रणमालें

रणमालें-

गोंय राज्यांतलो, सत्तरी तालुको, धागबांदोडा तालुक्यांतले कांय वेंचीक गांव आनी गोंयां भायर कोंकणी समाज राबितो करून आशिल्ल्या घांटमाथ्यार रणमालें खेलपाची परंपरा आसा. एका काळार सत्तरी भागांत काले,नाटकां सादर जाय नाशिल्लीं. मनोरंजनाचीं साधनां नाशिल्लीं. ह्या वेळार लोकाचें मनोरंजना खातीर रणमालें ह्या लोकनाट्य प्रकाराक सुरवात जाली. न्हंयचें मूळ आनी रुशीचें कूळ सोदचें न्हय अशें म्हणटात. ही म्हण रणमाल्यांक ज्युस्त लागू जाता. रणमालें हें लोकनाट्य गोंयांत खास करुन सत्तरीत आनी कानडी राज्याच्या वाठारांत शिगम्या दिसांनी,संवसार पाडव्याक तशेंच लग्नाकार्याच्या वेळार आनी गांवचो उत्सव नाजाल्यार खोशेयेच्या दिसा खेळपाची परंपरा आसा. एके विधीतल्यांन सुरवात जाल्ले रणमालें आयज लोकनाट्याच्या रुपांत राष्ट्रीय म्होत्सवांनी पावल्यात.

रणमाल्यांचीं विधी

हो लोकनाटयप्रकार एक विधी म्हण करतात. मनशांचोच पड्डो,रामकथेचें अविशकरण,कथाप्रसंग चालू आसतना मदींच येवपी धोंगो, हो प्रकार रामकथेचें खाशेलेपण. हेर लोकनाटयप्रकारांत रामकथा नासता पूण रणमाल्यांत पुराय रामकथाच पळोवपाक मेळटा.रणमालें नाटयप्रकाराची सुरवात सांजवेळीची जाता.गांवांतल्या देवळांतलो पुजारी,गुरव वा भगत गांवकाऱ्यांक रणमाल्याचो शब्द दिता.शब्द म्हळयार पुजाऱ्यान सांगणें करुन एक नाल्ल ,देवाच्या प्रसादावांगडा मुखेल गांवकाऱ्याच्या हातांत दिवप.शब्द मेळ्ळो ना जाल्यार रणमालें जायना.शब्द घेवन रातचे,गांवकार मांडार एकठांय जातात.थंय दिवो दवरप,शब्द म्हणून हाडिल्लो प्रसाद दवरप,सांगणें करप अशो विधी जातात.वाद्यां वाजोवन नमनाक सुरवात जाता.धोल,घूम,समेळ,कांसाळें वा झांज हीं रणमाल्यांतली वाद्यां आसातात.एके विशिश्ट लयींत हीं वाद्यां वाजयतात.आविशकरणाच्या वेळार रणमाल्यांत वांटो घेवपी गायक,वादक आनी नर्तक माचयेर एके वळींत पड्ड्याभशेन उबे रावतात.वाद्यांच्या थेक्याचेर एक पाय फुडें-फाटीं आनी कुशीक करत नाचत रावतात.रणमालें सोंमेरेन हो पड्डो असोच हालत रावता.फुडें येवन नाचपी पात्रांचें येवप-वचप ह्या मानवी पड्ड्यांतल्यान जाता.कांय पात्रां आपलें काम सोंपतकच आसा त्या भेसांत थंयच उबे रावतात.भेस बदलपाक वा हेर कसल्याय कामाखातीर ह्या पड्डया फाटल्यान वतात. गांवांतलो जाणकार रणमाल्याची सुरवात करता.बाकीचे साथ दितात.पद्यभाग लिखीत स्वरुपांत आसता. परंपरेन पदां पाठ आसतात.

