"आफ्रिका खंड" च्या आवृत्तींत अंतर
Content deleted Content added
द Wikipedia python library |
द Wikipedia python library |
||
66 वळ :
आफ्रिका खंडाच्या आर्विल्ल्या इतिहासाक युरोपीय भोंवडेकार आनी संशोधक हांच्या ह्या खंडांतल्या भोंवडेवेळार सुरवात जाता. सहाराचे उत्तरेवटेनचे दर्यादेगेची युरोपीय लोकांक बऱ्याच शेंकड्यापयली म्हायती आशिल्ली. पूण आफ्रिकेच्या भितरल्या वाठारांनी नदर पावपाक तांकां पिळग्यांनी वर्सां लागलीं. 14 व्या शेंकड्यात चीनांतल्या मिंग राजवंशान मंगोलियन तार्तर लोकांचेर जैत मेळयलें आनी त्याच काळांत आशियांत जावपी भानगडींक लागून युरोपीय लोकांचो चीनाक वचपी खुष्कीचो मार्ग बंद जालो. उदेंतेकडल्या वाठारांनी आपलो संबंद तिगोवन दवरचेखातीर युरोपिय लोकांक दुसरो मार्ग सोदून काडपाची गरज पडली. पोर्तुगालचो राजकुंवर हेनरी (1394-1460) हाच्या फुडारपणाखाल पोर्तुगेजांनी हांगा संशोधन करून अस्तंत दर्यादेगांचेर आपल्यो वसाहती तयार केल्यो. ताच्या उपरांत बऱ्याच वर्सांनी म्हळ्यार 16 व्या शेंकड्यांत
हेनरी (1394-1460) हाच्या फुडारपणाखाल पोर्तुगेजांनी हांगा संशोधन करून अस्तंत दर्यादेगांचेर आपल्यो वसाहती तयार केल्यो. ताच्या उपरांत बऱ्याच वर्सांनी म्हळ्यार 16 व्या शेंकड्यांत [[ब्रिटीश]], डच, फ्रेंच ह्या युरोपीयांनी हांगा ल्हान सान वसाहतींची थापणूक केली. ह्या वसाहतींचो उपेग उदेंतेकडेन वचपी तांच्या व्हड्यांक गरजेच्या वस्तींची पुरवण करपाखातीर जातालो. तेभायर हत्तीचे दांत, भांगर आनी गुलाम हांचो युरोपीय लोकांनी थळाव्या लोकांकडेन वेपार सुरू केलो. गुलामांचो वेपार हो मुखेल उद्येग जालो. 1441 वर्सा पयलेच फावट हांगाचे गुलाम पोर्तुगालांत पावले पूण ह्या धंद्याक नेट आयलो तो 16 व्या शेंकड्याच्या सुरवाती सावन. शेंकड्यांनी वर्सां अरब हांगासावन गुलाम व्हरून अस्तंत आशियांतल्या देशांनी विकताले. युरोपीय लाकांनी हांगाच्यो लोकांचो फायदो घेवन, तांच्याभितर झुजां लावन गुलाम धरले आनी ह्या गुलामांक अमेरिकेंत व्हरून विकपाक सुरवात केली. युरोपीय लोकांनी भेटयल्ल्या तरांतरांच्या वस्तूंत लागून हांगाचेच लोक गुलामांच्या धंद्याक फाटबळ दिवंक लागले. अस्तंत आफ्रिकेंतलो दाहोमीचो राजा गुलामांक धरचेखातीर आपलें सैन्य धाडटालो. बरेच फावट रातीच्या वेळार युरोपीय आनी तांकां मदत करपी लोक निग्रो लोकांच्या घरांक उजो लायताले आनी उज्याचे भिरांतेन पळपी लोकांक धरून गुलाम करताले. 