|
#REDIRECT [[सावय-वेरें]]
''' सावय वेरें '''हो वाठार सगळ्यांक सवकळिचो “सख्याहरी माझा पांडुरंगा हरी रे माझा पांडुरंगा” अशें म्हणपी मनशाक पळोवंन कोणूय म्हणन की हो सावय वेरेंकार आ! ह्या वाठाराक एक व्हड संस्कृती दायज आसा, आपली अशी एक परंपरा आसा. सांस्कृतीक जीण, वातावरण आनी सैमाचो सुंदर सांगोड हे गजालीक लागून हो वाठार चड फळादीक जावंक पावला.
ह्या वाठाराच्या एका कुशीर मांडवी न्हंय, एका कुशीर दोंगरांक वेंगायत येवपी थंड शीतळ वारें, खळखळीत हासपी झरे, वझरे, हांगाच्या वाठाराच्या मोगान निर्माण जाल्ली मासाळ माती दर्या कुशीक माड आनी माडांच्या आडसरानी अमृतपाणी. ह्या वाठारातल्यान वर्साचे बाराय म्हयने हांगा सुख पातळटा, वा शीपडटा अशें म्हणल्यार अतिताय जावची ना. . ह्या वाठारांत चड हिंदूच लोक मेळटात. क्रिस्तांव हाताच्या बोटार मेजपा इतले आनी मुसलमान तर नाच. हिंदू धर्मा मदीं बंडारी, वाणी, खारवी, भट, बामण, सतरकार, गावडे, मराठा, धनगर हाणी हेर पोट जातींतले लोक एकामेकां कडेन बरे वागून आयल्यात हें आमकां पळोवंक मेळटा. हो वाठार [[गोंय]]च्या प्रियोळ मतदार संघात आसपावता. जाण्ट्याल्यांची नदर त्या काळार खर आसली. हो गांव वयर काडपाक तांणी मोलाचो हातबार लायला. त्या वेळार गांवांत विजेची साधना पावूंक नाशिल्लीं. मिणमीणटे दिवे लावन रात काडची पडटाली. ह्या वाठारांतलो समाज तसो दुर्बळ, कश्टकरी आनी हातूंतल्यान एकूच प्रश्न उप्रासतालो. तो पोट कशें भरचें हो. आमी शीकले ना पूण आमच्या भुरग्यांक आमी शीकयतले हो हावेस बाळगून हे जाण्टेले वावूरले. ह्या जाण्टेल्यानी आपल्या पोटाक चीमटो काडून आपल्या भुरग्याक शीकयले हेच भुरगे आयज [[गोंय]]च्या साबार मळांचेर दोळे दिपकायतना आमकां पळोवंक मेळटात. हो लोक मोटो जालो तो हांगासरली संस्कृताय घेवन. ते जगले ते हांगसरलें संस्कृतायेचें दायज आपणावन.
ह्या वाठाराचो मुखेल व्यवसाय शेती. ह्या वाठारांत दोन तरेची पिकां आसात. सर्दे आनी वायंगण. हें पीक येवपाक हांगासरल्या मोट्या प्रमाणात आशिल्लया उदका खातीर शक्य जाता. कुळागर आनी काजू हातूंतल्यानूच हांगासरल्ल्या शेतकाराक उत्पन्न मेळटा. तांदूळ, नाचणें, कुळीय, वरयो, चवळी, मिरसांगो, तांबडी भाजी, मुळे, भेंडे, मिरयां, पोपायो, चिकू, पणसुलां, आंबे, पेरां आनी हेर तरांची पिकां शेतकार हांगा काडटात हांगासर सालदारीं, रसपाळीं, सावरबोंडी, मयंडोळीं, तांबडी, आमटी, सुकूण्णी ह्या सारक्या केळ्यांचें उत्पादन जाता.
