"महाराष्ट्र" च्या आवृत्तींत अंतर

Content deleted Content added
imported>Pritam barve
No edit summary
No edit summary
8 वळ :
ब्रिटीश राजवटींन सिंध, गुजरात आनी अस्तंत महाराष्ट्र हे प्रात मेळून तशेंच बेळगांव, धारवाड, विजापूर आनी कारवार हे कर्नाटकाचे जिल्हे मेळून मुंबय इलाख तयार जाल्लो. पूण विदर्भाच्या आठ जिल्हांचो आस्पाव मध्यप्रांतांत जातालो तर मराठवाडयाचे रांच जिल्हे निजामाच्या राज्यांत आशिल्ले.स्वातंत्र्यमेळ्ळ्या उपरांत १९५६ त महाराष्ट्राचे तिनूय विभाग आनी गुजरात मेळूनव्शाल मुबंय राज्य निर्माण जालें . उपरांत १ मे १९६० हया दिसा विशाल मुबंयची फळणी जगुजरात आनी महाराष्ट्र अशीं दोन वेगळी राज्यां अस्तीत्वांत आयलीं.
 
'''भूयवर्णन'''
भूयवर्णनः महाराष्ट्र राज्याची चडशी भूंय अग्निजन्य तळपांसावन तयार जाल्ली आसा. यतमाळ आनी नांदेड जिल्हंयानी आर्कियन म्हाकल्पांत तयार जाल्ली ग्रनायट आनी पट्टीताश्म तळपां आसात .दोंगरी प्रदेशांनी जांभ्याची तांबडी माती चड आसा .गाळाची काळी माती मुखेलपणान कोंकण वाठारांतूच सांपडटा.
 
भूयवर्णनः महाराष्ट्र राज्याची चडशी भूंय अग्निजन्य तळपांसावन तयार जाल्ली आसा. यतमाळ आनी नांदेड जिल्हंयानी आर्कियन म्हाकल्पांत तयार जाल्ली ग्रनायट आनी पट्टीताश्म तळपां आसात .दोंगरी प्रदेशांनी जांभ्याची तांबडी माती चड आसा .गाळाची काळी माती मुखेलपणान कोंकण वाठारांतूच सांपडटा.
 
अस्तेक अरबी समुद्र आनी सह्याद्री हांचे मजगती आशिल्ल्या सपाट अशीर प्रदेशाक कोंकण अशें म्हणटात. कोंकणपट्टीची उतर-दक्षिण लांबाय ७२० किमी. आनीरुमदाय ४०ते ८०किमी. दरम्यान आसा. मुंबय लगसर कोंकणपट्टीची रुंदाय सगळ्यांत चड म्हळ्यार १००किमी . परस चड आसा . कोंकण वाठारांत साबार दोंगुल्ल्यो आनी ल्हान ल्हान न्हयो आसात.सह्याद्री पर्वतांच्या खर देंवत्यांनी नेटान व्हांवत येवपी न्हंयांनी दर्यादेगेर खोल चरयो मारल्यात.
Line 18 ⟶ 20:
राज्यांतल्या चडशा न्हंयांचो उगम सह्याद्रीपर्वता वळींचेर जावन त्यो वळीच्या अस्तंत आनी उदेंत अशा दोनूय दिकांनी व्हावतात. अस्तंतेक व्हांवपी न्हंयो अरबी दर्यांत तर उदेंत दिकेक व्हांवपी न्हंयो राज्याभायर वचीन बंगालाच्या उपसागराक मेळटात. उल्हास ,वैतरण, दमणगंगा, अंबा, वासिश्ठी आनी सावित्री ह्यो कोंकण भागांतल्यान व्हांवपी मुखेल न्हंयो. कापी वैनगंगा, वर्धा, गोदावरी , भीमा, कृष्णा,ह्यो पठारी भागांतल्यो कांय म्हत्वाच्या न्हंयो . तापी ही राज्यांतली सगळ्यांत लांब न्हंय आसा. पुर्णा हो तापी न्हंयेचो मुखेल फांटो आसा.
 
'''हवामान'''
हवामान ‌- राज्याचे हवामान मुखेलपणान मानसून प्रकाराचें आसा. राज्यांत सगळेकडेन हवामान एकसारकें उरना.सह्याद्री पर्वताक लागून अस्तंत महाराष्ट्रांतले हवामान उदेंत महाराष्ट्रांतल्या हवामानापरस वेदळें उरता. नैऋत्येकसावन येवपी मानसून वाऱ्याक लागून सह्याद्रीचे अस्तंतेक जून ते सप्टेंबर मेरेन खूब पावस पडटा .सिंधुदूर्ग, रत्नागिरी , पायगड, ठाणें हिया दर्यालागशिल्ल्या जिल्ह्यांनी आनी पुणें, सातारा कोल्हापूर ह्या दोंगरी वाठारांनी चड पावस पडटा.
 