16 ते 18 व्या शेंकड्यामेरेन हो धंदो चालूच आशिल्लो. ह्या तीनशीं वर्सांच्या काळांत सुमार देड ते दोन कोटी गुलाम अमेरिकेक व्हरून विकले. तेभायर सुलामांक व्हरपी व्हड्यांचेर परिस्थिती सामकी वायट आसताली. जाणकारांच्या मतान सुमार 40 ते 50 लाख गुलाम दर्यावेल्या प्रवासांतूच मेल्यात. गुलामांच्या वेपाराआड युरोपांत आनी अमेरिकेंत बोवाळ जावंक लागलो. गुलामगिरी थांबोवपाखातीर चळवळी सुरू जाल्यो. हे चळवळींक लागून आयिल्ल्या कायद्यान अमेरिकेंतल्या गुलामांची मुक्तताय जाली. 1787 वर्सा ब्रिटिशांनी आफ्रिकेचे अस्तंतेवेले देगेर सिएर्रा लिऑने वाठारांत मुक्त जाल्ल्या गुलामांखातीर एके वसाहतीची थापणूक केली. 1821 वर्सा अनेरिकेन ह्याच वाठारांत दुसरी वसाहत तयार केली, तिका ‘ लायबेरिया ’ अशें नांव दिलें. ही वसाहत फुडें 1847 वर्सा पुराय स्वतंत्र जाली. युरोपीय राश्ट्रांनी गुलामगिरीचेर जरी बंदी आसली तरी अरब राश्ट्रांनी ही चाल बंद जावंक नाशिल्ली. अरब देशांभितर जावपी गुलामांचो वेपार बंद करचेखातीर ब्रिटिशांनी 19 व्या शेंकड्याच्या शेवटाक न्यासालँड आनी युगांडा हे वाठार आपले सत्तेखाला घेतले आनी थंयच्यान गुलाम मेळोवपाचो अरबांचो मार्ग बंद केलो.
उद्येगीक क्रांतीउपरांत कारखान्यांखातीर माल मेळोवपाक युरोपांतल्या चडशा राश्ट्रांची नदर आफ्रिकेचेर गेली. थंयच्यान ताडाचें तेल, रबर आनी मदेराच्या लांकडाची पुरवण युरोपांत जावंक लागली. हांगा सावन कापूस, कॉफी, कोको, साकर ह्या सारक्यो गजालीय युरोपांत वचूंक लागल्यो. हांगाचो माल युरोपांत विकचेखातीर हांगाची बाजारपेठ आपल्या हातांत घेवप असो युरोपीय राश्ट्रांचो विचार आशिल्लो. ते नदरेन पोर्तुगालान 1482 वर्सा घानाच्या वाठारांत पावल दवरलें. फुडें ताणी आंगोला हांगाय आपलो शेक गाजोवंक सुरवात केली. दक्षिण आफ्रिकेंत केप टावन हांगा डच लोकांनी 1652 वर्सा उदेंतेकडेन वचपी आपल्या व्हड्यांक सामानाची पुरवण करचेखातीर आपलें केंद्र केलें. ह्या केंद्राचो फुडें वसाहतींत बदल जालो. 1658 वर्सा फ्रेंचांनी सेनेगल वसाहतीची थापणूक केली. त्या आदीं 1562 त ब्रिटिशांनी सिएर्रा लिऑने आपल्या हातांत घेतिल्लें. 1806 वर्सा तांणी केप ऑफ गुड होप चेर आपलो शेक गाजयलो. 19 व्या शेंकड्याच्या मध्यापयलींच युरोपीय देशांनी हांगा आपापल्या साम्राज्याची बुन्याद मारली.