मुट्ट्यांच्या रोसांचो भाटी लावन सोरो काडटात. हुराक आनी फेणी, काजूचो रोस काडपाक पावण्यो जातात. हो वाठार काजुचेर आदारून आशिल्ल्यान हांगा काजू कारखानेय (फोडणावळ) खूब आसात. पयलीं काळार माडाची सूर काडून माडाफेणी तयार करताले पूण हाली तेपार हो प्रकार कमी जाला.
हांगासरल्लो दुसरो व्यवसाय म्हणल्यार दर्यावर्दी व्यवसाय दर्याचेर आदारून आशिल्लो व्यवसाय. हांगासरले ताखटी लोक फांटली कितलीशींच वर्सा जालीं दर्यात बुडी मारून दर्यातली रेंव काडटात आनी ही रेंव [[गोंय]]च्या साबार वाठारानी कामा खातीर वापरतात. फाटल्या चाळीस वर्सां पयली ही रेंव होड्यानी भरून पावयताले. आयज काळावांगडा सगळें बदललां आनी आयज साधन सुविधा आशिल्ल्यान ती ट्रकानी वा पीकअपिनी व्हरून पावयतात. नुस्ते मारप होवूय हांगासरलो एक मुखेल व्यवसाय खुटावणी, दिपोवणी, गरोवप गावचे लोक एक जावन पागप, वेणी घालप ह्या सारक्या तरानी हांगा नुस्तें धरतात.
== लाकूड व्यवसाय ==
फाटल्या पंचवीस – तीस वर्सां पयली हांगासरलो तारवटी मनीस लाकडांचोय व्यवसाय करतालो. हांतूंत जळावू लाकूड आनी मदेराचे लाकूड हांचो आस्पाव जातालो. हे लाकूड व्हड्यांनी भरून पणजे, म्हापशां, हळदोणे, चोडणां, दिवाडे, वास्को आनी [[गोंय]]च्या हेर दर्याक लागी आशिल्ल्या गांवांनी मोट्या प्रमाणान पावयताले. पूण आयज हो व्यवसाय पुरायेन ना जाला. ताका पर्यावरणीय कारणां आसात. दर्याचेर चलपी हे व्यवसाय त्या वेळार घरांत चार पैशे येवपाचे साधन जाल्लें आनी दर्या म्हणजेच मांडवी न्हंय धादोसकाय आनीक समृध्दतायेचे प्रतिक जावन आशिल्ली.
== मायनींग व्यवसाय ==
मांडवी न्हंय हुपून जर आमी पलतडी गेले जाल्यार आमकां दिसता – सुर्ला मायणी, नावेली, सांखळी, हरवळे, दिवचल, वेगळे, पाळी होंडा, उसगांव, पिसुर्ले, वागूस, तिशें, कोठंबी ह्या सारक्या गांवांत मायनींगचो व्यवसाय मोट्या तेजींत चलता आनी ह्या वाठारांतलो मनीस थंय कामाक वचून आपले पोट भरता. मायनींग व्यवसाय हो पुरायेन दर्यावर्दी व्यवसाय नासलो तरीय दर्याकडेन संबंद दवरून आशिल्लो व्यवसाय जाला. मीनाच्यो राशीं व्हरपी बार्जी ह्या दर्यातल्यानूच वतात आनी जपान, ऑस्ट्रेलीया आनी कोरीया सारकिल्ल्या देशांनी हे मीन निर्गत जाता. हांगासरल्या मायनींगच्या प्लॉटार काम करपी मनशाची नाळ ह्या बार्जीतल्यान वचपी म्हालाच्या रुपान विदेशाकडेन जोडल्या.
