रुमानियन साहित्य

रुमानियन साहित्य हे पंदराव्या शेंकड्यांत, धर्मसुदारणेचे चळवळीचे प्रेरणेंतल्यान कांय धर्मीक साहित्य चर्च स्लाव्हॉनिकांतल्या रुमानियन भाशेंत अणकारीत जालें. रुमानियीन भाशेंतल्या लौकिक स्वरुपाच्या लिखाणाचो आयज उपलब्द आशिल्लो सगळ्यांत पोरवो पुरावो म्हळ्यार 1521 त, ब्रासॉहव्हच्या न्यायाधिशाक बरयल्लें एक पत्र. तुर्कांकडल्यान आक्रमण जावपाची शक्यताय त्या पत्रांत उक्तायल्या. मौखिक परंपरेन सांबाळून दवरिल्लें रुमानियन लोकसाहित्य भरपूर आसा. तातूंत महाकाव्यां, भावकविता, बोधवादी साहित्य, नाट्यात्म संवाद हांचो आस्पाव जाता.

सोळाव्या शेंकड्याचें सुरवेक वालेकियांत मुद्रणाची सोय जाल्ली. 1544 वर्सा रुमानियन भाशेंतलें धर्मतत्त्वाविशींचें पयलें मुद्रीत पुस्तक उजवाडा आयलें. सोळाव्या आनी सतराव्या शेंकड्यांत धर्मीक आनी इतिहासाविशींचें साहित्य व्हड प्रमाणाचेर निर्माण जालें. सोळाव्या शेंकड्याचें निमाणें डीकन कोरेसी हाणें बरयल्लीं सुमार बावीस धर्मीक पुस्तकां सद्या उपलब्द आसात. व्हारलाम, अल्बा यूलिया, दोसोफ्तई हांणीय धर्मीक स्वरुपाचें लिखाण केलां. दोसोफ्तईन रुमानियनांत बरयल्लें पयलें छंदोबछ्द सॉल्टर (द बुक ऑफ साम्स) म्हळ्यार रुमानियन भाशेंत बरयल्लें पयलें काव्य. इतिहासाविशींच्या लिखाणांत ग्रिगोर युरेची, मिरॉन कॉस्तिन, यॉन नेक्यूल्स, निक्यूलाय कॉस्तिन, निक्यूलाय मायलेरक्यू आनी डीमीट्रीये कांटेमीर हांचो आस्पाव जाता. कन्स्तांतीन कांताकुझीनो हाणें वॉलेकियाचो इतिहास बरयला.

1688 वर्सा रुमानियन भाशेंत बायबलाचो अणकार जालो. ह्याच काळांत रुमानियन भाशेंत ॲलेक्झांडराचें चरित्र, इसापाच्यो नितीकथा अशेंय साहित्य तयार जासें.

आठारावो शेंकडो

ह्या शेंकड्यांत ग्रीसीक फनॅरिऑटांच्या म्हळ्यार कॉन्स्टँटिनोपलांतलो ग्रीक वेपारी हांचे सत्तेक लागून रुमानियन साहित्याच्या विकासांत आडखळी आयल्यो. आधुनिक ग्रीक भास ही शिश्टसंमत भास थरली. अठराव्या शेंकड्यांत रुमानियन युनिएट इगर्जेच्या धर्मोपदेशकांनी रुमानियन भास ही लॅटीन भाशेपसून जाल्या अशें मानलें. लॅटीनवादी संप्रदायाचे मुखेल प्रतिनिधी म्हणून सॅम्युएल माय्क्यू – क्लेन, घेओर्ग सिनकाई आनी पेत्रू मायॉर हे उल्लेख करपासारके आसात. माय्क्यू – क्लेन आनी घेओर्ग सिनकाई आनी पेत्रू मायॉर हे उल्लेख करपासारके आसात. माय्क्यू – क्लेन आनी घेओर्ग सिन्काई हांणी रुमानियन भाशेचें पयलें व्याकरण तयार केलें (Elementa Linguae daco – romanae Sive Valachicae, 1780). पेत्रू मायॉर हाणें रुमानियन भाशेच्या लिखाणाखातीर लॅटीन वर्णमाळ आसची हे खातीर खूब यत्न केले आनी रुमानियन लोकांचो इतिहासूय बरयलो (1812). ह्या शेंकड्यांत बरयल्ले संतचरित्रांचे 24 खंड (minei) हे भाशाशैलीचे नदरेन म्हत्वाचे थरतात. यॉनाके व्हाकारेस्क्यू हाणें रुमानियन भाशेंत रुमानियन भाशेचें पयलें व्याकरण बरयलें (1787) आनी नैतिक उद्बोधनाचेर कविता बरयलीं. ताचोच पूत आलेकू व्हाकारेस्क्यू हाणें प्रेमगितां बरयलीं. यॉन बुदाई – दिलिआनू हाणें ‘जिप्सी सागा’ हें महाकाव्य बरयलें. यांकू व्हाकारेस्क्यू हो एक श्रेश्ठ कवी जावन गेलो.

एकुणिसावो शेंकडो

हो रुमानियाचो प्रबोधनकाळ. ग्यॉर्गे लाझार, ग्यॉर्गे आसाची आनी एल्यादे रादूलेस्कयू हे ह्या काळांतले उल्लेख करपासारके विव्दान. हो ग्यार्गे लाझार हाचो शिश्य. वॉलेकियांत रादूलेस्क्यून पयलें रुमानियन पत्र काडलें. 1828 वर्सा ताणें रुमानियन व्याकरणावयलो आपलो ग्रंथ उजवाडायलो. ग्यॉर्गे आसाची हाणें इटालियन संस्कृतीचो स्त्रोत मॉल्डेव्हियांत हाडलो.