धोंगो हो रणमाल्यांतलो वेगळो प्रकार. रामकथेंतलो एकाद्रो प्रसंग आविश्कृत जातकच मदीं कथा थांबता.तेन्ना वांटो घेवप्यांभितर एक-दोन मनीस फुडें येवन एकाद्र्या सामाजिक विशयाचेर ल्हान प्रहसनाभशेन गावन नाचून परत वतात.धोंग्याचें दुसरें खाशेलपण म्हळ्यार भायल्यान येवपी कोणूय हातूंत वांटो घेवंक शकता.गांवांतल्या कांय घडणुकांची चर्चा धोंगो ह्या प्रकारांत जाता.ह्या प्रकाराक प्रक्षेकांचो बरो प्रतिसाद मेळटा.एकाद्रया पात्राचें काम खूब मानवलें जाल्यार प्रक्षेक थंयच्या थंय रंगमाचयेर वचून त्या पात्राच्या गळ्यांत फुलांची माळ घालता.कलाकाराक जितक्यो चड माळो मेळटात.तितकी त्या कलाकाराची लोकप्रियता चड.रणमाल्याच्या प्रयोगाच्या वाठारांत खूब फुलकारां आसतात.ह्या फुलांच्या माळांच्या खपावयल्यान रणमाल्याचो दर्जो थारता.जायते लोक रणमाल्यांत धोंग करीन अशी आंगवण करतात.रणमालें प्रकारांत बायलांचीं कामां दादलेच करतात.

अविशकरणाची सुरवात नमनान जाता.नमनाचें पद अशें- “ प्रथम नमन गणपते,माघा नमिल्या सरस्वते

खेळती खेळीरे खेळी जोगीण नाता,

सरसवती शारदा रंगि आली माया “

नमन जातकच गणपती येता.भट येवन गणपतीची पुजा करता.गणपती नाचून वतकच सरस्वती येवन नाचता.उपरांत रणमाल्यांतले रामकथेक सुरवात जाता.एकेक प्रसंग गद्यपद्य संवादांतल्यान साकार जाता.रणमाल्यांत संवाद मातूय ना.रातभर रणमालें चलता.फातोंडेर मंत्राभशेन म्हणिल्ल्या गीतान रणमालें सोंपता.सुरवातीक आवाहन करुन आपयल्ल्या देवांक परत धाडप जाता,मांडाचेर सांगणें जातकच लोक आपापल्या घरा परततात.

रणमाल्यांचो उगम

पुराय संवसारांतल्या सगळीं लोकनृत्यां आनी लोकनाट्यां ह्या विधी कडेन संबंदीत आसात. विधी हो देव-देवतांचे उपासनेचो आचार,एक पद्दत,एक तरा. थारावीक उत्सवांनी कांय विधी हे करुंकच जाय ते केले ना जाल्यार देवदेवताचो प्रकोप जाता आनी भैसाचेर संकश्टां येतात आनी तीं विधी कांय देव-देवता आनी अदृश्य शक्ती प्रसन्न जावन संकश्टां पयस जातात, शेतवाडी बऱ्यो पिकतात,गांवाचेर धाम येना अशी लोकधारणां भैसामंदीं आसात. काळाबरोबर खंय समाज बदलता हांगाय तशेंच जालें. बदलत्या काळांत ह्यो विधी करप-यच्या आनी करुन घेवप-च्या हांतानी ताचें स्वरुप बदल्लें. चड करुंन तातूंत चड नाटकीपणां आयलीं तातुंतल्यानच मुखार नाट्याचो जल्म जालो आनी काळांतरान ह्या विधीन नाट्यांतले नृत्य आनी संवाद आयले. विधी नाट्यांचें हें नवें रुप म्हटल्यारुच लोकनाट्य तेंच जात कुळातलें हें रणमालें लोकनाट्य कालो,जागोर,खेळ,तियात्र,लळीत आनी रणमालें,भरणूल,माळेगान हीं गोंयची लोकनाट्या तातूंत रणमालें पूराय तरेन वेगळे आनी स्वतंत्र प्रा प्रकाश प्रर्येंकारा प्रमाण भौवजनाचे विशय घेवन भौवजनाचे मन रिजवणें खातीर कलाकारांनी सादर केल्लें सूट सूटीत नाट्य म्हळयार रणमालें एक वेगळेच धाटणीतलो लोकनाट्य प्रकार सह्याद्रीच्या कुसव्यात रावपी लोकांचो पीड कुळवाड्याचो दोंगराच्या माथ्यार,पालसणामनी आनी मुळसांत शेंता कसोवन ताणीं जीण घडयली सांतेर,केळबाय,ब्राम्हणी माया,जोगेश्र्चरी आनी बारा कुळां देवतां भुमिकां ही ताची शक्त तांच्याच बळ्ग्यान आनी आर्शीवादान ह्या वाठारांतल्यान झाडा-पेडांक चंवर येता तीं फुलता-फळटांत देवदेवतांचे कृपेन तांच्या शेतांनी नासणे पिकतात हांगच्या पुराणांनी भाताच्या रयपांत भांगार पिकता ही तांची श्रध्दा गांवच्यो देवता आनी अनुराल प्रसन्न जावन आपले घरनदाण्यां-गोट्यांनी भरचें हे खातीर हांगच्या लोकानी विधी सुरु केल्यो देव-देवतांची स्तुती गीता रचली आनी तातूंतल्यानच हें भुयेंत धालो, फुगडी, सोकारात, करवल्यो, घोडे-मोडणी सारकिल्ले लोकनाच आनी सोकारात ,जत,सारकिल्ली लोकनाच आनी भरणूल ,माळेगान, रणमालें हीं लोकनाट्य रुजली आनी विकसीत जालीं।