महाराष्ट्रांत मे म्हयन्यांत चड उश्णता जाणवता. ह्या म्हयन्यांत दर्या लागशिल्ल्या वाठारांनी सरासरी तापमान ३३ से . इतलें आसता.पूण उदेंत महाराष्च्रांत ह्याच तेंपार तापमान ३८से ४३ से.इतलें आसता.उदेंत महाराष्ट्रांत शिंयाळोय कडक आसता.पूणें ,नासिक ह्या सारकेल्ल्या उंचेल्या प्रदेशांनी शिंयाळो आनी गीम कूब कडक आसता . पावसाळ्याचे सुवेक अरबी दर्यांत चक्री वादळां जातात. तांते परिणाम राज्याच्या दर्यादेगांनी आशिल्ल्या वाठारांनी जाणवतात.
 
'''वनस्पत'''
वनस्पतः राज्यांतले रुखावळीचे वेगवेगळे प्रकार मुखेलपणान भुगोलीक परिस्थितीचेर आदारिल्ले आसात. महाबळेश्र्वर, खंडाळा, माथेरान, भिमाशंकर, अंबोली ह्या पठारी आनी चड पावस पडपी प्रदेशांनी संदा पांचवीचार उरपी रानां आसात. ह्या रानांनी चडकरूंन जांबळ, पारजांब, हिरडो, नाणो, अंजन आनी तांबसो देवदार हे रूक सांपटडटा. अशा रामांनी झोपाय खूब वाडिल्लीं आसतात. झोपांभितर दिणो , फांगळ, हुसकि, रोमेठ आनी पुडो हांचो आ्पाव जाता.झोपांमदीं विंगड विंगड जातीच्यो वालीय वाडील्ल्यो आसतात.सादारम पावस पडपी आनी कमी उळ्णता उरपी सुवातींचेर पांचवीचार उरपी रानां खूब आसात. ह्या रानांनी उंच अशा पानधडी रूकाचोय आंकडो चड आसा. संदा पाचवे उरपी रूक मुखेलपणान मध्यम आकाराचे आसून तांचे प्रमाण चड आसात. मह्याद्री पर्वताच्या देंवत्यांचेर सागवान , शिसम, सांवर, भिपंड, अरजून , आनी हेर उंच रूख आशिल्लीं रानां आसासत.सागवानी लाकूड चड फायदेशीर थरिल्ल्यान राज्य सरकारान तांचे लागवडीचेर चड भर दीला. चड खारसाणीच्या वाठारांनी मोटवीं बाभळीचीं झाडं दिळ्टी पडटात. साप उणो पावस पडपी वाठारांनी निवलाचे साबार प्रकार सांपडटात. दर्यादेगांतल्यान कांय रेंवाट वाठारांनी फाटल्या कांय वर्सांसावन महाराष्ट्र वनविभागाकडच्यान खडशेरणीची लागवड जाल्ली आसा.ही लागवड वेपाराचे नदरेन खूब फायदेशीर थारल्या.हालींच्या तेंपार राज्य सरकारान भौशिक रानवाड प्रकलपासकयल साबार कडेन जनतेच्या आदारान वेगवेगळ्या झाडांची लादवाड , झडांची संवर्धन (Conservation) आनी राखण ह्या गजालींचेरल चड भर दिला.
 
'''मोनजात'''
मोनजातः सस्तन मोनजातीच्यो सु. ८५,सवण्यांच्यो ५००परस चड, सरपटन वचपी मोनजातीच्यो १०० परस चड, नुस्त्यांच्यो सु. ७००आनी किडींच्यो सु. २५,००० जाती हांगा सांतडटात. महाराष्ट्रांत कोले आनी रानदुकर सगळ्या रानांनी दिश्टी पडटात. रत्नागिरी , कोल्हापूर, नांदेड, अंमरावती, साकारा ङांगाच्या रानांनी वाल्वेलां, रामसुणें , कस्तुरी माजरां, आनी राममाजरां सांपडटात. अकोला , अमरावती,भंडारा ह्या रानांनी वाग दिश्टी प़डटात.वागाक कायधान संरक्षण दील्लें आसलें तरी तांची संख्या नेटान घडत आसता.हाका लागून भारतांतल्या हेर कांय राज्याप्रमाण महाराष्ट्र राज्यानूय वागाखतीर राखीवउपवनां दवरिल्ली आसात.हांगा बिबळ्याची फ्कत एकूच जात सांपडटा रॅटेल हो मासाहारी गणांतलो प्रणी भंडारी जिल्ह्यांत सांपडटा. साळ आनी सोंशे सगळ्या रानांनी आसात.रत्नागिरी, कोल्हापूर,अमरावती, आनी भंडाराच्या दाट रामांमी गवे सांपडटात. पक्षिण चद्रपूरच्या कोंडयांच्या रानांनी रानरोडे आसात. पंदड करून रावपी काळवीट ,सांबार आनी हारणांय हांगा सांपडटात. झोंपाच्या दाट रामांमी भोकरीं रावतात. विंगड विंगड जातीचे माकड आनी वानरांचें प्रमाणखूब आसात.महाराष्ट्रांत दाश्टी पडपी सवण्यांच्यो सुमार ५००जाती आसात. तातुंतल्यो सुमार ३०० थळाव्यो आसून उरिल्ल्यो २०० स्थलांतराखातीर शियाळ्यांत हांगा येवन रावतात. बदकांचें आनी मोरांचें प्रमाण हांगाखूब आसा. बारतांत सांपडपी चडशे सोरोप हांगा आसात.
 
