वज्रेश्र्वरी
वज्रेश्र्वरी: एक देवता. महाराष्ट्रांतल्या ठाणे जिल्ह्याच्या भिवंडी तालुक्यांत हिचें स्थळ आसा. ह्या गांवचें मूळ नांव वडवली अशें आसून आतां ह्या गांवांक वज्रेश्र्वरी ह्याच नांवान वळखतात. ह्या गांवांत आशिल्ले उल्हास नांवाचे न्हंयेचे देगेर एके दोंगुल्लेचेर हें देवूळ आसा. हे देवीक वज्रेश्र्वरी हें नांव कशें मेळ्ळें तेविशीं कथा सांगतात ती अशी : फग्रासूर नांवाच्या एका शर असुराक सिंहमार आनी कलिकाल नांवाचे दोन हुशार पूत आशिल्ले. आपल्या शक्तीच्या बळार ते ऋषींक त्रास दिताले. ताकालागून देवाची कृपा मेळोपपाक ऋषींनी एक यज्ञ सुरू केलो. ह्या यज्ञाचो ऋत्विक वसिष्ठ ऋषी आशिल्लो. यज्ञांत इंद्र सोडून सगळ्या देवांक हविर्भाग मेळ्ळो. ताका लागून इंद्रान रागान वसिष्ठाचेर आपलें वज्र मारलें. तेन्ना पार्वतीन प्रकट जावन तें वज्र गिळून उडयलें, देखून तिका वज्रेश्र्वरी दें नांव मेळ्ळें.
हे देवीच्या देवळाचें तोंड उदेंतेकडेन आसून ताचे भोंवतणी व्हड कोट बांदिल्लो आसा. पयलो बाजीराव पेशवा हो वज्रेश्र्वरीचो भक्त आशिल्लो आनी ताणेंच हिचें देवूळ बांदलें अशें सांगप जाता. पूण इतिहास पंडितांच्या मताप्रमाण हें देवूळ चिमाजीअप्पान बांदलां. कारण वसईचो किल्लो हस्तगत करपाखातीर हांगाचे देवीनच चिमाजीअप्पाक दृश्टांत दिल्लो असें म्हण्टात. किल्लो हस्तगत जातकच देवीविशींच्या भावार्थान ताणें आपले देखरेखीखाल हें देवूळ बांदलें. सभामंडपाचो भाग श्रीमंत खंडेरावमहाराज गायकवाड हाणें आनी सपणां तशेंच दीपमाळो नासिकचो सावकार नाना चांदवडकर हाणें आनी बांदल्यो. देवळांत दोन गाभारे आसून मुखेल गाभाऱ्यांत पांच मूर्ती आसात. तातूंत मदीं वज्रेश्र्वरी, तिचे उजवे वटेन सावित्री, सरस्वती आनी दावे वटेन लक्ष्मी भार्गव आसात. दुसऱ्या गाभाऱ्यांत गणपती, वेताळ, काल भैरव आदी देव आसात.
आश्र्विनांत आनी चैत्र म्हयन्यांत हांगा जात्रा भरता. चैत्र उमाशेक भरपी जात्रा व्हड आसता. वज्रेश्र्वरी गांवाच्या वाठारांत जायतीं हून उदकांचीं कुडां आसून हें उदक आरोगयदायक आसा. नित्यानंद स्वामीचो एक आश्रमय हांगा आसा.
संदर्भ
बदल- कोंकणी विश्वकोश खंड 4