आख्यायिका

पु्र्विल्ल्या काळार सत्तरी आनी ताच्या लागशिल्या वाठारांत हेब्बार नांवाची भिल्ल जमात रावताली हे जमातींतलें लोक खुनशी आनी रानवटी प्रवृतीचे पूण फिशाल कारागीर आसलें तें लोक सदाच आपआपसात झगडत रावताले त्या जमातीतलें लोकांक भिल्ल म्हळयार हेब्बार अशें म्हणटालें तें ह्या भुयेंचे मुंळ वसाहतदार आसूंक जाय तांका होब्बू मेशे आनी भिल्ल ह्या नावानूय वळखतालें ह्या नावानूंय वळखतालें तें लोकाक पिडटाले, बायलांचेर अत्याचार करताले हेब्बार दुसयाचें धनीपण न मानपी स्वतंत्र प्रवृतीची जमात आशिल्ली जेन्ना हो वाठार सांवतवाडकार भोसल्यांचे सत्तेखाला आयलो तेन्ना रयतेचेर लक्ष दिवपाक ताणी राण्यां कडेन देसकी दिली ही देसकी चलयताना राण्यांक हेब्बारा कडल्यान विरोध जावक लागलो तेन्ना तें संबंधीची म्हायती सांवतवाडकारा मेरेन पावली आनी हेब्बाराक बुद शिकोवपाचे थारले तें खातीर परंपरगात चलत आयिल्ली देवदेवतांची स्तुती गितां आनी परंपरेन चलत आयिल्ली नाच गितांचें खेळ आखून हेब्बारांवचो संव्हार करपाचो कट शिजली पुर्व नियोजीत कटाची तयारी जातकच हेब्बारांक आमंत्रण गेले कसलोच विचार करनासतना आपल्या ताती-पिल्यां सयत ते कार्यावळीक आयले रातीं कडेन लोकवाद्याच्या तालार सुरु जाल्या खेळाक मध्यानराती रगं आयलो हेब्बार खेळ पळोपात गुल्ल आसतनाच सांवतानी अचकीत तांचेर घुरी घालुन तांका मारुन उडयले अचकीत जाल्या हल्लयान हेब्बार हांगा थंय धावपाक लागले पूण सांवतानी कोणाकूच सोडलें ना हेब्बारांची पुराय वंशच ना करुन उडयलो अशी एक आख्यायिका सत्तरी गांवात आसा

