"अमेरिका खंड" च्या आवृत्तींत अंतर

Content deleted Content added
145 revisions imported: Importing from Incubator
Wikipedia python library
1 वळ :
== अमेरिका खंडः ==
अस्तंतेवटेनच्या उत्तर अमेरिका, दक्षिण अमेरिका आनी अमेरिका ह्या सगळ्या वाठारांचें नांव . अमेरिकाच्या संयुक्त संस्थानाकय (U.S.A) बरेच फावट अमेरिका असें म्हणटात. अमेरिगो व्हेसपूची (1451-1512) ह्या इटालियन भोंवडेकारावेल्यान ह्या वाठाराक अमेरिका हें नांव मार्टिन वॉल्टझेम्यूलर हाणें 1507 वर्सा आपल्या ग्रंथातल्यान दिलें.वॉल्टझेम्यूलराक तो मेरेन कोलंबसाच्या भोंवडेविशीं कांयच नामनेचीं आनी प्रमाण मानताले. हाका लागून ह्या वाठाराक अमेरिका हें नांव फुडें तशेंच उरलें.
== अमेरिका, उत्तरः ==
क्षेत्रफळ 2 कोटी 15 लाख चौ.किमी. दक्षिण-उत्तर अक्षवृत्त 7° उ. (पनामा) ते 83° 7’ उ. (एल्झीमीयर जुव्यांच्या उत्तरेच्या तोंका मेरेन ) रेखावृत्तीय विस्तार 172° 25 उदेंत (अल्यूशन जुंवे) ते 53° 32’ अस्तंत (न्यू फावंड लँड) ह्या खंडाचे उत्तरेक आर्क्टिक म्हासागर, उदेंतेक अॅटलांटिक आनी अस्तंतेक पॅसिफिक म्हासागर आनी दक्षिणेवटेन मध्य अमेरिका. ईशान्येवटेनचो ग्रीनलँड जुंवो कांय जाणांच्या मतान ह्याच खंडांत येता. जगाचे भूंयेचो 16% वांटो ह्या खंडाचो आसा. हवाई जुंवो सोडून उत्तरे वटेनचे अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां (U.S.A), कॅनडा, मॅक्सिको हे देश ह्या खंडांत आसात.
 
===भूंयवर्णनः ===
भूंयेचे नदरेंतल्यान ह्या खंडाचे चार मुखेल वांटे जातात. इशान्येवटेनचो कॅनडाचो वाठार, उदेंतेवटेनचो देंगरी वाठार आनी ताचे कुशीक आशिल्लो दर्यादेगेवेल्या मळांचो वाठार, मदलो मळाचो वाठार आनी अस्तंतेवटेनचो दोंगरी आनी पठारी वाठार.कॅनडा वटेनचो वाठार हो सामको पोरनो आसा. कांय जाणांच्या मतान आर्क्टिक जुंवो आनी ग्रीनलँड हेय कुडके ह्याच वाठाराक पयलीं जोडून आशिल्ले. ह्या वाठारांत ल्हानसान दोंगर आनी बरीचशीं तसान पठारां आसात. दोंगरी वाठाराच्या उदेंतेक अस्तंत रेवेंची दर्यादेग आसा. ती दक्षिणेवटेन रूंद जायत वता. हांगा दर्यादेगांलागीं रेवेचे बांद, चिखलाचे वाठार आनी जुंवे तयार जाल्यात. पठारावेल्यान मळाच्या वाठारांवटेन पडपी धबधब्यांक लागून थंय धबधब्यांची वळ (फॉल लायन) तयार जाल्या. मेक्सिको वटेन सकयल्लो दर्यादेगेवेलो वाठार रानांनी भरला.
अस्तंतेवटेन आशिल्ल्या दोंगरी वाठारांत रॉकी पर्वतांची वळ लांबायेन जगांत दुसऱ्या नंबराची आसा. ती आर्क्टिक म्हासागरा सावन न्यू मेक्सिको मेरेन पातळ्ळ्या. थंय सावन ती मेक्सिकोंतलो सिएर्रा माद्रे, मध्य अमेरिकेंतल्यो दोंगरा वळी आनी फुडें दक्षिण अमेरिकेंतलो अँडीज पर्वत हांका वचून मेळटा. रॉकीच्या अस्तंतेक अलास्का पर्वत, ब्रिटीश, कोंलबियाचे पर्वत, कोस्ट रेंज, कॅस्केड रेंज आनी सिएर्रा नेव्हाडा हे दोंगर आसात.ह्या खंडाचे उत्तरेवटेन आर्क्टिक दर्या पातळ्ळा. ग्रीनलँड आनी बॅफीन जुव्यांच्या मदीं बॅफीनचो उपसागर आसा. व्हिक्टोरिया आनी बँक्स जुव्यांच्या अस्तंतेक बोफर्ट दर्या आसा.अलास्का आनी उदेंत रशियाच्या वाठारांक जोडपी चुकचो दर्या अस्तंतेवटेन आसा. कॅनडाचे उत्तरेक बूथियाचें आखात, फॉक्स बॅसिन, हडसन उपसागर, अंगवा आखात आनी जेम्स उपसागर
13 वळ :
तळ्यामदीं सुपीरिअर, मिशिगन, ह्यूरन, ईअरी आनी आँटॅरिओ हीं व्हडलीं तळीं नामनेचीं आसात. सुपीरिअर तळें सेंट मेरी न्हंयेकडेन जोडून आसा. मिशीगन आनी ह्युरन दक्षिणेवटेंतल्या ईअरी तळ्याकडेन सेंट क्लेअर आनी डिट्रॉयट न्हंयांक लागून जोडलां. हे न्हंयेचेर नामनेचो नायगारा धबधबो आसा. 1959 वर्सा ‘सेंट लॉरेन्स सीवे’ निर्माण जाल्ल्या सावन भितरल्या वाठारां कडेन म्हासागराचो संबंद आयला. ह्या तळ्यां भायर संयुक्त संस्थांनांतलें सॉल्ट लेक, आनी कॅनडांतलीं ग्रेट बेअर लेक, ग्रेट स्लेव लेक, विनीपेग ह्या सारकीं बरींच तळीं आसात.
 