ताणें इतिहासीक विशयांचेर लघुकथा बरयल्यो तशेंच रुमानियन आनी इटालियन अशा दोनूय भाशांनी कविता बरयल्यो. एकात्म रुमानियाचो पयलो प्रधानमंत्री मीहाईल कॉगलनीचानू हो राजकारणी आनी इतिहासकार. ताणें मॉल्डेव्हियाचीं पोंरनी इतिवृत्तां संपादून उजवाडायलीं. सिर्लोव्हा आनी ग्रिगोर अलेक्सांद्रेस्क्यू हे कवी. अलेक्सांद्रेस्क्यू कांय बोधकथाय (फेबल्स) बरसल्यात. निकलाय बाल्सेस्क्यू हो व्हड इतिहासकार. कोस्ताक नेग्रूझ्झी हो कवी कथाकार. ताणें Aprodul Purice हें महाकाव्य रचलें. निकलाय बाल्सेस्क्यू हो कादंबरीकार. बॉगदान हाश्यड्यू हो भाशाशास्त्रज्ञ, इतिहास्कार, कवी आनी नाटककार. अलेक्सांदू ओदोबेस्क्यू हो पुरातत्त्वविद्यावेतो आनी इतिहासकार. ताणें कांय काव्यरचनाय केल्या. व्हासीले आलेक्सांदी हाणें सुमार 300 कविता आनी 50 नाटकां बरयल्यांत. यॉन क्रआंगा हो एक नामनेचो लेखक. यॉन ल्यूका कारागीएल हो सर्वश्रेश्ठ रुमानियन नाटककार. ए स्टॉर्मी नायट, ए लॉस्ट लॅटर, कार्निव्हल सिन्स ह्यो ताच्यो उल्लेख करपासारक्यो सुखात्मिका. कलॅमिटी ही ताची शोकात्मिका. यॉन स्लाव्हिसी, बार्बू देलाव्हरान्सीआ, दुलिऊ झामफिरेस्क्यू, गेओर्ग कॉस्बक हे एकुणिसाव्या शेंकड्याचे अखेरेचे साहित्यिक.

विसावो शेंकडो

ह्या शेंकड्याचे सुरवेक ‘युथ’ हे वाङ्मयीन संघटन टिटू मायोरेस्क्यू हाच्या फुडारपणाखाल रुमानियन संस्कृतीच्या संवर्धनाचें कार्य केलें. हे संघटनेच्या आदारान कांय लेखक उदयाक आसले. अलेक्सांद्र मॅसेदोन्स्की हो रुमानियन कवितेंतलो प्रतीकवादी प्रवाहाचो प्रवर्तक. तेचभशेन यॉन मिनूलेस्क्यू होय एक उल्लेख करपासारको प्रतीकवादी कवी. मीहाईल सादोव्हीनू हो कवी. ताणें कथा आनी खुबशो कादंबऱ्योय बरयल्यात. दोन महाझुजांच्या काळांत कांय रुमानियन लेखकांनी रुमानियन साहित्यांत मोलादीक भर घाली. तांतूत लिव्हिऊ रेब्रिआनू, यॉन आगारबिसिआनू, कामिल पेत्रेस्क्यु सेझार पेत्रस्क्यु ह्या कादंबरीकारांचो आस्पाव जाता. जी. कालिनेस्क्यू रुमानियन साहित्याचो इतिहास आनी कादंबऱ्योय बरयल्यात. गाला गालसिऑन ह्या कथा – कादंबरीकार आनी नागी इस्तव्हन हांचो उल्लेख म्हत्वाचो आसा.

कवींभीतर सगळ्यांत पयलीं त्यूदोर आर्गेझी हाचो उल्लेख करचो पडटा. ताणें तात्विक, समाजीक, उपरोधप्रचुर, आनी मोगाचेर कविता बरयल्यात. हेर उल्लेख करपासारक्या कवींभितर ल्यूशन ब्लागा, गेओर्ग तोपीर्सीनू, अलेक्सांद्र फिलिप्पीदी आनी गेआर्ग बाकोव्हीआ हांचो आस्पाव जाता.

रुमानियन साहित्याक खरो चंवर आयलो तो फॅसिस्ट राजवटींतल्यान मुक्त जातकच. ह्या काळांतल्या कवींभितर झहारिआ स्टान्सू, ई. कामीलार, एम्. बेनिउक, ई. जाबेलीनू, एम्. बानूस हांचो आस्पाव जाता. गद्यलेखकांभितर एम्. प्रेदा हाणें समकालीन बुध्दिमंतांच्या संदर्भांत बरयलें. सूतो आंद्रास, यॉन लांक्रांजन, व्हासिल रेब्रिआनू (गद्यलेखक); दान देस्लीऊ एन्. लेबिस, ए. ई. बाकोन्स्की, व्हेरोनिका पोरंबाकू, मिहू त्रागोमीर, नीना कासिऊन (कवी); डी. मिकू, पॉल गेओऱगेस्क्यू (समीक्षक) हे सद्याच्या शेंकड्यांतले कांय मुखेल रुमानियन साहित्यिक आसात.