दुसरी काणी वाळपर्इच्या करंजालळे गांवचे गांवडे आपूण खेत्री क्षेत्रीय वंशाचे म्हण आभिमानान सांगतात तांचो मूळ पुरुश काशी थळांतल्यान देव बी घेवन आयिल्लो दोंगर-घाळी माडडयत तो आपल्या वांगड्याक घेवन करंजाळे हांगा पावलो तेन्ना हो वाठार तेका खूप आवडलो चारय वटेन दोंगरन खळखळून व्हावपी व्हाळ आनी मुळसांतलो सपाट वाठार पळोवन तो भुल्लूसलो आनी करंजाळे थंळ वसयले करंजाळे गांवांत गांवडी वंसाचे पु्र्वज हांगा येवचे पयली ह्या भागांत हेब्बाड हि रानवटी जमात रावताली हेब्बाड आंगलोटीन धिप्पाड आनी संखेनूय चड आसले देखून नवे आयिल्लया लोकाक तें पिडूक लागले,गांवड्यांच्या बायलांक त्रास दिवपाक लागले तांचेर वायट नदर पळोवपाक लागले देखून हेब्बाडांचो बदोबस्त कसो करचो हो प्रस्न तांका सतावपाक लागलो आनी एकदीस तर तांणी गांवड्यांचे चेडू मागले हेब्बाडाची मस्ती जिरोवपाक गांचड्यानी एक सापळो रचलो एक व्हड कार्यावळ आखून हेब्बाडाक आमंत्रणा गेल्ली आनी ताका घाळ दवरचें म्हण नाच-गितांची कार्यावळ दवरिल्ली गांवड्याचे चेडु मेळटले म्हण हेब्बाड सामके भारवलें लग्नांचे उलोवणी करपाक म्हण करंजाळे कारांची सोयरी-धायरी पयलीच आयिल्ली हेब्बाड नाच-गाण्यांत गुल्ल आसतना करंजाळेकारांनी हेब्बाडाक चाचावोन मारलें जे वाचलें ते जिवाच्या आकाताक काळोखात पळत सुटलें एक आख्यायिका करंजाळे गांवात आसा त्या हेब्बाडांची याद करुन दिवपी धोंग करंजाळे कारांच्या रणमाल्यांत आयजूयन पळोवपाक मेळटात

एकादशी एकवाद

दुवादशी पारणे

तुळशीच्या लग्नाक बा

भिल्ल पावले गांवा मंदी हो

भिल्ल पावले गांवा मंदी

भिल्ल अस्तुरी घेऊनी चालले रे

ह्या धोऩग्यातल्यान हेब्बाड लोक गांवाक पिडटालेऩ चड करुन बायलांक हे कळटा ह्या धोंगात हेब्बाडांक हेब्बारांक भिल्ल म्हण संबोधल्यात

तिसरी काणी अशेंच तरेची एक आख्यायिका कोंकण महात्म्य ह्या पुस्तकांत उत्तरार्धातल्या आख्यानात वाचूक मेळटा ती अशी- दशकोंकणच्या रायाचे सैन्य पेडणे-कुडाळ म्हाला लागी आशिल्ले व्यंकट हो मांग जातीतलो मनीस ते सेनेचे नायक आशिल्लो आनी ताका परुळें हो गांव वेतनाक आशिल्लो मार्इणकार हो क्षत्रीय परुळे गांवचो मुखेल गांवकार एका लग्ना वेळार न्हव-या--व्हकले आदिं आपलो मान आपली पूजा जांवक जाय म्हण हट्टाक पेटलो सगळ्या दायजा , सोय-या धाय-यानी ताका समजायलो पूण ताणें आपले सोडलें ना तें पळोवन लोकांनी ताका लग्ना माटवांतलो भायर काडलो तो काडलो तें भायर ताचें कडले सगळे संबंद तोंडले शिक्षा म्हण ताचें घर भायर दचरलें

गावीचा मुख्य गांवकार त्यासी म्हणती मार्इणकार

त्यास कलाइती बाहेर वृतीवंत जनानी

फुडे हया मार्इणकाराली धुव लग्नाची जाली तरी तिका कोणूच मागणी घालना जालो चलयेक न्हाण आयलें तरी घरात दवरल्या म्हण लोक मार्इणकारांक हिणसावपाक लागले ही खबर सेनानायक व्यंकटाक कळळी तेन्ना ताणे मार्इणकाराक शिटकायलो तुजी धुव विटाळल्या ,सोय-या धाय-यानी तुजे कडले संबंध तोडल्यात ते तुका आपले माननात तेन्ना तुज्या धुवेक तूं म्हज्या सुवादीन कर हांव तुजो राया देखून तुज्या धुवेचेरुय म्हजो ह्कक आसा हांव ताचें कडेन लग्न जावलाक तयार आसा आनी जर तूं तुज्या धुवेक म्हजे कडेन लग्न करना जाल्यार हांव ताका उबारुन व्हरतलों अशी ताणी धमकी दिल्ली