=== हवामानः ===
ह्या खंडांत हवामानाचे विंगड विंगड प्रकार दिसून येतात. अक्षांश विस्तारा प्रमाण, थळावी उंचाय, वारें आनी दर्यांतले प्रवाह हांचोय परिणाम हवामानाचेर दिसून येता. बेरिगसावन आर्क्टिक म्हासागरा मेरेनच्या वाठारांत जानेवारींत -40° ते -29° से. आनी जुलयांत -1° ते 10° से. तापमान आसता. सुमार 25सेंमी. पावस पडटा. ह्या वाठारांत बरेंच हिम पडटा. हाचे दक्षिणेक अलास्का ते मध्य कॅनडा वाठांतरांनी जानेवारींत -30° ते -20° से. जुलयांत 10° ते 15° से. तापमान आनी 25 ते 50 सेंमी. पावस पडटा. अलास्का ते उत्तर कॅलिफोर्निया ह्या पॅसिफीक दर्यादेगेर उत्तरेवटेन जानेवारींत -10° ते 0° से. आनी दक्षिणेवटेन 10° ते 15° से. तापमान आनी जुलयांत 10° ते 20° से. मेरेन तापमान आसता. अस्तंतेच्या वाऱ्याक लागून पावस 100 ते 250 सेंमी. मेरेन पडटा. दक्षिणेवटेनचें हवामान सादारणपणान उत्तर गोलार्धांतल्या हवामाना भशेन आसता.
 
===खनीज संपत्तीः ===
पूर्विल्ल्या काळांत अमेरिकेची भूंय दर्यापोंदा आशिल्ली. फातरांच्या थराक लागून उपरांत ही जमीन वयर येतकच हांगा तेलाच्यो बऱ्योच खणी सांपडल्यो. आर्क्टिक दर्यासावन ह्या खंडाच्या मदल्या वाठारांतल्यान दक्षिणेवटेन वचपी पट्टो तेला खातीर नांवाजिल्लो आसा. कोळसो, सैमीक वायु, पॅट्रोलियम हांची बरीच सांठवण हांगा सांपडटा. लोखण चडशें कॅनडाच्या वाठारांत मेळटा. कॅनडाच्या राश्ट्रीय उत्पादनाचो व्हडलो वांटो खनिजांतल्यान येता. मॅक्सिकोंत चांदी, संयुक्त संस्थांनांत तांबें, भांगर, शिशें, जस्त आनी लोखण आसा. उत्तर ऑरेकॅन्सॉ हांगा बॉक्सायट, अॅलाबॅमा हांगां चांदी आनी क्यूबांत लोखण चड मेळटा. शिमीटा खातीर उपेगी पडपी रेंव ह्या खंडांत बरीच आसा. जगांतलो 52% कोळसो हांगा मेळटा. युरेनियम,निकेल, कोबाल्ट ह्या खातीर कॅनडा जाल्यार तेल, व्हॅनेडियम ह्या खातीर संयुक्त संस्थांनां आनी मेक्सिकोची नामना आसा.
 