== ल्हानसूर ==
हो मनीस हांगासरलोच. पूण केन्ना तरी घाटार वचून राविल्लो पूण ह्याच कुळाचो तारवटी. ताचे नांव मुळयेर पयशांनी गर्भश्रीयंत, सावकार म्हणूक सोब येता असो. पूण ताका एकूच दुख्ख आशिल्ले. कुशीक भुरगे नाशिल्ले. त्या खातीर तो दुसरे लग्न जालो. तरीय भुरगे जालेच ना. भुरगे ना हो विचार ताका एकसारको सतयतालो. एक दीस तो घाट सोडून हांगा आयलो. आपल्या कुळाक देवीक ताणे सांगणे केले. “तुका हांगाच रावल्यार एक वेळ भुरगे जांव येता.” - ताका कोणे तरी सल्लो दिलो. त्या खातीर तो जागो सोदूंक लागलो आनी गांवचे शिमेर ताका एक बरें व्हडले भाट मेळ्ळे. थंयच तो रावूंक लागलो.
भुरगे जालेचना देखून ताका जिवाचो बेजार आयलो. ‘भुरगे ना ते ना. मागीर कोणाखातीर हे सगळे? कोणाखातीर जगप? असो विचार करून ताणे (कांय जाणांच्या मता प्रमाण) देहत्याग केलो. (कांय जाणांच्या मता प्रमाण) ताणे समाधी घेतली.
तो मरतकच ताच्यो दोनूय बायल्यो ताच्या सरणार सती गेल्यो. त्या घरांत तांचो एक सुणो आसलो. सामको स्वामीभक्त. त्या सरणार ताणेय उडी मारली आनी आपलो जीव सोपयलो. ह्या जाग्याक आयजूय ‘सतयाकडे’ अशें म्हणटात. कांय तेपान थंय तीन फातर ‘सैमा’ आयले अशें म्हणटात. तो मरतकच तो ज्या गोत्राचो आशिल्लो त्या गोत्रांतल्या मनशाक एक दीस दृश्टांत जालो. आपल्या यादीक एक उत्सव करचो. त्या प्रमाण त्या गोत्रातल्या एकल्यान हो उत्सव सुरू केलो.
मुळयेरान ज्या जाग्यार आपलो देहत्याग केलो आनी बायलो सती गेल्यो त्या जाग्यार त्या गोत्रातल्या मनशान एक कुंड बांदले आनी हे कुंड माडाचे सुरीन भरचें अशें थारायले. त्या प्रमाण जांका भुरगे ना तांणी ह्या कुंडांत घालपाक सूर आंगोवची अशें थारले. त्या प्रमाण ह्या उत्सवा दिसा हे कुंड सुरीन उपाट भरप जावंक लागले. हो उत्सव म्हणल्यार ‘ल्हानसूर’.
हो उत्सव सुरू जाता तेन्ना त्या गोत्रातल्या मनशाचेर भार येतालो. ताच्यावांगडा आनीकूय खूब जाणांचेर ‘चिंचकांचो’, देवचार, राखणदार, कुड्डो आजो, खुट्येमळा वयलो देवचार, म्हारू ह्या लोक दैवतांचो भार येतालो. ह्या मुळयेरा वांगडा दोगा बायलांचेरूय भार येताले. भारार हो मुळयेर खूदत खूदत त्या बायलांक घट धरून त्या कुंडा कडेन वतालो. तांच्या वांगडा सुरीची आंगवण केल्ले आनी करूंक नाशिल्ले अशे लोक फाटीर आनी माथ्यार सुरीन भरिल्ले बुडकूले, मडक्यो घेवन त्या कुंडा कडेन येताले आनी त्या कुंडांत वोतयताले. कुंड उपाट भरताले तें भरून जातकच हो मुळयेर सगल्यां लोकांक परतुपाचो आदेश दितालो. सगळे लोक गेल्या उपरांत मुळयेर एक नाल्ल शेंवटून मारतालो आनी त्या बायलां वांगडा खुदतूच परतालो. गेली तीस – पस्तीस वर्सा जाली हो ‘ल्हानसुरीचो’ उत्सव बंद जाला.
[[Category:devanagari]]
|
