लोरेन्ट्स, कॉनरॅड झाकारियास

(जल्म: ७ नोव्हेंबर १९०३, व्हिएन्ना; मरण : २७ फेब्रुवारी १९८९, आल्टेनबर्ग)

ऑस्ट्रिया प्राणिवैज्ञानिक. आधुनिक वर्तनशास्त्राचो जनक. वर्तनशास्त्रांत सैमीक परिस्थितींतल्यान प्राणिवर्तनाचो तुलनात्मक अभ्यास करतात. व्यक्तिगत आनी सामाजिक वर्तनरीतीसंबंदींच्या ताच्या सोदांखातीर ताका आनी कार्ल फोन फ्रिश आनी निकोलस टिनबर्जेन ह्या प्रणिशास्त्रज्ञाक १९६३चो शरिरक्रियाविज्ञानाचो वा वैजकीचो नोबॅल पुरस्कार मेळ्ळो.

लोरेन्ट्साचो बापूय एक नामणेचो विकलांग शस्त्रक्रियाविशारद आशिल्लो. भुरगेपणासावन लोरेन्ट्साक प्राण्यांविशीं गोडी लागिल्ली. आवय - बापायच्या प्रोत्साहनाक ताणें नुस्तें, सुकणीं, कुत्रीं, माजरां, सोंशे अशे तरातरांचे प्राणी पोशिल्ले. तशेंच सवण्यांच्या वर्तनासंबंदींच्यो तपशीलवार नोंदी दीसपटयेच्या रुपांत दवरिल्ल्यो.

१९२२ वर्सा तो माध्यमिक शाळेंतल्यान पदवीधर जालो आनी उपरांत बापायचे इत्सेप्रमाण न्युयॉर्कच्या कोलंबिया विद्यापिठांत स म्हयने वैजकीचो अभ्यास करून तो ऑस्ट्रियाक परत आयलो. थंय व्हिएन्ना विद्यापिठांत अभ्यास करून १९२८ वर्सा ताणें ए्म.डी. पदवी घेतली. उपरांत ताणें तुलनात्मक शरीराचो ( शरीररचनाशास्त्राचो) अभ्यास करून १९३३ वर्सा त्याच विद्यापिठाची प्रीणिविज्ञानांतली पीएच्.डी. पदवी घेतली. आपल्या आल्टेनबर्ग हांगाच्या घरांतूच ताणें प्राण्यावंयले प्रयोग केले. १९३७ - ४०त तो व्हिएन्ना विद्द्यापिठांत तुलनात्मक शारीर आनी प्राणी मानसशास्त्र हांचो अध्यापक आशिल्लो. ते उपरांत १९४० - ४२त तो केनिग्झबर्ग (सद्द्याचें कालिनिनग्राड) हांगाच्या आल्बेर्ट्स विद्यापिठांत प्राध्यापक आनी सर्वसादारण मानसशास्त्र विभागाचो मुखेल आशिल्लो.

झूजकाळांत १९४२ ते ४४ मेरेन ताणें जर्मन सैन्यांत वैज म्हणून काम केलें. १९४४ वर्सा ताका झूजकैदी म्हणून रशियेंत अटक केलो. फुडें १९४८ वर्सा सुटका जातकच तो ऑस्ट्रियांत परत आयलो आनी आल्टेनबर्ग हांगाचो इन्स्टिट्यूट ऑफ कंपॅरेटिव्ह इथॉलॉजी हे संस्थेचो मुखेल जालो (१९४९ - ५१). ताणें अस्तंत जर्मनींतल्या बुल्डेर्न हांगाचे माक्स प्लांक इन्स्टिट्यूट फॉर बिहेव्हियरल फिजिऑलॉजी हे संस्थेंत तुलनात्मक वर्तनशास्त्राच्या विभागाची स्थापणूक केली आनी १९५४त तो हे संस्थेचो सहसंचालक जालो. १९५१न - ६१ ह्या काळांत तो अस्तंत जर्मनींतल्या सिव्हिलेज हांगाचे माक्स प्लांक इन्स्टिट्यूट फॉर कंपरेटिव्ह फिजिऑलॉजी हे संस्थेंतल्या संशोधन विभागाचो मुखेल आशिल्लो. १९५५ वर्सा ताणें ई. फोन होल्स्ट आनी जी. क्रेमर हांच्या आदारान थंय माक्स प्लांक इन्स्टिट्यूट फॉर बिहेव्हियरल फिजिऑलॉजी हे संस्थेची स्थापणूक केली आनी १९६१ - ७३ ह्या काळांत तो हे संस्थेचो संचालक आशिल्लो. उलपरांत १९७३त तो ऑस्ट्रियन अॅकॅडेमी ऑफ सायन्सेसच्या आल्टेनबर्ग हांगाचे इन्स्टिट्यूट फॉर इथॉलॉजी हे संस्थेतल्या प्राणी समाजशास्त्र विभागाचो तो संचालक जालो.