=== वनस्पतः ===
सामके उत्तरेक टंड्रा वाठारांतलीं झोपां आसात. ताचे दक्षिणेवटेन अलास्का सावन लॅब्रॅडामेरेन सूचिपर्णी (अशीर पानां) रुखांचें रान पातळ्ळां. हातूंत फर, स्प्रूस, लार्च, पायन हे रुख मुखेल आसात. अस्तंतेवटेंतल्या चड पावसाच्या वाठारांनी दाट आनी सदां पाचवीं रानां आसात. दर्यादेगांवेले दोंगर, पॅसिफीक देंवतेवेलो म्हळ्यार अस्तंतेचो वाठार हांगा डग्लस फर, रेड सेडर,हॅमलॉक, शुगर पायन, यलो पायन सीडार ह्या जातींचे रुख आसात. मॅक्सिकोचें पठार आनी अस्तंत वाठारांतल्या वाळवंटाच्या वाठारांनी वाळवंटांत वाडपी वनस्पत आसा. निवलांच्यो तरेकवार जाती हें हांगाचें खाशेलेंपण.
उदेंतेच्या वाठारांत अॅपॉलॅचियन वाठार सोडून हेर कडेन घट आनी मोव लाकूड दिवपी रानां आसात. ओक, चेस्टनट हीं घट लाकडांची झाडां मिसीसीपी, ओहायओ ह्या वाठारांनीं चड आसात.
28 वळ :
फावंडलँडचें ग्रँड बँक्स, संयुक्त संस्थानाच्या दर्यादेगेवेलें जॉर्ज बँक्स ही जगांतलीं नामनेचीं नुस्तेमारीची ठिकाणां आसात. ब्रिटिश कोलंबिया आनी अलास्का हांच्या दर्यादेगांचेर सॅमन नुस्तें व्हड प्रमाणांत आसात. नोव्हास्कोशा आनी प्रिन्स एडवर्ड जुंवे हांगा कालवां चड मेळटात.
 
== अमेरिका दक्षिणः ==
आकारान जगांतलो चवथो खंड क्षेत्रफळ सुमार 1,78,17,530 चौ. किमी. विस्तार 12° 28’ उत्तर ते 55° 59’ दक्षिण अक्षांश. रेखावृत्तीय विस्तार 34° 47’ अस्तंत ते 81° 20’ अस्तंत. उत्तरेच्या कोलंबियांतल्या पॉयंट गिनी सावन दक्षिणेक केप हॉर्न जुव्यां मेरेन तांची लांबाय सुमार 7,645 किमी. आसा. उदेंतेच्या ब्राझीलांतल्या पेद्रास पॉयंट ते अस्तंतेतल्या पेरूंच्या पारीन्यास पॉयंटमेरेन रुंदाय सुमार 5,150 किमी. दर्या देग सुमार 39,885 किमी. लांबयेची आसा. जगांतल्या वट्ट भूंयेचो 12.5% वांटो ह्या खंडाचो आसा. उत्तरेवटेन कॅरेबियन दर्या,ईशान्य आनी उदेंतेक अटलांटिक म्हासागर, दक्षिणेवटेन अंटार्क्टिका दर्या आनी अस्तंतेक पॅसिफीक म्हासागर आसा. दक्षिण अमेरिकेच्या सामक्या दक्षिणेवटेनच्या तोंका सावन अंटार्क्टिका खंड सुमार 1,000 किमी. पयस आसा. ह्या खंडांत आर्जेंटिना, बोलीव्हीया, ब्राझील, चिली, केलंबिया, एक्वादोर, गुयाना पॅराग्वे, पेरू, व्हेनेझुअॅला आनी युरुग्वे हीं राश्ट्रां आसात. फ्रेंच गियाना, डच गियाना वा सुरीनाम ह्यो हालींहालीं मेरेन वसाहती आशिल्ल्यो.
 
