पु. ल. देशपांडे

पु. ल. देशपांडे नामनेचे मराठी लेखक, नाटकार, नट, कथाकार, दिग्दर्शक आनी संगीत दिग्दर्शक आनी संगीत दिग्दर्शक आशिल्ले.

वावर

पु. ल. हे नामनेचे मराठी लेखक, नाटकार, नट, कथाकार, दिग्दर्शक आनी संगीत दिग्दर्शक आनी संगीत दिग्दर्शक आशिल्ले. पुराय नांवा परस तांका तांच्या अध्याक्षरां वयल्यान ना जाल्यार भाई ह्या नांवात वळखतात. लेखक आनी कवी वामन मंगेश दुभाषी म्हळ्यार ऋग्वेदी हे पु. लं. चो आजो. सतीश दुभाषी हो तांचो मामेभाव.

जल्म

पुरषोत्तम लक्ष्मण देशपांडे हांचो जल्म 8 नोव्हेंबर 1919 ह्या दिसा गांवदेवी, मुंबय हांगा येका मध्यम वर्गांतल्या कुटुंबांत जालो.

शिक्षण

ताचें शिकप मुंबय आनी पुण्यांत एम. ए., एलएल. बी. मेरेन जालें. तांचे मुळावें शिक्षण मुंबय जालें. मुखावयले शिक्षण पुण्याच्या फर्ग्यसन महाविध्यालयांत आनी सांगलच्या विलिंग्डन महाविध्यालयांत जालें. 1940 च्या सुमाराक ताणीं साहित्य क्षेञांत येंवचे पयलीं शाळेंत शिकोवपाचें काम केलें.

