विकिपीडिया

"व्हेनेझुएला" च्या आवृत्तींत अंतर

Browse history interactively
← आदलें संपादननवें संपादन →
Content deleted Content added
VisualWikitext
द Wikipedia python library
4 वळ :
{{double image|right|Flag of Venezuela (state).svg|180|Coat of arms of Venezuela.svg|120|{{SUBPAGENAME}} च्या ध्वज|{{SUBPAGENAME}} च्या चिन्ह}}
[[File:Venezuela-CIA WFB Map.png|thumb|right|200px|{{SUBPAGENAME}}]]
'''{{SUBPAGENAME}}''', दक्षिण अमेरिकतलो देश आसा. त्याच्या राजधानी [[कराकस]] नगर आसा।<ref>http://www.bbc.com/news/world-latin-america-19649648</ref><ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ve.html</ref> '''व्हॅनेझुएला''' दक्षिण अमेरिका खंडांतलो एक देश. खंडाच्या उत्तर पोंतार आशिल्ल्या देशाचो आवांठ ९१२,०५० चौ.किमी.आसून चडांत चड उत्तर दक्षिण लांबाय १,२७१ किमी.जाल्यार, रुंदाय उदेंत-अस्तंत १,४८९ किमी.देशाचे उत्तरेक कॅरिबीयन दर्या, उदेंतेक गियाना देश,दक्षिणेक ब्राझील,जाल्यार नैऋत्येक आनी अस्तंतेक कोलंबिया देश आसा. देशाची लोकसंख्या २०,२०३,०००(१९९१). स्पॅनीश ही देशाची राश्ट्रभास,जाल्यार काराकस हें राजपाटण.<ref>कोंकणी विश्वकोश, सं. तानाजी हळर्णकार, [[गोंय]] विद्यापीठ, ताळगांव</ref>
 
== भूंयवर्णन ==
33 वळ :
=== गियाना पठारी प्रदेश ===
 
गियाना पठारी प्रदेश हो देशाचो दक्षिणेकडचो भाग. ह्या प्रदेशआन देशाची सुमार अर्दी भूंय रेवडिल्या. हांगा आशिल्ल्यो साबार दोंगुल्ल्यो मुखेलपणान ग्रानायट फातराच्योच आसा.
 
व्हॅनेझुएलांत ल्हान-व्हड अशो साबार न्हंयो आसात. तांच्यांतल्यो चडशो अॅटलांटीक महासागराक आनी साप्प उण्यो कॅरेबियन दर्याक मेळटात. चडशो न्हंयो दोंगरी वाठारांतल्यान व्हांवतात, देखून चडशा न्हंयांच्या पात्रांचेर मदीं ऊंच अशे खूब धबधबे आसात. ऑरिनोका ही देशांतली सगळ्यांत व्हडली न्हंय. तिची देशांतली लांबाय सुमार २,००६ किमी. रिओ कारोनी, कौरा, आरो, वेन्टूआरी आनि मॅटा हे तिचे मुखेल फांटे.रिओ आपूरे हीय न्हंय खूब म्हत्वाची.
 
== हवामान ==
 
व्हॅनेझुएलाचो उश्णकटीबंधांत आस्पाव जाता. देशाचें वर्स पावशी दोन ऋतुंत विभागला. सादारणपणान एप्रिल ते ऑक्टोबर मेरेन पावस पडटा. नोव्हेंबर ते मार्च मेरेनचो तेंप सुको उरता. वाठारा कणकणीं पावसाचें प्रमाण बदलत रावता. प्ररीजा सड्याचेर आनी गियाना सड्यांचेर वर्सुकी पावसाचें प्रमाण ३०५ सेंमी. आसता.लानोसच्या उदेंत प्रदेशांत वर्सुकी सरासरी पावस १०० सेंमी.इतलो वाडटा. उंचाये प्रमाण देशांतलें तापमानय बदलत रावता. लानोसच्या मध्य वाठारांत आनी माराकायबो पाणट्याचे उत्तरेकडेन वर्सुकी सरासरी तापमान २८ सें.इतलें आसता. जाल्यार अँडीयन सड्याचेर तें १९ सें.आसता.
 