72 वळ :
आफ्रिका खंडाच्या भितरल्या वाठाराचो सोद लागल्या उपरांत ताचेर शेक गाजोवपा खातीर सर्त लागली. अशे तरेन ही सर्त चालू आसतना अमेरिका आनी तेरा हेर राश्ट्रांनी 1884 वर्सा आफ्रिके संबंदान एक परिशद बर्लिन हांगा आपयली. हे परिशदेंत एक थाराव आयलो. जातूंत काँगो न्हंयचे येरादारीचेर आंतरराश्ट्रीय नियंत्रण आसचें आनी आफ्रिकेंतल्या वाठारावेली युरोपीय राश्ट्रांची सत्ता तांच्या थंयच्या शक्तीवेल्यान थारावची अशें थारलें. आपल्या फायद्यापासत किरिस्तांव मिशनऱ्यांच्या थंयच्या कार्याक फाटबळ दिवन हे परिशदे उपरांत दरेक राश्ट्रान आफ्रिकेंत आपली शक्त वाडोवपाचे यत्न सुरू केले. 1904 वर्सा फ्रांसान ईजिप्ताविशीं ब्रिटनाक सगळे अधिकार दिले आनी ब्रिटनाकडल्यान मोरोक्कोचो हक्क मेळयलो. स्पेनाच्या हातांतय बरेच वाठार आयले. 1914 वर्सा जेन्ना पयलें म्हाझूज पेटलें तेन्ना लायबेरीया आनी इथिओपिया सोडून सगळे आफ्रिकन देश युरोपीय राश्ट्रांच्या गुलामगिरीखाला आशिल्ले. म्हाझुजांत जर्मनीचेर जैत मेळयल्या उपरांत राश्ट्रसंघाच्या (League of Nations) यत्नांक लागून हांगा आशिल्ल्यो जर्मन वसाहती ब्रिटन, फ्रांस आनी बेल्जियम हांकां वांटून गेल्यो पूण ह्या वसाहतींचेर शेक गाजयतल्या राश्ट्रांचेर राश्ट्रसंघाची आनी फुडें संयुक्त राश्ट्रांची नदर उरताली.
पयल्या म्हाझुजासावन दुसऱ्या म्हाझुजामेरेन चडसो आफ्रिका खंड वसाहतवादी युरोपीय राश्ट्रांच्या शेकातळा आशिल्लो. फुडें 1920 वर्सा दक्षिण आफ्रिकेंतल्या केप ऑफ गूड होप, नाताल, ऑरेंज फ्री स्टेट आनी ट्रान्सव्हाल ह्या चार [[ब्रिटीश]] वसाहतींची एकी जावन एक संघराज्य तयार जालें. हें राश्ट्र जरी [[ब्रिटीश]] राजकारणांतल्यान स्वतंत्र जालें तरी थंय कमी संख्या आशिल्ल्या ‘ गोऱ्या ’ लोकांचेच राज्य चलता. 1922 वर्सा ईजिप्त स्वतंत्र जालें. 1936 वर्सा इटलीन इथिओपियाचेर जैत मेळयलें. ह्या वेळार इटलींत मुसोलिनीचें सरकार आशिल्लें.
दरेक साम्राज्यवादी राश्ट्रान आफ्रिकेचेर आपली संस्कृताय, भाशा आनी धर्म हांचें वजें घालें. आपल्या राज्यकारभाराखातीर सकयल्या पांवड्यावेले नोकर मेळचे हे खातीर शिक्षणाचो प्रसार केलो.
दुसऱ्या म्हाझुजाच्या वेळार जर्मनी आनी इटली ह्या दोनूय राश्ट्रांचें सैन्य आफ्रिकेंत देंवलें, पूण [[ब्रिटीश]] सैन्याच्या फुडारपणाखाल हेर इश्ट राश्ट्रांनी तांचेर जैत मेळयलें. 1941 वर्सा इथिओपियाची इटलीकडल्यान मुक्तताय जाली.
1930 उपरांत आफ्रिकेंत बरेच राजकी पक्ष तयार जाले आनी तांणी आपल्या राजकी हक्कांची जाणविकाय आफ्रिकेच्या लोकांक करून दिवपाचे यत्न केले. दुसऱ्या म्हाझुजावेळार हांगा वातावरण मात्शें बदल्लें. लोक चडांतचड गिन्यान मेळोवपाखातीर फुडें सरले. 1941 वर्सा रुझवेल्ट आनी चर्चिल हांणी म्हाझुजावेळार आफ्रिकेच्या खंयच्याच राश्ट्राक इश्ट राश्ट्रां गुलाम करचीं नात. तांकां दरेकल्याक आपनिर्णयाचो अधिकार मेळटलो, अशें जाहीर केलें.
| |||