49 वळ :
दक्षिण अमेरिकेंत धबधबे मात खूब आसात. व्हॅनेझुअॅलांतल्या कारोनी न्हंयवेलो धबधबो सुमार 980 मी. उंचायेवेल्यान पडटा. गुयाना, व्हॅनेझुअॅला शीमेवेलो कुकुनाम आनी ब्राझील-गुयाना. व्हॅनेझुअॅला शीमेवेयलो कुकुनाम आनी रॉरायमा हे सुमार 610मी. उंचायेवेल्यान पडटात. सांव फ्रांसिश्कू न्हंयेचेर पॉलोआफॉन्सो, ब्राझील-आर्जेटिना शीमेवेलो इग्वासू हे हेर धबधबे जावन आसात.
 
===खनीज संपत्तीः ===
दक्षिण अमेरिकेंत पेट्रोलियम बरेंच आसा. व्हॅनेझुअॅला हो तेल काडपाविशीं जगांतलो एक मुखेल देश जावन आसा. अर्जेटिना, पेरु, कोलंबिया आनी बोलीव्हिया हांगाय बरेंच सैमीक तेल सांपडटा. सैमीक वायुचेंय प्रमाण ह्या खंडांत चड आसा. पूण वायू लोकवस्ती सावन सामकोच लागीं नाशिल्ल्यान हालीं हालीं मेरेन ताचो जाय तसो उपेग जायनाशिल्लो. दक्षिण अमेरिकेंत कोळसो मात उणो सांपडटा. अँडीज पर्वतानीं कांय जाग्यांचेर आनी कोलंबिया, चिली, आनी ब्राझील हांगा कोळशाचें थोडें भोव उत्पादन जाता. गियाना, ब्राझील हांगा लोखणाची सांठवण बरीच आसा. अँडीज वाठारांत तांबे आसा. पयलीं बोलीव्हिया हांगा चांदी बरीच मेळटाली. मँगनीजच्या उत्पादनांत ब्राझील जगांतलें एक मुखेल राश्ट्र जावन आसा. ते भायर ह्या खंडांत बॉक्सायट, प्लॅटिनम, चांदी आनी नायट्रेट हीं खनिजांय सांपडटा.
 
===हवामानः ===
दक्षिण अमेरिकेंतल्या खंयच्याच वाठारांत अतिथंड आनी अतिगरम हवामान सांपडना. फकत अँडीज पर्वतांच्या उंचेल्या तेंगश्याचेर सदांच हिम शिंयाचो आनी गिमाचो ऋतू सामको एकामेखांक विरुध्द असो नासता.अॅमेझॉन वाठारांतल्यान जरी विषुववृत्त पासार जालें तरी थंय वर्सुकी सरासरी तापमान फकत 27° से. मेरेन आसता. ह्या हवामानांत ऋतुं प्रमाण चडसो फरक पडना. एक्वादोरची राजधानी क्विटो विषपववृत्ताचे दक्षिणेक 24 किमी. पयस आसा. क्विटो शाराची उंचाय 2,850 मी. आसा. आनी सरासरी तापमान सुमार 13° से. इतलें आसता. पॅसिफीकांतलो हंबोल्ट वा पेरु हो
हवामानाचो प्रवाह सामको थंड आसता. उंचाये प्रमाण हवामान चड थंड जायत वता. दक्षिणेवटेनचें हवामान उत्तरे परस चड थंड आसता. अॅमेझॉनच्या तोंडाकडल्या वाठारांत 225 सेंमी. मेरेन तर कांय जाग्यांचेर 375 सेंमी. मेरेन पावसाची नोंद जाल्या. मदल्या वाठारांनी पवस 150-175 सेंमी. आसता. दर्यादेगेवेल्या इकीक ह्या जाग्यार तर सामकीच उणी म्हळ्यार 0.13 सेंमी. पावसाची नोंद जाल्ली आसा.
94 वळ :
[[Category:devanagari]]
 
[[Category:Sonvsarachim Prosidh/Famadh Xharam, Ganv ani Zage]]
"https://gom.wikipedia.org/wiki/अमेरिका_खंड" चे कडल्यान परतून मेळयलें