== वनस्पत आनी मोनजात ==
51 वळ :
युरोपी लोक व्हॅनेझुएलांत पावचे पयलीं थंय मुखेलपणान इंडियन लोकांचोच ह्या आदीवासी लोकांचो कॅरीब आनी आरवाक अशे दोन पंगड आसिल्ले. कॅरीब पंगडांतले लोक देशाचे उदेंतेकडेन जाल्यार आरवाक अस्तंतेकडेन रावताले. शेतवड,शिकार,नुस्तेंमारी आनि फळां वा झाडपालो एकठांय करप हो तांचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो. युरोपी लोक आयल्या उपरांत, तांच्या साबार तरेच्या उपद्रवाक लागून खूब इंडियन लोक काबार जाले अशें म्हण्टात.
 
क्रिस्तोफर कोलंबस हो व्हॅनेझुएलांत पावपी पयलो युरोपी मनीस. १४९८त तो पारीया द्वीपकल्पाचेर देंवलो. उपरांत साबार स्पंनीश भोंवडेंकारानी कॅरेबीयन दर्यादेगेर आशिल्ल्या सैमीक बंदरांचो आनी हेर म्हत्वाच्या सुवातींचो सोद लायलो. उपरांत साबार स्पॅनीश लोक व्हॅनेझुएलांत येवन रावले. सोळाव्या शेंकड्याचे सुरवेक ते मार्गारीता आनी क्युबागो जुंव्यावयलीं मोतयां एकठांय करपाक म्हूण आयिल्ले. आराया द्विकल्प ते कॅप कोदेरा मेरेनच्या सुवातींनी खूब मुतयां मेळटालीं. देकून ताणीं ते सुवातेक मोतया दर्यादेग अशें नांव दिलें. आराया द्विकल्पाचेर आसिल्ल्या खा-या तळ्यासावन ते खूब प्रमाणांत मिठूय तयार करपाक लागले. १५२८ ते १५४६ ह्या काळांत स्पेनचो राजा चार्ल्स पयलो हाणें जर्मनीक आशिल्लें आपलें रीण फारीक करपाखातीर व्हॅनेझुएला वसणूक तांकां खंडाक म्हूण दिल्ली. जर्मनांनी हे वसणुकांची अर्थीक स्थिती सुदारपाक मातय तकालस घेताली ना. १७०० मेरेन व्हॅनेझुएला ही दक्षिण अमेरिकेंतली स्पॅनीशांची एक गरीब वसणूक आशिल्ली. अर्थीक स्थींतींत सुदारणा घडोवन हाडपाखातीर स्पेनान व्हॅनेझुएलाचे सगळे वेपारी हक्क काराकासचे रोयल ग्यूपूझकोना कंपनीकडेन दिलो. 1730 मेरेन कंपनीन काकाओ, निळ आनी चामड्याच्या उद्देगांत वाड करून वसणूकेचे आर्थीक स्थितींत थोडीभोव सुदारणा घडोवन हाडली. व्हॅनेझूएला वेपाराचेर कंपनीचो पुराय ताबो आशिल्लो हाका लागून वसणूककारांकडच्यान कंपनिक विरोध जावपाक लागलो उपरांत 1784 ती कंपनी बंद पडली.
 
एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या सुरवेक सावन दक्षिण अमेरिकेंतल्यो स्पॅनिश वसणूको स्वातंत्र्याखातीर झगडपाक लागल्यो सायमन, बॉलिवार, फ्रान्सिस्को द मिरांदा आनी आंतिन्यूओ जोसे द सुके हे व्हनेझुएला स्वातंत्र्य चळवळीचे व्हड नेते. दश्रिण अमेरिकेंतली उत्तरेकडची स्पेनिश सत्ता काबार करपाखातीर ते आपल्या हेर सांगातांच्या आदारान स्पेनिश लोकां आड झूजत रावले. दक्षिण अमेरिकेंत स्पेनिश सत्तेआड आवाज उठोवपी व्हॅनेझुएला ही पयली वसणूक. वसणूकेचो चडसो वांटो स्पेनिश सत्तेखाला आसतना लेगीत 5 जुलय 1911 दिसा व्हॅनेझुएलान आपलें स्वातंत्र्य जाहीर केले. पूण देशाक पुराय स्वातंत्र्य 1921त मेळ्ळें. त्या वर्सा बोलिवार हाणें स्पॅनिशाआड व्हड जैत मेळलें. ताचे आदीं 1819त सायमन बॉलिवार ग्रांद कोलंबियेचो (विशाल कोलंबिया) अध्यक्ष केलो. त्या वेळार व्हॅनेझुएला, कोलंबिया, एक्कादोर आनी पनामाचो आस्पाव त्या प्रजासत्तकांत जातालो. 1929त व्हॅनेझुएला ग्रांदा कोलंबियेसावन वेगळो जावन, 1930 आपले खातीर नवें संविधान घडयलें. स्वातंत्र्य झुजारी जनरल जोसे आंतोनिन्युयो प्याझा हो 1931त नव्या प्रजासत्तकाचो पयलो राश्ट्रध्याक्ष जालो.
 
स्वातंत्र्य प्रप्ती उपरांत काउदिल्यो (मुखेली) हाचो हुकूमशाय राजवटीन लागून व्हॅनेझुएलांत विसाव्य शेंकड्याच्या माध्याक मेरेन तंग वातवरण पातळिल्लें. तातूंतल्या आंतोनियो गुझमॅन ब्लांको आनी जुआँ विसेन्त गॉमेझ ह्यो काउदिल्यो म्हत्वाच्यो ब्लांका हाणें व्हॅनेझुएलाचेर 1870 ते 1888 मेरेन आपलो शेक गाजयलो. तो सत्तेर येवचे पयली देशाची भैतिक, आर्थीक आनी देशाची भैतिक, आर्थीक आनी राजकिय स्तिथी साप्प इबडिल्ली. ब्लांकोक सुवेवस्था हाडपाक यश मेळळे. ताणें यरादारी आनी संचारण मळार सुदारणा घडोवन हाडल्यो. ताच्या तेंपार परकी गुंथवणुकेंत लेगित खूब नेड आशिल्लो. जुआँ गोमेझ हाची सत्ता 1908 ते 1935 मेरेन आसली. ताणे निश्ठूरपणान आपल्या विरोधकांक निखळावन उडयल्ले. ताच्या शासनाखाला पेट्रोलियम उद्देगाक चालना मेळ्ळी. पेट्रोलीयमाचे येणवळीक लागून गोमेझाक व्हॉनेझुएलाचें व्हड रीण फारीक करपाक शक्य जालें. पूण येणावळीचो व्हड वांटो ताणें ताणें आपल्या खाजगी कामाखातीर वापरलो.
 