जीवन

1946 वर्सा ते सुनीताबाई कडेन लग्न जालो. मराठी साहित्य आनी संगीत हातूंत ताणीं व्हड योगदान दिलां. ते भायर पुल चें आकाशवाणी, दूरदर्शन, नाट्य आनी चिञपट क्षेञांतले कार्य खुब्ब व्हड आसा. ते उत्तम संवादिनी वादक आसले. 1937 सावन नभोवाणीचेर पु. ल. देशपांडे ल्हान ल्हान नाटिकांनी भाग घेनपाक लागले. त्या वर्सा ताणी अनंत काणेकर हांच्या पेजार हें श्रतिकेंत काम केलें. 1944 वर्सा पुल नी बरयल्लें पयलें व्यक्तिचिञ भट्या नागपूरकर अभिरूची ह्या नियतकालिकांतल्यान प्रसिद्ध जालें. सत्यकथा ह्या मासिकांत पु. ल. हाणी बरयल्ल्या जिन आणि गंगाकुमारी हे लघु काणयेन वाचकांचे लक्ष वोडून घेतलें आनी पु. ल. लेखक जाले. फर्ग्यसन कॉलेजींत आसतना पु. ल. देशपांडे हाणीं चिंतामण कोल्हटकर हांच्या ललित कला कुंज आनी नाट्य निकेतन हातुंतल्यान भुमिका केल्यो. ताचो आजो वामन मंगेश दुभाषी उर्फ ‘ऋग्वेदी’ हो कवी आनी बरोवपी. संस्कृत आनी बंगाली भाशेचो ताका खूब अभ्यास आसलो. ताच्या साहित्यमोगाचे आनी विनोदबुद्दीचे संस्कार देशपांडेचेर भुरगेपणासावन जालें. फुडें नटवर्य चिंतामणराव कोल्हटकर आनी महाराष्ट्रातलें एक नामनेचे हार्मोनियमपटू दत्तोपंत राजोपाध्ये हांच्या सहवासांत तो नाट्य आनी संगीत ह्या मळांकडेन ओडलो. अभिरूची ह्या म्हयनाळ्यांतल्यान 1943 च्या सुमाराक ताणें बरोवपाक आरंभ केलो. तशेंच कांय म्हत्वाच्या मराठी म्हयनाळ्यांतल्यान ताचें लेखन उजवाडाक येवपाक लागलें. अभिरूचींत 1944त ‘भय्या नागपूरकार’ नांवाचें ताणें एक ल्हानशें व्यक्तीचित्र बरयलें. ताचेफाटल्यान ताणे बरयल्लीं जायतीं व्यक्तीचित्रां 1962 वर्सा ‘व्यक्ति आनी वल्ली’ ह्या नांवान प्रसिध्द जालीं. मराठी समाजांत, मुखेलपणान मध्यम वर्गांत, पळोवपाक मेळपी तरेतरेच्या मनशांचीं जिती प्रतिनिधीक चित्रां हातूंत पळोवपाक मेळटात. आपल्या सोयर्यां चीं, इश्टांचीं तशेंच वेगवेगळ्या मळार मेळिल्ल्या नामवंतांचीं ताणें काडिल्लीं शब्दचित्रां ‘गणगोत’ (1966) आनी ‘गुण गाईन आवडी’ (1975) ह्या पुस्तकांनी आसात. ‘खोगीर भरती’ (1946), ‘नस्ती उठाठेव’ (1952), ‘बटाट्याची’ (1958), ‘गोळाबेरीज’ (1960), ‘असा मी आसामी’ (1964), आनी ‘हसवणूक’ (1968) हे ताच्या विनोदी लेखांचे संग्रह. मरांठींतलीं श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकरापसून, प्रल्हाद केशव अत्रे मेरेन चलत आयिल्ली विनोदाची परंपरा देशपांडे हाणें फुडें व्हेली आनी ती चड तरल, अभिरूचीसंपन्न, कलात्मक आनी आधुनीक केली. वेगवेगळ्यां कारणांनी ताणें भायल्या देशांनी भोंवडी केली. थंय आयिल्ल्या नव्या अणभवांतल्या ताणें ‘अपूर्वाई’ (1960), ‘जावे त्यांच्या देशा’ (1974) हेसारकीं प्रवासवर्णनां बरयलीं. ल्हान भुरग्यांचें निरागस उमळशिकेन नवे देश आनी थंयचे नवे अणभव घेवपाची तांची नदर ह्या पुस्तकांतल्यान दिसता. शांतिनिकेतनांत बंगालीच्या अभ्याखातीर वचून येतरच बरयल्लें. ‘वंगचित्रे’ (1974) हें पुस्तकय प्रवासवर्णनाचो एक बरो नमुनो. ‘तुका म्हणे आता’ हें संत तुकारामाचेर बरयल्लें पु. ल. देशपांडे हांगेलें पयलें नाटक. तें रंगमाचयेर अपेसी थरलें. पुण रशियी नाटककार निकोलाय गोगोल हाच्या ‘द इन्स्पॅक्टर जनरल‘ (इंग्लीश अणकार) हे नाट्यकृतीचें ताणें केल्लें ‘अंमलदार’ (1952) हें मराठी रूपांतर लोकप्रिय जालें. तातूंतली ताची अंमलदाराची भुमिकाय गाजली. ताचेफाटल्यान ‘तुझे आहे तुजपाशी’ ह्या नाटकान येस्स्वी नाटककार म्हणून ताचें आसंन थीर केलें. हें नाटक दर एक रसिकांच्या काळजांत वचून बसलें. ‘भाग्यवान’ (1953), ‘सुंदर मी होणार’ (1958), ’ती फुलराणी’ आनी ’तीन पैशाचा तमाशा’ हीं ताचीं हेर नाटकां. हीं नाटकां मूळ इंग्लीश नाटकांचीं मराछी रूपांतरां आसली तरीय कथानकांची हाताळणी, संवाद हांतूंतल्यान ताचे स्वतंत्र प्रतिभेचो आनी शैलीचो प्रत्यय येता. सादे, सोबीत, मार्मिक संवाद हें ताच्या नाटयलेखनाचें खाशेलपण. ‘सारं कसं शांत शांत’, ‘छोटे मासे मोठे मासे’, ‘विठ्ठल तो आला आला’, ‘आम्ही लटिके ना बोलू’ ह्या सारक्या एकांकींतल्यान हें बरें तरेन पळोवपाक मेळटा. ‘वयम् मोठम् खोटम्’ आनी ‘नवे गोकुळ’ हीं ताणें ल्हान भुरग्यांखातीर बरयल्लीं नाटकां. ‘पुढारी पाहिजे’ हें ताणें बरयल्लें नाटकय बरेंच प्रभावी जालें. जेन्ना दूरदर्शन सुरू जालें तेन्ना पंडित नेहरूंची मुलाखत घेवपी पुलं हे पयले मुलाखतकार आशिल्ले.

मरण

अशा या प्रतिभावंत सारस्वताक दि. 12 जून 2000 या दिसा पुण्यांत मरण आयलें.