विटाळली ती दिधल्यावीण तुज सर्वदा न सोडी जाण

ण देशी तरी बळी आणीन एसे निर्विण मांडिले

व्यंकट हो जातीन मांग आनी आपूण क्षत्रीय अशें आसतना म्हजी धुव हांव ताक कशी दिवं हें संकश्ट मार्इणकारा मुखार उबें रावले ताणे ही गजाल ताचो लागीचो सोयरो देवलीकार हाच्या कानार घातली तेन्ना देवलीकारान मार्इणकाराक मदत करपाचें उतर दिलें दोगांनीय व्यवस्थित सापलो रचलो आनी व्यंकटाक लग्नाची उलोवणी करुंक आपयलो त्या निमतान खेळ आनी खाणा-जेवणाचो बेत रचून व्यंकट आनी ताचे जातकारांक घेवन जेवणाक बशिल्ले आसतनाच तांचेर घुरी घालून तांचो घात घेतलो हे कथेतलो मांग हो अदीवाशी जमातिचो प्रतिनिधी आसूंक जाय एका काळार ह्या वाठारांत म्हार, नांग, शंबर हे अदिवाशी लोक रावताले आनी तेच हांगचे मूळ रावपी असो उल्लेख गोमंतकाची प्रतिमा ह्या पुस्तकांत मेळटा

रणमालें हे नावं कशे पडलें?

सत्तरी वाठारांतल्या बोलीच्या शैलीक लागून रणमालें हे उतर मात्सो बदल जावन रनमालें रनमाला अशा उतरांनी घोळूकेंत आसात कर्नाटकातल्या कणकूंबी,पारवड,चिखलये ह्या गांवानी रणमालेऩ हें उतर रगंमाला आनी आमगांव,पस्टूली,गवाळी वाठारांत रगंमाल अशा रुपांत आयकूक मेळटा सत्तरीतल्या साट्रे आनी सुसाल ह्या गावानीय रणमालें उतरां बदला रगंमाला हे उतर घोळणुकेत आसले ह्या सगळ्या रुपा मदलें रणमालें हें प्रमाणीत रुप सत्तरीतल्या चडशा वाठारांत आयकूक मेळटा रणमालें उतराची व्युत्पती मेळना पूणा जाणकारांच्या मताप्रमाण रण ह्या उतरांतल्यान तें घडला आसूंक जाय गोयचें लोकवेद अभ्यासक विनायक खेडेकार आपल्या लोक सरिता ह्या पुस्तकांत रणमालें ह्या संदर्भात सांगतात तें अशें रणमालें ह्या शब्दाचो अर्थ पळोवप गरजेचो खूब लोकांनी एकठांय येवन गडबड,गोंधळ करप असो रण ह्या शब्दाचो जाता सत्तरीच्या ज्या भागात रणमालें जाता त्या सुवातेर राणे ह्या क्षत्रियाचे राज्य आशिल्ली रण हो रान ह्या शब्दावेल्यान आयलां आसूं येत मालें ह्या शब्दाक जायतें अर्थ आसात व्हड लाकडी दाण्याचेर कुशीक वाती पेटोवपाक धातूचो समईचो भागाक मालें म्हणटात सोरोप,अजगर सारखे प्राणी एका जाग्यार सुस्त बशिल्ले आसतात ताणें मालें केला अशें म्हणपाची चाल आसा फुलांमाळ ह्या शब्दावेल्यान हो शब्द आयला आसत देखीक रामालें म्हण रणमालें असो एक विचार घोळणुकेत आसा