हुकुमशाय राजवटींत देशाची आर्थीक स्तिथी सुदारिल्ली आसली, तरी व्हॅनेझुएलाचे लोक तांचे जुल्मी राजवटीक साप्प बेजारिल्ले. 1935 उपरांत लोकशाय तंत्राचेर पक्ष उबारून ते हुकुमशाय राजवटिक विरोध करपाक लागले. 1945त आसिओन देमाक्रेंतीका (AD) ह्या पक्षाक लश्कराच्या आदारान सत्ता हातासली. रोमूलो गालेगोस हाका राश्ट्रध्याक्ष म्हूण वेंचून काडलो. पूण 1948त लश्करानूच ताका सत्ते भायरो केलो. उपरांतची दोन वर्सा तिन लश्करी अधिकाऱ्ंयानी एकठांय येवन सत्ता गाजयली. 9150 सावन मार्कोस पॅरेरा जिमेंझ हाटी हुकूमशाय राजवट सुरू जाली. जिमेंझ हाचो जुलमी राजवटी आड व्हॅनेझुएला लोकांनी उठाव करून ताका तडीपार केलो. उपरांत लोकांनी रोमूलो बॅटार्नकोर्ट हाका राश्ट्रध्यक्ष म्हूण वेंचून काडलो. 1958 सावन व्हॅनेझुएलाचो राश्ट्रध्यक्ष लोकशाय पदिदतीन वेंचून काडटा. 1974त अक्सिओन देमेक्रेतिया पक्षाचो कार्लोस आन्दरेस पॅरेस राश्ट्रघ्यक्ष जालो. 1979त लुइझ हेरैरा कम्पीन्स हो सोशल क्रिस्तिआन पक्षाचो राश्ट्रध्याक्ष जालो. उपरांत 1984त जायमे लुसिंची आनी 1989त परतून पॅरेझ राश्ट्राध्यक्ष जालो. 1994 राफॅल काल्दोरा रॉडरिगेज हो व्हॅनेझुएलाचो राश्ट्राध्यक्ष जालो.
1980 च्या सुरवातीच्या तेंपासावन पेट्रोलियमाची मागणी उणी जाल्ल्यान, व्हॅनेझुएला अर्थीक स्थिीती जी पुरापणान तेल निर्यातचेर आदारिल्ली ती खूब खालावली. हालीं तेंपार व्हॅनेझुएलांत अर्थीक समस्या आसली तरी थंयचें राहणीमान उंचेल्या दर्ज्याचें आसा.
63 वळ :
== राज्यवेवस्था ==
 
व्हॅनेझुएला हें एक संघराज्यात्मक प्रजासत्ताक. अठरा वर्सां पुराय जाल्ल्यान सगळ्या नागरिकांक मत दिवपाचो हक्क आसात. 1811 सावन देशांत 26 संविधानांची स्थापणूक केल्या. सद्या देशाचो राज्यकारभार 1961त आफणायल्ल्या संविधानाप्रमाण चलता.
 
राश्ट्रध्याक्ष हो देशाचो श्रेश्ठ अधिकारी आसा. ताका भैशिक वेंचणूकेंतल्यान पांच वर्साखातीर वेंचून काडटात. विधीमंडळ चॅम्बर ऑफ डेप्यूटी आनी सेनेट अश्या दोन घरांनी विभागलां चॅम्बर ऑफ डेप्यूटी हातूंत 203 वांगडी जाल्यार सेनॅटांत 43 वांगडी भैशिक वेंचणूकेंतल्यान पांच वर्साखातीर वेंचून काडटात.
71 वळ :
== अर्थीक स्थिती ==
 
दक्षिण अमेरिका खंडातल्या हेर देशापरस व्हॅनेझुएलाचो राहाणीमानाचो दर्जो चड उंच आसा. अर्थवेवस्थेचो चडसो वांटो प्रेट्रोलियम उत्पादनाचेर आदारून आसा. पूण व्हॅनेझुएलाची संपत्ती लोकाभितर सारकि विभागिल्ली ना. गरिबी आनी बेरोजगार हो बिकट प्रस्न सद्या सरकारामुखार आसा. लॅटिन अमेरिका आनी युरोपांत पेट्रोलियमाची मागणी उणी जाल्ल्यान, ताचो वायट परिणाम व्हॅनेझुएलाचे अर्थवेवस्थेचेर जाला.
व्हॅनेझुएलांत खनीट तेलाचे सांठे व्हड प्रमाणांत सांपडल्यात. माराकायबो पाणटो आनी लिंयाबोसच्या उदेंत वाठारांत ते चड प्रमाणांत आसात. व्हॅनेझुएलाचे वट्ट येणावळींतलो सुमार 80% वांटो पेट्रोलियम उद्देगासावन मेळटा. व्हॅनेझुएला खनिज तेलाची निर्यात करपी मुखेल देश. अमेरिका, लॅटिन अमेरिकेंतले हेर देश आनी युरोपी देशांक व्हॅनेझुएला पेट्रोलियमाची निर्यात करता.
 