१९३७ वर्सा तो Zeitshrift fur Tierpsychologie ह्या नेमाळ्याचो मुखेल सहसंपादक जालो. उपरांत रोकडेंच हें नेमाळें वर्तनशास्त्राचें अग्रगण्य नेणाळें जालें आनी लोरेन्टस हाणें निमाणेमेरेन ताच्या संपादकपदाचेर काम केलें.वैजकीय विद्द्यार्थी आसतना ताणें प्राणिवर्तनासंबंदींचीं सविस्तर निरिक्षणां चालू दवरिल्लीं. १९२७ - ३८ ह्या काळांत ताणें प्राण्यासंबंदींचें सगळ्यांत म्हत्वाचें कार्य केलें. ताणें चोरकावळो (जॅकडॅा), ग्रेलॅग, हंस, मॅलार्ड बदक आनी संबंदीत जाती हेविशीं कार्य केलें. ताचे सगळे सोद १९३५ - ५० ह्या काळांत निबंद माळेवतीन उजवाडा आयले आनी ताका आंतरराश्ट्रीय नामना मेळ्ळी.

लोरेन्ट्स हाच्या संकल्पनांक लागून प्राणिजातींनी वर्तनरीती अशो विकसीत जाल्यो आनी चड करून जाती तिगून रावपाचे परिस्थितिवैज्ञानिक घटकांचें आनी वर्तनाच्या अनुकूलन (परिस्थितीकडे जुळोवन घेवपाखातीर जावपी बदल) मूल्याचें कार्य हेसंबंदींच्या आकलनांत प्रगती जाली. प्राणिजाती तिगून उरपाखातीर विशिश्ट तरेची म्हायती शिकपाचे नदरेन जातीची आनुवंशिकीय रीतीन रचणूक जाल्ली आसता अशें ताणें सुचयलें. ताच्या कल्पनांक लागून व्यक्तिगत सजीवांच्या आयुश्यांत वर्तनवारी कशो विकपीत आनी परिपक्व जातात हें समजुपाक आदार जालो. चोरकावळओ ह्या पक्ष्यासंबंदींची ताची दीसपटी Journal fur Ornithologic ह्या नामणेच्या नेमाळ्यांतल्यान १९२७ वर्सा उजवाडा आयली. ते उपरांतचे ताचे सगळे सोद १९३५ - ५० ह्या काळांत निबंद माळेवतीन उजवाडा आयले. ताचे कांय नामणेचे ग्रंथ आसात - Das Sogenannte Bose ( १९६३; इं.अ. ऑन अॅग्रेशन,१९६६),Die Ruck Seite des Spiegels: Versuch einer Naturgeschickte menschlichen Evkenners(१९७३; इं.अ. बिहाइंड द मिरर: ए सर्च फॅार ए नॅचरल हिस्टरी ऑफ ह्युमन नॅालेज, १९७७), Er redete mit dem Vieh, den Vogeln und den Fischen ( १९४९, इं. अ.किमग सॅालोमन्स रिंग, १९५२);So Kam der Mensch auf den Hund (१९५० इं. अ. मॅन मिट्स डॅाग, १९५४); Uber Tiersches und mensechliches Verhalten (१९६५ ; इं. अ. स्टडीज इन अॅनिमल अँड ह्यूमन बिहेव्हियर, २ खंड, १९७० - ७१); Dar Jahr des Graugans (१९७९; इं. अ. द इयर ऑफ द ग्रेलॅग गूज); Vergleichende Verhaltenforschung ( १९७८; इं. अ. दफाउंडेशन ऑफ इथॉलॉजी,१९८१). तेचभशेन सिव्हिलाइझड मॅन्स एट डेडली सिन्स(१९७३) ह्या इंग्लीश शीर्शकाखाल उजवाडा आयिल्लो ताचो ग्रंथूय लोकप्रिय जालो.

नोबॅल इनामाभायर लोरेन्ट्स हाका युनेस्कोचें कलिंग पारितोशिक (१९७०), आंतरराश्ट्रीय पर्यावरण पारितोशिक(१९८०), हे भोवमान मेळ्ळे. येल, लॅायोला, लीड्स, बाझेल आनी ऑक्सफर्ड ह्या विद्यापिठांनी ताका सन्माननीय पदव्यो दिल्यो. तो ऑस्ट्रियन अॅकॅडेमी ऑफ सायन्सेस, लंडनची रॅायल सोसायटी, अमेरिकेची नॅशनल अॅकॅडेमी ऑफ सायन्सेस ह्या मानादीक संस्थाचो सदस्य आशिल्लो.