इतिहासः राज्याच्या चड आदल्या इतिहासाची स्पश्टअशी म्हायती मेलना. हांगाच्या मुखेल न्हंयांच्या देगणांनी सांपडिल्ल्या अश्मयुगीन हत्यारांवयल्यान , अश्मयुगीन काळा पयलींसावन हांगा मनश्ची वसती आशिल्ल्याचें सिध्द जालां.
Line 48 ⟶ 53:
प्रशासन वेवस्थेंत सुटसुटीतपणान येवचें म्हूण राज्याचें मुंबय, नवी मुंबय, ठाणे, रायगड , रत्नागिरी,सिंधुदूर्ग, नासिक, धुले, जळगांव, अहमदनगर, पुणे, सातारा, सांगली, सोलापूर , कोल्हापूर ,औरंगाबाद, जालन, परभमी, बीड , नांदेड,उस्मानाबाद, लातूर, बुलढाना, अकोला, अमरावती , यवतमाळ, वारधा, नागपूर, भंडारा, चद्रपूर आनी गडचिरोली हे ३१ जिल्हे घडयल्यात.दर एका जिल्ह्याचेर जिल्हाधिकारी हो मुखेल शासकीय अधिकारी आसता. मुखार जिल्ह्यांची वेगवेगळ्या तालुक्यानी विभागणी केल्ली आसा. तशेंच राज्यकायदयाप्रमाण हांगा ग्रामपंचायत पंचायत समिती आनी जिल्हापरिशद ही तीन तरी पंचायतराज्य वेवस्था १९६१च्या कायद्यान चातलीत हाडल्यांत. ल्हान ल्हाम शरानी नगरपालिका आनी व्हड शरांनी महानदरपालुकांची स्थापणूक केल्ली आसा. मुंबय हांगा राज्याचें उच्च न्यायालय आसून नादपूर आनी औरंगाबाद हांगा तांची खंडपिठां आसात. ताचें आनी एक थंडपिठ पणजी ‍‍गोंय हांगा स्थपणूक केल्लें आसा. उच्च न्यायालयाचे देखरेखीखाला दरएका जिल्ह्यांत एक जिल्हान्यायालय आसता.
 
'''अर्थवेवस्था'''
अर्थवेवस्थाः अर्थीक नदरेन महाराष्ट्र हें भारतांतलें एक फुडारिल्लें राज्य आसा. भारताच्या उद्देगीक विकासांत महाराष्ट्राक म्हत्वाची सुवात आसा. पाज्याचे अर्थ वेवस्थेंत शेतकी उत्पादनाचो व्हड वांटो आसून हांगाचो वट्ट लोकसंख्येंतले सुमारल ७० % लोक शेतांत लावुरतात. राज्याचे वट्ट भूंयेंतली सुमार ६० % भूंय लागवडीखला आशिल्लो भुंयाचो फक्त आठवो वांटो शिंपणावळीकाला आसा.
 