1917 सावन देशांतल्या विंगड विंगड वाठारातल्या खनीज तेल काडपाक सुरवात जाली. 1920 मेरेन हो उद्देग खूब फाकारलो. पूण खनीज तेल काडपा खातीर व्हॅनेझुएलाकडेन तिंतलें भांडवल नाशिल्ल्यान, ताणें तेल काडपाचे हक्क अमेरिका आनी हेर युरोपी कंपन्यांक दिल्ले. 1960 खनीज तेल काडप आनी ताचे दरेचे नियंत्रण दवरपाखातीर व्हॅनेझुएलान, तेल काडपी हेर देशाच्या आदारान पेट्रोलियम निर्यात करपी देशांची संस्था उबारली (OPEL) उपरांत 1976त व्हॅनेझुएलान देशांतल्यो सगळ्यो परकी तेल कंपन्यो विकत्यो घेवन तांचे राश्ट्रीकरण केले.
 
देशांतल्या उद्येग- धंद्याभितर खूब वाड जाल्ली आसा. देशांतले सुमार 15% लोक उद्देग-धंद्यांत गुंथल्यात. तेल प्रक्रिया हो हांगचो मुखेल उद्देग. माराकायबो हें तेल शुद्दीकरणाचें मुखेल केंद्र. अॅलुमिनीयम, शिमीट, अन्न प्रक्रिया, पोलाद आनी लुगट हेय उद्देग म्हत्वाचे.
83 वळ :
देशाच्या शेतकी वेवसायांत सुमार 15% लोक वावूरतात. हांगाचे नगदी पिकावळींत केळीं, कॉफी, मको, संत्रा आनी तांदूळ हांचो आस्पाव जाता. पशूपालन आनी कुकडां पोसपाचो वेवसाय नेटान चलयता. व्हड शेतानी यंत्र आनी साऱ्याचो चड वापर जाता. देशाची चडशी भूंय रानाखाला आसून लेगीत रानाची उस्तवारी व्हडलीशी जावंक ना. नुस्तेमारी वेवसायूय मर्यादीत आसा. देशांत सैमिकवायूचे सांठेय आसात. बॉक्सायट फातरी कोळसो, लोखण, भांगर, हिरे आनी फॉस्फेट ही खनीजाय थंय कांय प्रमाणांत मेळटात.
 
देशाचे- आयात निर्यात संबंद मुखेलपणान अमेरिका, जर्मनी आनी जपानाकडे आसात. निर्यात जावपी म्हालांत मुखेलपणान पॅट्रोलियम आनी पेट्रोलियम उत्पादन हांचोच व्हड वांटो आसता. जाल्या आयात जावपी म्हालांत रसायनां, उद्देगीक यंत्रसामुग्री आनी गाडयांच्या मेकळ्या भागांचो आस्पाव जाता.
 
== येरादारी आनी संचारण ==
91 वळ :
== समाज जीण ==
 
व्हॅनेझुएलांत, स्पॅनिश लोकांनी आपली वसणूक उबारचेपयली थंय इंडियन लोकांचो साबार पंगड आशिल्ले. स्पेनिश लोकांचो शेक आयल्या उपरांत ते इंडियन लोकाकडच्या आपली कामां करून घेवपाक लागलें. स्पेनिश लोकानी अफ्रिकेंतल्यान गुलाम म्हणून खाप्री लोकांकूय हाडिल्ले. कांय तेपा उपरांत ह्या तिनूय जातींच्या लोकाभितर भरसण जावन, एक मवो समाज निर्माण जालो. सद्या देशांत दोन तृतियांश लोक ह्या नव्या मेस्तोज परंपरेतले आसात. खाप्री आनी गोरे लोक साप्प उण्या प्रमाणांत आसात. रोमन केथलिक हो देशांतलो मुखेल धर्म. पूण तो राशट्रिय धर्म न्हय. संविधानाप्रमाण लोकांक खंयचोच धर्म आपणावपाक मेकळीक आसा.
 
