रामनाथ – (1)

रामनाथ गोंयचें एक नामनेचें एक देवस्थान. रावणाचो वध केल्ल्यान रामाक ब्रह्रहत्येचें पातक लागलें, तें ना करचें म्हणून ताणें रामेश्र्वराक शिवदैवत जावन आसा. पुर्विल्ल्या काळांत वत्स आनी कौंडिण्य गोत्राच्या सारस्वत ब्राह्राणांनी गोंयांतल्या साश्टींत, लोटली गांवांत राबितो केलो, तेन्ना तांणी आपलो कुळदेव श्री रामनाथ हाची मूर्ती आपल्यावांगडा व्हेली. ते मूर्तीची थंयच्या एका देवळांत प्रतिश्ठापना केली. ताच्याच वाठारांत श्रीलक्ष्मीनारायण, श्रीशांतादुर्गा (सांतेरी), बेताळ आनी सिध्दनाथ ह्या देवतांचीय स्थापना जाली. त्या पांच देवतांचीं पांच देवळां उपरांत बांदलीं आनी ते सुवातेक ‘देवुऴवाडो’ अशें नांव मेळ्ळें. इ. स. च्या 16 व्या शेंकड्यांत गोंय पुर्तुगेजांनी घेतले आनी हिंदूंक बाटोवपाक सुरवात केली. हिंदूंच्या देवळांचोय तांणी इबाड करपाक सुरवात केली. म्हणून इ. स. 1566त लोटलीच्या गांवकारांनी आपल्या सगळ्या देवतांवांगडा स्थालांतर केलें. विजापूरकारच्या राज्याच्या अंत्रुज म्हालांत बांदोड्यां गांवांत ते राबीतो करुन रावले आनी थंयच तांणी आपल्या देवतांची परत स्थापणूक केली. फुडाराक ते लोक थंयच स्थिरस्थावर जावन तांची वेपार धंद्यांत भरभराट जाले उपरांत तांणी बांदोडे हांगा पांच वेगवेगळीं देवळां बादलीं आनी तातूंत पांचूय देवतांची स्थापना केली. तांचेमदीं मदेगाक आशिल्ल्या देवळांत लक्ष्मीनारायणाची काळ्या पाशणाची सोबीत मुर्त आसून दावे वटेन रामनाथ आनी शांतादुर्गा हांचीं देवळां आसात. उजवे वटेन कामाक्षीचें देवूळ आसा. रामनाथाच्या देवळांतूच सिध्दनाथाची स्थापना केल्या. तशेंच रामनाथाच्या प्राकारातं बेताळ आनी काळभैरव हांचीं ल्हान देवळां आसात.

गेल्या शेंकड्यांत हीं पोरनी देवळां पडूंकझडूंक लागिल्ल्यान इ. स. 1905त तांचो जिर्णोध्दार केलो आनी नवीं व्हड दोवळां बांदलीं. तेवेळार मुखेल गर्भकुडींत वयले सुवातेर लक्ष्मीनारायण आनी मदीं रामनाथ (शिवलिंग) ह्या देवतांची स्थापना केली. लागींच ताचें वाहन नंदीय आसा. उजवे वटेनच्या देवळांतल्या गर्भागारांत शांतदुर्गा (ही लोटली गांवांची ग्रामदेवता) आनी तिचे उजवे वटेन गर्भागाराभायर सिध्दनाथाची स्थापना केली. हाका लागून दक्षिण भारतांत हरिहरेश्र्वर क्षेत्राची सया रामनाथीं दिसता. बेताळ आनी काळभैरव हांची पोरनी देवळां घटमूट आशिल्ल्यान तीं तशींच दवरली आनी उपरांत तांचें नुतनीकरण केलें. मुखेल देवळाच्या दोनूय वटेन आनी फाटल्यान अग्रशाळा आसात. सभाघरुय आसा.

इ. स. 1934 त ह्या देवळाचो नागरखानो बांदलो आनी इ. स. 1951 त तूर्ताक आशिल्लो व्हड सभामंटपूय बांदून तयार जालो. बांदोडें गांवाच्या रामनाथ देवस्थानाच्या वाडपाक रामनाथ देवावयल्यान रामनाथीं हें नांव पडलां. हांगाचो माघ म्हयन्यांत जावपी महाशिवरात्री उत्सव चड प्रसिद्ध आसा. तो माघ कृ. 12 सावन फाल्गुन (शिगमो) शु. 2 मेरेन चलता. हे वेळार लालखी, पालखी, सांगोड तशेंच वेगवेगळ्या वाहनांतल्यान देवतांच्यो मिरवणुको काडटात. शिवरात्रीच्या दुसरे दिसा फांतोडेर आनी सांजवेळां रामनाथाचो सथांतल्यान मिरवणुक काडटात. ह्या उत्सवांत 4-5 दिस विंगड विंगड कार्यावळी जातात. दर सोमरा, अक्षयतृतीयेक आनी दसऱ्याकूय रामनाथाचो पालखेचो सुवाळो आसता. हाचेभायर लक्ष्मीनारायणाची दर पंचमीक शांतादुर्गेची आनी कामाक्षीची दर उमाशेक पालखेचे सुवाळे आनी हेर उत्सवूय वेगवेगळ्या वेळार जातात. चातुर्मासांत लक्ष्मीनारायणाची पालखी मात जायना.

फांल्गुन म्हयन्यांत दसमीक देवतांच्या पुर्न:प्रतिश्ठा दिसाचो यादिस्तीक दबाजो जाता. तातूंत दनपारां समराधना, संतर्पण आनी रातीकडेन चार देवतांची मिरवणूक, सांगोड, दीपोत्सव आदी कार्यावळी जातात. शिमग्याचे रंगपंचमीक जावपी पालखेचो हो खाशेलो सवाळो जावन आसां ते भायर नवरात्रांचो उत्सवूय मनयतात. गोंय, मुंबय, राजकोट, दक्षिण कर्नाटकांतले शणै उपनांवाचे सारस्वत ब्राह्माण हे देवाचे कुळावी आनी म्हाजन आसात.