तांदूळ , गंव, ज्वरी, बाजरी आनी कड्डण ही हांगाची मुखेल पिकावळ. भिकमां सूर्यफूल ह्या सारकिल्या तेलबियो उत्पादन करपी हें भारतांतलें एक मुखेल राज्य. कापूस, उूस,कंबाकू,हळद आनी भाजीपालो हीं हांगाची म्हत्वाचीं नगदी पितां. केळी ,द्रक्षां,मोसंबी, आबे ,संत्रां आनी हेर फळांची लागवड करपाखातीर महाराष्ट्र राज्य सरकारान खाशेली सुवात राखून दवरल्या.
Line 84 ⟶ 90:
मुसलमानाचे ईद-ए-मिलाद, बक्रईद, रमजान, ईद-उल्-फित्र,मोहरम आनी हेर सण नेटान मनयतात. क्रिस्तांव लोकांचे नाताळ,ईस्टर आनी गूड फ्रायडे हे मुखेल सम आसून,गांवगिऱ्या वाठारांनी जावपी फेस्तांकूय खूब म्हत्व आसा. बौध्द, जैन, पारशी, सिंधी,शीख, ज्यू ह्या धर्माचे लोक आपआपले सण व्हडा उमेदीन मनयतात.
 
'''कलाकूसर'''
कलाकूसरः कलेच्या मळार महाराष्ट्र राज्य खूब गिरेस्त आसा. हांगा व्हड फातरांचेर कांतयल्लीं सुमार १,१०० लेणीं आसात. कार्ले, भाजे,बेडसे, नितीक,कान्हेरी, अजिंठा,वेरूळ,औरंगबाद,घारापुरी,हांगाच्यो शिल्पाकृती म्हत्वाच्यो आसात. इकराव्या शेंकड्यासावन ते चवदाव्या शेकड्यामेरेन चालुक्या ,पाश्ट्रकूट आनी यादव हांणीं महाराष्ट्रांत साबार देवळां बांदलीं. त्या देवळांलीं शिल्पकला सोबीत आसा. हांगा सगळ्यांत आदली चित्रकला अजिंठा लेण्यांत सांपडटा . मराठा युगा उपरांत चित्रकलेचेर मोगल आनी राजपूत शैलीचो प्रभाव पडला. ऊक्ती चळवळी तेंपार वणटीचित्रांत वैश्ण्व पंथाचो प्रभाव चड पडिल्लो आसा. ह्या तेंपावयले चित्रकलेचे आवडिचे विशय म्हळ्यार गणपती, महिषासुरमर्दिनी,विष्णु,शिव, दशावतार, समुद्रमंथन ,सरस्वती, कृष्णलिला, तशेंच रामायण आनी महाभारत हांतूतले वेगवेगळे प्रसेग ऱंगोवपी .राजा रवीवर्मा १८४८-१९०६ कंवचेचेर पिकरायल्लीं चित्रां खूब प्रसिंध आसात. स्वातंत्र्याउपरांत बी. प्रभा , प्रफुल्ला डङाणूकर, प्रभाकर बरवे, गोपोळ आडिवेश्कार ह्या चित्रकारांनी चित्रकलेच्या मळार खूब वावर केला.
कलाकूसरः कलेच्या मळार महाराष्ट्र राज्य खूब गिरेस्त आसा. हांगा व्हड फातरांचेर कांतयल्लीं सुमार १,१०० लेणीं आसात. कार्ले, भाजे,बेडसे, नितीक,कान्हेरी, अजिंठा,वेरूळ,औरंगबाद,घारापुरी,हांगाच्यो शिल्पाकृतीहांगाच्योशिल्पाकृती म्हत्वाच्यो आसात. इकराव्या शेंकड्यासावन ते चवदाव्या शेकड्यामेरेन चालुक्या ,पाश्ट्रकूट आनी यादव हांणीं महाराष्ट्रांत साबार देवळां बांदलीं. त्या देवळांलीं शिल्पकला सोबीत आसा. हांगा सगळ्यांत आदली चित्रकला अजिंठा लेण्यांत सांपडटा . मराठा युगा उपरांत चित्रकलेचेर मोगल आनी राजपूत शैलीचो प्रभाव पडला. ऊक्ती चळवळी तेंपार वणटीचित्रांत वैश्ण्व पंथाचो प्रभाव चड पडिल्लो आसा. ह्या तेंपावयले चित्रकलेचे आवडिचे विशय म्हळ्यार गणपती, महिषासुरमर्दिनी,विष्णु,शिव, दशावतार, समुद्रमंथन ,सरस्वती, कृष्णलिला, तशेंच रामायण आनी महाभारत हांतूतले वेगवेगळे प्रसेग ऱंगोवपी .राजा रवीवर्मा १८४८-१९०६ कंवचेचेर पिकरायल्लीं चित्रां खूब प्रसिंध आसात. स्वातंत्र्याउपरांत बी. प्रभा , प्रफुल्ला डङाणूकर, प्रभाकर बरवे, गोपोळ आडिवेश्कार ह्या चित्रकारांनी चित्रकलेच्या मळार खूब वावर केला.
 
[[Category:!Main category]]
"https://gom.wikipedia.org/wiki/महाराष्ट्र" चे कडल्यान परतून मेळयलें