धारवाड

देवनागरी

धारवाड कर्नाटक राज्यांतल्या धारवाड जिल्ह्याचें आनी तालुक्याचें मुखेल थळ. हुबळीचे वायव्येक सुमार 20 किमी. अंतराचेर आनी बेळगांवचें आग्नेयेक सुमार 76 किमी. अंतराचेर हें शार वसलां. पुणें-बेंगळूर ह्या राश्ट्रीय महामार्गावयलें आनी रेल्वेमार्गावयलें एक मुखेल स्थानक. प्रशासकीय, शिक्षणीक, संस्कृतीक आनी उद्योगीक केंद्र म्हणून ह्या शाराची नामना आसा. हांगाचें समशीतोश्ण वातावरण, उमेदीचें वातावरण आनी भोंवतणचो पाचव्योचार दोंगुल्ल्यो हांकां लागून ताची तुळा महाबळेश्वराकडेन करप जाता. आदल्या काळांत ह्या शाराभोंवतणी तटबंदी आनी पांच प्रवेशदारां आशिल्लीं. देखून कांय तज्ञांच्या मतान धारवाड हो शब्द द्वार आनी वाट ह्या दोन शब्दांचें अपभ्रंशरूप आसूंक जाय. धारराव ह्या विजयनगरच्या एका अधिकाऱ्यान 1403 त हांगा किल्लो बांदिल्लो. ताच्या नांवावयल्यानच ह्या शाराक धारवाड हें नांव पडलें अशें कांय तज्ञ मानतात.

शाराचे चार मुखेल भाग

धारवाड शाराचे चार मुखेल भाग पडटात.

किल्लो आनी ताचे भोंवतणचो वाठार,
मुखेल शार
उपनगरां
नवी वसणूक.

किल्ल्याचे उदेंतेक मुखेल शार पातळिल्लें आसून धारवाड नगरपालिका (1856) ही पोरणी स्थानिक स्वराज्य संस्था. 1961 त धारवाड आनी हुबय़ळी ह्या दोन जुंवळ्या शारांची मेळून एक महानगरपालिका स्थापन जाली. देखून सगळीं उपनगरां आनी नव्यो वसणुको धारवाड शाराचोच भाग समजतात.

इतिहास

धारवाडचो पुर्विल्लो इतिहास चडसो मेळना. पूण बाराव्या शतमानासावन ह्या शाराचे उल्लेख मेळटात. सवो विक्रमादित्य हाच्या1117 च्या कोरिल्ल्या लेखांत भास्करदेव नांवाच्या अधिकाऱ्याच्या अखत्यारींत हो वाठार आशिल्लो असो उल्लेख मेळटा. त्याच काळांतल्या होंबल हांगाच्या कोरीव लेखांत धारवाडचे उल्लेख आसात. अली आदिलशाहान 1573 त धारवाड शाराचेर जैत मेळयलें. फुडें 1674 त शिवाजी महाराजान तें आपल्या ताब्यांत घेमेरेन ताचेर विजापुरचो शेक चलतालो. 1685त तें मराठ्यांकडल्यान मुअझ्झम ह्या औरंगझेबाच्या पुतान घेतलें. फुडें 1753 मेरेन हें शार मुसलमानांचे सत्तेखाला आशिल्लें. फुडें मराठे, हैदर, टिपू आदींनी अदींमदीं फुडें मराठे, हैदर, टिपू आदींनी अदींमदीं शतमानांत तें ब्रिटिशांनी घेतलें. भारत स्वतंत्र जातकच हें शार कांय काळ मुंबय राज्यांत आशिल्लें. फुडें 1960 उपरांत ताचो कर्नाटक राज्यांत आस्पाव केलो.

फर्निचर, कातडेच्यो वस्तू, फोव, तांदूळ, नळे, विड्यो, हातमागावयलें कापड हांच्या वेपाराखातीर ह्या शाराचीं नामना आसा. हांगा नभोवाणी केंद्र आनी जायते लघुउद्योग आसात. धारवाड हें विद्येचें एक मुखेल केंद्र. हांगा जायत्यो पोरण्यो तशेंच नव्यो शिक्षणीक संस्था आसात. कर्नाटक विद्यापीठ (1949) एके दोंगुल्लेचेर आसा. पोरण्या संस्थांनी कर्नाटक म्हाविद्यालय, शेतकी म्हाविद्यालय, बोर्स्टल विद्यालय, श्री जगदगुरू शंकराचार्य संस्कृत पाठशाळा, कर्नाटक विद्यावर्धक संघ, कर्नाटक हिस्टॉरिका सोसायटी, श्री मुरुघमठ ह्या पोरण्या संस्थांची नामना आसा. कर्नाटक हिस्टॉरिका सोसायटी पुराभिलेखविद्या ह्या विशयाचें प्रशिक्षण दिवपी एक विद्यालय हांगा आसा. अशें शिक्षण दिवपी भारतांतलीं ही एकसुरी शिक्षणसंस्था. कर्नाटक विद्यापीठांतली 'कन्नड रिसर्च इन्स्टिट्यूट' ही हालींच्या काळांतली एक संस्था आसून, हे संस्थेवतीन प्राच्यविद्या विशयांतलें जायत्या कोरीव लेखांचें वाचन, संशोधन, संकलन आनी संपादन जाता. हे संस्थेचें एक पुरातत्त्वीय संग्रहालय आसून तातूंत कोरीव लेख, प्रागैतिहासीक अवशेश आनी मूर्ती दवरल्यात.

ह्या शारांत हिंदू, वीरशैव, मुसलमान, पारशी, जैन, क्रिस्तांव आदी धर्मांचे लोक रावतात. तशेंच दर एका धर्माचीं देवळांय हांगा आसात. तातूंत दुर्गादेवी, दत्तात्रय, लक्ष्मीनारायण, हनुमान, वेंकटेश ह्या हिंदू देवळांची; जुम्मा, मदनी, मालापुरा, बारइमाम ह्या मशीदींची आनी ब्रिटीश काळांत बांदिल्ली ऑल सेष्ट्स, ध बॅसेल मिशन, ध रोमन कॅथलीक चर्च आदींची नामना आसा.विश्रामधामा लागसल्लो शंकुस्तंभ (ऑबेलिस्क) कित्तूरच्या झुजांत मरण आयिल्ल्या अधिकाऱ्याचे यादीक बांदला. हांगा आशिल्ल्या पोरण्या किल्ल्याचीय बरीच नामना आसा. तेभायर ब्रिटीश काळांतल्यो सरकारी इमारती, मनोरो, सरकारी रूग्णालयां आनी हेर कार्यालयांच्यो इमारती पळोवपा सारक्यो आसात.