रणमाल्यांची परंपरा

शिगम्या दिसांनी जे वेगवेगळे खेळ जातात तातूंतलोच एक खेळ रणमालें जाणकारा प्रमाण हो आमचो परंपरागत खेळ कांय गांवानी तर रणमालें खेळपा फाटल्यान विधीची परंपरा आसा करंजोळ हो तातूंतलोच एक गांव सत्तरी म्हालातल्या ह्या गांवात फाल्गून म्हयन्यांत होळये दिसा चोर हो उत्सव जाता ताच्यो विधी रणमाल्यात दिसून येतात ह्या गांवात चोरोत्सवाच्या आदल्या दिसा म्हळयार शिगम्यातले फाल्गून वद्य सष्टी दिसा रणमालें खेळपाची परंपरा आसा हें रणमालें जाल्या बगर दुस-या दिसाचो 'चोरोत्सव करपाक मेळना सत्तरी गांवातल्या झर्मे गांवातूय मातशी वेगळी परंपरा आसा ह्या गांवात फाल्गून पुनवेच्या दुस-या दिसा म्हळयार पाडव्याक चोर जाता आनी चोरांच्या दुसरें दिसा गांवच्या मांडार रंणमालें खेळूकूच जाय अशी परंपरा आसा नाजाल्यार शिगम्याच्यो फुडल्यो विधी कपलाक मेळनात साट्रे,धावें,सालेली,शिर्सोडे, हे सत्तरी म्हालांतले गांव आनी गावाळी, आमगांव, इंजोळये, तळडे, पारवाड, चिखलयें, कणकुंबी ह्या कर्नाटकातल्या गांवानीय शिगम्याच्या मांडार रणमालें खेळपाकूच जाय असो अलिखित नेम आसा रणमालें खेळपी वाठारांतल्यान सगल्या गांवानी फाल्गून म्हयन्याचे पुनवे साकून चैत्र प्रतिपदे मेरेन शिगम्याची परब मनयतात संवसार पाडव्या दिसा ह्या उत्सवाचि सांगता जाता ह्या काळात वेगवेगळ्या धार्मीक विधी जातात शिगम्या वेळार अदृश्य शक्तींक जागोवन तांका गांवच्या मांडार मानान हाडून मानाचो पाट दितात तेच प्रमाण शिगम्याच्या उत्सावांत बाधा येवची न्हय म्हण सगल्या राखणदाराणची होरावणी जाता ह्यो सगल्यो दैवी आनी अदृश्य शक्ती राखणदार,वाठारी,लावां-भूतां हांचो चाळो शिगम्या दिसानी उठठा त्या सगल्यांची थारोवणी संवसार पाडव्या दिसा जाता त्या दिसा गांवा गांवानी रणमाल्याचें आयोजन करुन शिगम्यात उठिल्लो चाळो थाबयतात देखून त्या रणमाल्याक थारोवणेचे रणमालें अशें म्हणटात थारोवणेचे रणमालें करुंकच जाय असो नेम ह्या गांवान असो नेम आसा देखून झर्मे,सुराल,चिखलये, गावाळी,आमगांव अश्या कितल्याश्याच गांवानी थारावणेचे रणमालें खेळपाची परंपरा आसा आयज रणमालें बदला नाटका जातात पूण गांवाच्या मांडार त्या दिसा रणमाल्याचे नमान घालून टाळ मारचोच पडटा।

पाडव्याचे रणमालें

गोंय मुक्तीपूर्व काळार लोक दोंगरी वाठरांत वचून शेंतांक सावड म्हण वळखतालें मुक्ती उपरांतच्या पयल्या दसका मेरेन हो शेत प्रकार अस्तित्वांत आसलो त्या वेळार त्या शेतांक कुमेरी हो शब्द रुढ जालो फाल्गून म्हयनो सोंपतां सोंपतां लोकांक सावडीचे वेध लागताले शिगम्ताच्या निमतान एकठांय जमिल्ले जाण्टे अदू शेतां खंयच्या दोंगरार करप ते थारताले संवसार पाडव्या दिसा सगल्याक एकठांय येवन दुस-या दिसा शटता हणोंक वचप हें पयलीच थारायिल्लें आशील्यान सावडी आपआपली आवता पुजोवन तराय दवरतालें शिदो जमयताले आनी पाडव्याच्या राती कडेन सगळें एकठांय जमलें कामय देवळाच्या दारांत वा गांवकाराराच्या आंगणात रणमालें सादर जातालें अशीं परांपरा साबार वर्सां पयली सत्तरीत झर्मे दोबास कुमठळे,शिरसोडे,कोदाळ,धावें,करंजळे,सुराल आनी कर्नांकटकात गवाळी आमगांव,पारवाड,चिखलयें,कणकुंबी ह्या गांवानी आसली हे परंपरेचो पाडव्याचे रणमालें' म्हण उल्लेख जातालो देवदेवतान प्रसन्न जावन आपल्या कामाक येस येवचे,शेतांनी दाणें-गोटे बरे पिकचे म्हण ही परंपरा सुरु जाली आसूक जाय कृषी परंपरा मुखार व्हरचें खातीर पाडव्याचे रणमाल्यांक सुवात जाली

