लोहाणा

लोहाणा : एक जमात. हाका लुहाणा अशेंय म्हण्टात. सिंध, काठियावाड, कच्छ, मुलतान बडोदा आदी वाठारांत हांची वसणूक आसा. तांचे उत्पत्तीविशीं जायतीं मतां प्रचलित आसात. तातुंतलीं कांय अशीं - (१) ते स्वताक रामाचो पूत लव हाचे वंशज मानतात. (२)ए.एम.टी. जॅक्सन ह्या इंग्लीश पंडिताच्या मताप्रमाण ते पयलीं लवण म्हळ्यार मिठाचो धंदो करताले आनी लवण शब्दाचोच फुडें लोहाणा शब्द तयार जाला आसूंक जाय.(३) श्री बर्टन ह्या पंडिताप्रमाण मुलतानालागसार लोहणपूर नांवाचो गांव आसा. हे थंयचे लोक आसूंक जाय. तांचे उत्पत्तीविशीं जायतीं मतां मेळ्ळीं तरी ते मूळचे राजपूत आशिल्ले आनी राजकर्तेय आशिल्ले अशें मेनप जालां. अरबांनी सिंधाचेर घुरी घालचे आदीं अघम लोहाणा हो ब्राह्मणाबादचो राज्यपाल आशिल्लो. तो लाखी आनी सम ह्या वाठारांचो राज्यकारभार पळयतालो. ताणें आलोरेच्या राजाची सत्ता मान्य केलीना देखून त्या राजान लोहाणाचेर घुरी घाली. तेन्ना अघम पळून गेलो आनी ताचे भरगे शरण गेले. तेन्नाच्यान तांचें राजकीय वर्चस्व आनी दर्जो इतलो देंवलो, ते क्षत्रिय म्हणून लोक विसरले.

मुसलमानांच्या परत परत जावपी घुरयांच्या त्रासांक लागून हे लोक मुलतान सोडून ताचे दक्षिणेक राजस्थानांत आयले. इ.स.च्या चवदाव्या पंदराव्या शतमानांत राजपुतांनी सौराष्ट्राचे घुरये घाल्यो चेन्ना तांचे अनुचर म्हणून ते गुजरातांत आयले.

तांचीं १३६ देवकां आसात. देवकांचीं नांवां मोनजात आनी जड वस्तू हांचेवयल्यान घेतिल्लीं आसात. रांडेलमाता ही तांची कुलदेवी. कांय जाण सिंधू न्हंयेक दर्यापीर नांवाची देवता मानून तिका भजतात. नगसिंगजी हेंय तांचें एक दैवत आसा. तांच्यांत खास अशी रामभक्तीय आसा. रामनम ते व्हडा उमेदीन मनयतात.त्या दिसा दर एकल्यागेर रामायणाचें वाचन जाता. सारस्वत ब्राह्मण ताचें पुरोयतपण करतात. चडशे सगळे लोहाणा लोक नानकशाय पंथाचे अनुयायी आसात. कांय लोहाणा वल्लभपंथी आसात. लोहाणांत जायत्यो जाती आसात. एकाच देवकाच्या कुळांत लग्न जायना. लग्न सुवाळ्याक कसली बादा येवची न्हय देखून क्षेत्रपालाक बोकड्याचो बळी दितात. तांच्यांत बालविवाहाची तेचपरी पुनर्विवाहाची चाल आसा.

सिंधी लोहाणा बायल बाळंत जातकच तिची वार एका बुडकुल्यांत घालून ताचेर सात लवंगां आनी सात वेलच्यो घालतात. उपरांत बुडकुल्याचेर तांबडे सात पट्टे ओडून तो बुडकुलो उदकांत उडयतात.

हे लोक धाडसी आसून, वेपारी आसात. हांच्यांत कांय लोक गंवडीपणाचें आनी शेताचेंय काम करतात.

कच्छ लोहाणांत जात पंचायत आसता. शारांतलो पंचायतींत तीन ते बारा मेरेन पंच आसतात. खेड्यांतले पंचायतींत दोन पंच आसतात. जल्म, लग्न आनी मरण आदी प्रसंगांवेळार पंचाक देणग्यो मेळटात. घटस्फोटावेळार पंच न्हव-याकडल्यान एक हजार रुपया दंड घेतात. हाचेभायर ते व्हड व्हड वेपारी पेठांच्या गांवांतल्यान कर वसूल करतात. आधुनिक काळांत तांच्या वेव्हारांत जायते बदल घडत आसात.