"युरोप" च्या आवृत्तींत अंतर

भुगोलीक नदरेन युरोपाचे सात विभाग केल्यात ते अशे- १)भूंयमध्य सागरी दक्षिण विभाग, २)अस्तंती दर्यादेगांचो प्रदेश, ३)द्वीपीय प्रदेश, ४)जर्मनीचो अंतरक प्रदेश, ५)उदेंत युरोपी विभाग आनी ७)युरोपी रशिया.

जीवाश्मवृता वयल्यान युरोपांत धा लाख वर्सां पयलींसावन मनशांचो राबितो आशिल्ल्याचें कळटा. नियेण्डरथाल आनी क्रो-मॅग्नोन हे युरोपांतले साप्प आदले लोक. नियेण्डरथाल ह्या लोकांचो १००,००० ते ३५,००० वर्सां आदींसावन युरोपांत राबितो आशिल्लो. जाल्यार क्रो-मॅग्नोन ४०,००० ते १०,००० वर्सां आदींसावन युरोपांत रावताले. क्रो-मॅग्नोन हे शिकारी आनी हेडगे लोक आशिल्लो. तांचो पंगड चड करून २५ ते ३० लोकांचो मेळून जातालो अशें इतिहासकारांनी मत मांडलां. इ.स.आदीं ६००० च्या सुमाराक आग्नेयेकडचे युरोपी लोक पिकां काडपाक शिकिल्ले. शेतकी पद्दत आपणायले उपरांत तांचेमदीं थिराय येवन, संस्कृतीक मळार ल्हव ल्हव उदरगत जायत गेली. इ.स.प. ३०००च्या सुमाराक सबंद युरोप खंडांत शेतकी पद्दतीन पिकां घेताले.

युरोपी संस्कृताय उबारपाक ग्रीसाफाटल्यान रोमी साम्राज्याचोय व्हड तेंको मेळ्ळा. रोमाचो उदय केन्ना जालो हाची निश्र्चीत म्हायती इतिहासकारांक मेळूंक ना. पूण इ.स.प.२७५ सावन रोमाचो इटली द्वीपकल्पाचेर शेक आशिल्लो. मुखावयल्या दोनशें वर्सांभितर रोमी लोकांनी सदयाचें स्पेन ते नैऋत्य आशियेंत, तशेंच आफ्रिकेचे उत्तर देगेमेरेन व्हड साम्राज्य उबारिल्लें. उपरांत तातूंत भर पडत गेली. ‘रोमी शांतताय’(Pax Romana) म्हळ्यार इ.स.प. २७ ते इ.स.प. १८० मेरेनच्या तेंपार रोमी साम्राज्यान तेंगशी गांठिल्ली. ह्या तेंपार बळिश्ट अशें कलाकूसरीचें, शिक्षण आनी वेपारांत चड उदरगत जाल्लें संवसारांत दुसरें आनीक साम्राज्य नाशिल्लें. रोमी लोकांनी ग्रीसी लोकांच्यो साबार कल्पना आनी चालीरिती आपणायल्ल्यो. देखून कांय इतिहासकार रोमी साम्राज्याचे संस्कृतायेक ‘ग्रॅको-रोमान’ अशें म्हणटात.

अस्तंत रोमी साम्राज्याचो अंत (४७६ ते १५००) मेरेनच्या अस्तंत युरोपांतल्या काळाक मध्ययुग अशें म्हणटात. रोमी लोकांनी निर्माण केल्लें बळिश्ट साम्राज्याचे ह्या तेंपार ल्हान ल्हान कुडके जाले. ह्या काळांत पुराय खंडांत धर्म, शिक्षण, राजकारण आनी कला हांचेर रोमन कॅथलीक इगर्जेचोच शेक आशिल्लो. रोमी सत्तेवेळार भरभराटीक आयिल्ल्या वेपाराकूय मध्ययुगाचे सुरवेक सावनूच देंवती कळा लागली. हाका लागून शारांतले लोक शेतवडीवटेन घुंवले. ह्या तेंपार मध्यमवर्गीय लोकूच ना जाले. कला आनी शिक्षणीक म्हत्वूय उणें जालें. ‘मानोरिअॅलिसम’ (जमीनदार आनी शेतकामती) ही अर्थवेवस्था अस्तित्वांत आयली.

चवदाव्या शेंकडयाचे सुरवेक सावन युरोपांतले मध्ययुगीन स्थीती बदल जावन, नव जागृताय आनी नवनिर्मितीखातीर गरज आशिल्ली चैतन्यशील मेकळीक मेळपाक लागली. त्या काळांत विचारवंतांचो वर्ग वाडोवन तांणी अंधश्रध्दांचेर टिका करून बुध्दीवाद आनी प्रयोगशीलतेक म्हत्व दिलें. धर्मशास्त्र सोडून तांणीं मनीसकुळयेचेर चड भर दिल्लो. हातुंतल्यानूच प्रबोधन काळ सुरू जालो. प्रबोधन काळांतल्यानूच सद्याची युरोपीय संस्कृती तयार जाली अशें म्हणटात. युरोपांतलें धर्मसुदारणा आंदोलन हो प्रबोधन काळांतल्या विचारांचो एक परिणाम. धर्मसुदारणेची चळवळ मुखेलपणान धर्मीक आसली तरी तिणें युरोपाची राजकीय, समाजीक, धर्मीक आनी संस्कृतीक जीण बदलून उडयली. प्रबोधनाकाळांत युरोपांत अर्थीक भरभराटूय जाली. दर्मसुदारणा चळवळ मुखेलपणान रोमन कॅथलीक इगर्जेंत बदल घडोवन हाडपाखातीर सुरू जाल्ली. पूण तिचो परिणाम म्हळ्यार प्रोटेस्टंट धर्माचो उदय जालो. प्रोटेस्टंट धर्मीय लोक मुखेलपणान उत्तर युरोपांत मेळटात.

मध्ययुगाचे अखेरेक सरंजामशायेक देवती कळा लागले उपरांत, तशेंच कॅथलीक इगर्जेचो शेक उणो जाले उपरांत राजकरत्याचो शेक वाडत गेलो. तशेंच वास्को द गामान उदका मार्गांतल्यान भारताचो सोद लायलेउपरांत वसणूकवादाक चालना मेळ्ळी. उपरांत साबार युरोपी देशांनी आशिया, आफ्रिका आनी अमेरिकेच्या खंडांनी आपापल्यो वसणूको उबारिल्ल्यो. ह्या देशांकडेन जावपी व्यापाराक लागून वसणुकवादी युरोपी देशांची संपत्ती वाडत गेली.