काळे खुटयेचे रणमालें

दोंगरानी शेतां शिनोक गेल्ले दादले २०-२५ दीस खोपी बादूंन रानांतूच रावतालें थंय बरो सो दोंगर वेचून थंय शेतां हाणटालें शेता करचे खातीर शिनिल्ली झाडां सुकलीं काय त्या शेतां जाळटालें शेतां बरीं जाळळी जाल्यार जमीन बरी भाजता आनी तितलोच बरो दाणों-गोटो चड पिकता शेताक उजो घातल्या उपरां जें कितें उरला ताका परतो उजो घालून शेत निवळ करतात क्रियेंक साकूळ काडप अशें म्हणटात साकूळ काडटना उरिल्लो उरिल्लो भाग परत बारीक बारीक जाळटात आनी खोशी जावन घरा परततात हो खोशेचो खीण ते नाचून गावन मनयतात आनी ह्या खोशेयेच्या खिणाक गांवात रणमालें जातात तांका काळे खुटयेचे रणमालें म्हणटात शेता बरी जळ्ळया उपरांत सगळ्यो खूटयो बी जळून वतात त्यो काळ्यो जातात म्हण ताका काळे खुटयेचे रणमालें म्हणपाची परंपरा सुरा जाली साबार वर्सां पयलीची ही शेतांय गेल्ली आनी तें रणमालें गेल्ले गोंय मुक्ती उपरांतच्या काळांत कुमेरी बंद जाली सावड हो शेत प्रकारुय दिसान दीस फाटी पडत गेले

लग्ना माटवातलें रणमालें

कांय वर्सां फाटी सत्तरित रणमालें खेळपाची चाल आशिल्ली जाणकारांनी दिल्ले म्हयती प्रमाण आपली वंशवेल बरी विस्तारची,फुलची फळची ह्या उदे्दशान लग्नाच्या माटवांत घरभरोवणी लागल्या उपरांत न्हव्या-व्हकलेक सव्याचेर बसिवन तांच्या मुखार रणमालें खेळपाची परंपरा आसली कर्नांटकातल्या गवाळी आमगांव,पायडें,चिखलयें ह्या गांवानीय अशी परंपरा आसा सर्गेस्त रामा राघोबा धुरीहे सत्तरीतल्या दाबोस गांवचे रणमाल्याचें म्हलगडी ताणी आपले पूत राघोबा धुरी आनी नारायण धुरी १९७० हांच्या लग्ना वेळार माटवांत रणमाल्याचो खास प्रयोग आयोजीत केल्लो ,तेच परीन ठाणे गांवचे यशवंत गांवकार हाणेय ताचो पूत फटी गांवकार १९७४ आनी धावें-तार गांवचे श्री पर्येकार २००५ हाणे आपल्या धाकल्या भावाल्या लग्ना वेळार रणमाल्यांचे आयोजन केल्ले शिर-सावर्डे ह्या गांवात लग्नाकार्या वेळार खास रणमालें खेंळपाची परंपरा अशिल्ली अशी म्हायती श्री विठ्ठल पूनो राणे ७० वर्सां हाणी दिल्ली आयज लोक रणमाल्याची परंपरा विसरल्यात