1945 ते 1950 ह्या तेंपार काम सोदपाच्या निमतान साबार युरोपी आनी कोलंबिया देशांतले लोक व्हॅनेझुएलांत आयले. युरोपी लोकांत स्पेन, इटालियन आनी पुर्तूगेजांचो आंकडो चड आशिल्लो. हेर लेटिन अमेरिकेंतल्या देशाभाशेन व्हॅनेझुएलाचे भैशिक जिणेंत वंशिक वेगळेचार दिसनात.
 
बेसबॉल आनी सॉकर हे देशांतले लोकप्रिय खेळ. साबारकडेन बैलांच्यो साबारकडेन बैलांच्यो धिरयो आयोजीत करता. हेर लेटिन अमेरिकेंतल्या लोका प्रमाण व्हॅनेझुएलाच्या लोकांकूय संगिताची आनी नाचाची चड आवड. थंयच्या लोकप्रिय नाचांत लयेचेर नाचपाचो 'साल्सा' तशेंच मॅरेन्गयू आनी 'गैराच्या' ह्या कॅरेबियन नाचांचो आस्पाव जाता. जोरोपो हो व्हॅनेझुएलाचो एक प्रसिद्द लोकनाच, सद्या भुरग्याभितर रॉक संगित चड प्रसिद्द आसा.
 
== शिक्षण ==
 
लेटिन अमेरिकेंतल्या हेर देशापरस व्हॅनेझुएलान शिक्षणिक मळार खूब इदरगत घडोवन हाडल्या. सद्या पंदरा ते विस मेरेन पिरायेचेर 85% भुरग्यांक वाचपाक बरोवपाक येता. पूण आयज लेगित कूशऴ शिक्षक आनी वैज्ञानिक हाचो थंय उणाव आसा. शिक्षणिक मळार घसघशित उदरगत जावची म्हण व्हॅनेझुएला सरकारान 1904 सावन विद्यावेतनाची व्हड येवजण आंखल्या. शिक्षणीक कायद्या प्रमाण देशांतल्या 7 ते 13 मेरेन पिरायेच्या भुरग्यांक शिक्षण घेवपाचें सक्तिचे आसा. विद्यापिठ मेरेन फुकट शिक्षण दिवपाची वेवस्था सरकारान केल्या.
 
== साहित्य आनी कला ==
विसाव्या शेंकड्याच्या सुरवेक व्हॅनेझुएलाचे साहित्.आकार आनी कलाकार हाणी अंराश्ट्रिय माळार नामना जाडिल्ली. कादंबरिकार तेरेझा दे ला पार्रा आनी कवी आंदरेज एलोय ब्लान्को हे त्या वेळावयले प्रसिद्द साहत्यकार. राश्ट्रपती रोमुलो गेलेगोज हो एक श्रेश्ठ साहित्यकार ताच्या डाना बारबारा (1939), कॅनायमा (1935) आनी पोर्बे निग्रो (1937) ह्या कादंबऱ्यो खूब म्हत्वाच्यो, आलेझान्ड्रो ऑतेरा आनी जेसस सोटो हे 1900तले प्रसिद्द चित्रकार. बांदावळ शास्त्रांतूय व्हॅनेझुएलान आपली खाशेली शैली इबारल्या. 'आसोसिआसिओन' व्हॅनेझुएलाना आमिगोस देल आर्ट कॉलोनिअल; सॉसिएदाद आमिगोस देल म्यूसिओ दे बेलास आर्ट ह्यो संस्था कला- कुसर हांका उत्तेजन दितात. 'फायन आर्टस्' म्युझियम; बोलिवार म्यूझियम आनी म्यूझियम ऑफ कॉलोनियल आर्ट ही देशांतली प्रसिद्द वस्तू संग्रालय.
 
काराकास, माराकायबो, काबिमास, बार्क्युशिमेतो, आकारिगोआ, सान फॅर्नार्दो दे आपूरे, मॅरिडा, क्लेरा, माराकॅ, सिदाद, बेलिवार, सिदाद, ऑजेडा, सान फॅलिपॅ, मातुरीन ही देशांतली म्हत्वाचीं थळां.
"https://gom.wikipedia.org/wiki/व्हेनेझुएला" चे कडल्यान परतून मेळयलें