदाय एक धर्मीक पंथ. धर्मठाकूर ही ह्या संप्रदायाची उपास्य देवता आशिल्ल्यान ताका धर्मसंप्रदाय अशें नांव पडलें. ह्या संप्रदायाक निरंजनमत अशें दुसरें नांव आसा. बंगाल, ओडिसा आनी छोटा नागपूर ह्या वाठारांनी ह्या पंथाचे अनुयायी आसत. बौध्द धर्माच्या सोंपत्याकाळांत केन्नातरी ह्या पंथाची स्थापना जाली आसुंये. पयलीं डोम, बागदी आदी हीन जातींनी हो पंथ प्रचलीत आशिल्लो. इ. स. च्या इकराव्या शतमानांतल्या रमाई पंडित ह्या मनशान संप्रदायाखातीर मोलादिक वावर केलो. सेताई, गिलाई, कंसाई आदी पंडितांनी ताचो प्रसार केलो. उत्तर बंगालांत हो संप्रदाय शिव आनी नाथ ह्या संप्रदायांचें मूळ रूप म्हणून वळखतात.

इस्लाम, बौध्द आदी धर्माचे लोकूय ह्या संप्रदायाचे अनुयायी आसात. बंगाल, बिहार ह्या वाठारांतल्या बौध्द धर्माच्या सोंपत्या काळांत ह्या धर्माची स्थापना जाल्ल्यान ताचेर बौध्द तत्त्वाचो प्रभाव दिसता. तेचपरी नाथपंथाचोय ताचेर प्रभाव दिसता. धर्म आनी नाथ संप्रदायाचे सृश्टउत्पत्तीकथेंत खूबशें सारकेंपण दिसता.

ह्या संप्रदायाचेर इस्लामाचो खुबूच प्रभाव पडला. जायते हिंदू देव मुसलमानी नांवां घेवन ह्या पंथात वावुरताना दिसतात. हांगा ब्रम्हा मुंहमद, शिव आदम आनी मुनी फकीर जाल्यात. शून्य पुराण हो ह्या संप्रदायाचो मुखेल ग्रंथ. ह्या ग्रंथान धर्माक शून्य रूप, निराकार आनी निरंजन अशें म्हळां.

शून्य पुराणाच्या मतान निरंजनाचो अवतार उदकांत जाल्लो आसून तो कासव रूपान आसा. ह्या पुराणांत वट्ट 55 अध्याय आसात. तातूंतले पयलें पांच अध्याय सैमाच्या तत्त्वाविशीं आसून हेर अध्याय पुजेविशीं आसात. 'यः शान्तं अनादिमध्यं न च करचरणम्' हो मंत्र म्हणून धर्माची पुजा करप आनी '() निरञ्जनाय विदमहे अनिलपुरूषाय धीमहि | तन्नो धर्मः प्रचोदयात', हो गायत्री मंत्र म्हणून अशी तांची पुजा पद्दत आसा.

धर्मठाकूराचे उपासनेखातीर आनी ताचें माहात्म्य वाडोवपाखातीर बंगाली भाशेंत जायतीं काव्यां तयार जाली. तांकां धर्म मंगल काव्यां अशें म्हण्टात. हातूंत मयुरभट्टाचें काव्य सगळ्यांत आदलें 12 व्या शतमानांतलें मानतात. ताचे उपरांत खेलाराम, माणिक गांगुली, रूपराम, रामचंद्र, श्याम पंडित पंडित, रामदास आदक, सहदेव चक्रवर्ती, धनराम आदी जायत्या कवींनी धर्ममंगल काव्यां बरयलीं. ह्या काव्यांनी इतिहास, परंपरा, लोकश्रुती, पुराण आदी धर्ममंगल काव्यांच्या पठणाक आदीं चोवीस वसका लागताल्यो. दर दिसा दोन बसकां हे प्रमाण बारा दिसांनी हें पठण सोंपयतालें. चड करून हे पठण धर्मठाकुराच्या घरभरण नांवाच्या उत्सवांत जातालें.