अनुराजाचे रणमालें

कुळीवाडी लोकांचे मातयेडलें नातें सासणाचें देखून ताणी सातेरीच्या रुपातले भूमिका मायेची सेवा केन्नाच सोडली ना नागपंचमीक नाघ आनी चवथीक गणपतीची पुजा जाता ती लेगीत मातये कड्या नात्यातल्यानूच दोंगर माथ्यार वचून सावड केली कांय तांबड्या गुंज नासण्यानी घर भरतालें बागायती वसोवन घरांत नाल्ल,सुपा-यो,पणस भरुन कुसताले गिमा दिसानी पोरसू शिपून कांदे मिर्सांगो आनी तरांतरांची शाक-भाजी पिकोवपी हो कश्टकरी कुळवाडी आनी तांची बायलां शेता-भाटांक आनी खासा करुन पोरसाक बरो फुलोर येवचो म्हण अनुराजाची श्रध्देन पुजा करतात अनुराजान पोरसां बागायती आनी शेतां-भाटाची राखण करची म्हण रणमालें करतात रणमालें केल्यार अनुराजा प्रसन्न जाता ताका प्रसन्न् करुन घेवचे खातीर रणमालेम करतात अशी म्हायती रणमालें कलाकार आनी जाणकारानी दिल्ली मासोडडें गांवात एका तेपार गिमात पुरणीक तेकून पोरसां करपाची परंपरा आशिल्ली ह्या पोरसांनी ते मिरसांगो,कांदे,आनी वाली रोयताले गिमातल्या पोरसांनी मिरसांगा रोप्याक घुल्दो नावाचो रोगा जाता घुल्दो पडल्यार मिरसांगो लागनात आनी सगळी मेहनत फुकट वता देखून मासोडेकार गांवकार दोबोसांतल्या रणमालें पगंडाक आपोवन खास रणमाले करुन घेतालें आनी रणमालें जातकच अनुराजा प्रसन्न जाता आनी मिरसांगा रोप्यांक,झाडां-पेडांक,किड-मूय लागना,पोरसां बरी फुलाराक येवन घोसानी मिरसांगो लागतात अशी श्रध्दा त्या गांवात आसा देखून रणमालें करपाची परंपरा थंय रुजली राणमालें ही देवाची सेवा ति केल्यार गांवात धोरा-वासरांच्यो पिडा धाम येनात शेतां -भाटांनी बरे पिक येता ,नाल्ल-बोंडो भरपूर लागता अशें गावचे भिवा गांवास आनी रघुनाथ गांवस हांणी सांगलें गांवात वर्सां एकतरी रणमालें जावकच जाय अशें त्या लोकांमदी श्रध्दा आसा

कर्नांटक भागतले रणमालें

रणमालें खरं साबाळून दवरल्यांत तें घाटमाथ्यावेल्या कर्नांटकी लोकांनी आयच्या आधुनीक युगाचे नदरेन हो वाठार अजूनय अविकसीत आसा टि वी तशेंच हेर प्रसार माध्यमा अजून गांवानी तितली पावूक ना देखून थंयच्यो परंपरा आनी रिती रिवाजानी भरिल्ले सांस्कृतीक दायज त्या भैासानी तिगोवन दवरला रणमाल्यांच्या पारंपारिक रुप फक्त ह्याच वाठारांत पळोवपाक मेळटा कर्नांटकांतले चोर्ले घाट ते अनमोड घाटां मेरेनच्या चडश्या सगल्या गांवानी शिगम्याच्या उत्सवांत पारंपारीक रणमालें पळोवपाक मेळटात रणमाल्यांची परंपरा चलोवपी कांय मुखेल गांव म्हळ्यार कणकुंबी, पारवाड, चिखलये, आमगांव, चोर्ले, इंजोळये, तयेंडे, गवाळी, पास्टूली, कृष्णापूर आदी एका तेंपार रणमाल्यांची परंपरा जोयडा म्हालातल्या पांजेली गावां मेरेन विस्तारील्ली अशें म्हणटात आयज ज्या जाग्यार सुपा धरण आसा त्या वाठारांत शिगम्यां दिसानी तरां तरांचे खेळ जातालें तातूंत रगंमाला म्हण खेळ जातालो पूण आता तो जायना मात अनमोड घाटांतल्या तिनय गांवानी जशें करनोळ्या, हानी ह्या गांवानी ही परंपरा आसा।