माणिक

माणिक हें एक खनिज. कुरूविंदाचो तांबड्या रंगाचो प्रकार. हें स्फटिक षटकोनी आनी घट्ट आसात. कंवचेभशेन चकचकता पूण हिर्याभशेन चमचमना. हाचो रंग मध्यम ते गडद तांबडो वा जांभळी, मारिंगी मात्शीसया आशिल्लो तांबडो आसता. तांबडो रंग चडसो हातुंतल्या 1% क्रोमिक ऑक्साइडाक लागून आयिल्लो. आसता. हातूंत तांबडी वात पेटिल्ली आसता, असो पयलीं समज आशिल्लो. उच्च तापमानाचेर तापयल्यार हाचो रंग पाचवो जाता पूण न्हिवतकच हेर खनिजांभशेन मूळ रंग बदलना, हें माणकाचें खाशेलपण आसा.

माणिक हें सिलिकेचें प्रमाण कमी आशिल्ल्या अगनिज खडकांनी आनी रुपांतरीक स्फटिका संगमरवरांत लेळटा. माणकाचे पारदर्शक आनी व्हड अशे स्फटिक खूब कमी प्रमाणांत मेळटात. त्यामानान ताचे ल्हान खडे चड मेळटात. असले ल्हान खडे एकठांय करून व्हड माणिक करतात. माणकाच्या स्फटिकांत रुटाइलाचे बारीक स्फटिक वा नळयेच्या आकाराच्यो बारीक पोकळ्यो आसूंक शकतात. ह्या पोकळ्यांचो आकार एकाच प्रमाणांत आसता. स्फटिक रेशमी धाग्याभशेन नितळ दिसता . ह्या पोकळ्यांची वा स्फटिकांची मांडणी नेमान जाल्ली आसून, असो स्फटिक घुमटा आकारांत कापिल्लो आसल्यार तातूंत तार्याभशेन आकृती दिसता.

माणकाचे पधराग आनी नीलगंधी हे मुकेल भेद आसात. लोहितक, माणिक्य, सौगंधिक,कुंभस्थल, मांसखंड, सूर्यकांतमणी, अग्निमणी अशींय माणकांचीं नांवां आसात. ल्हान माणकांक लालडी, माणकी, चुनलालडी असीं नांवां आसात. श्रीमद्भगवदंगीतेंत पधराग (माणिक),हें सगल्यांत श्रेश्ठ रत्न लांगलां. आयजलेगीन हाका रत्नांचो राजा मानतात. बृहत्संहिता, शुक्रनीती ह्या ग्रंथांनी माणकाचो उल्लेख आसून मानसोल्लास ह्या ग्रंथांत माणकाचे गुणधर्म वर्णिल्यात.

माणिक हें नवरत्नांतले एक रत्न आसून सुर्याचे अनुकूलतेखतीर हें रत्न वापरतात. नवग्रहांचे मुदयेंत हें रत्न मदीं आसात. हें रत्न आंगार धारण केल्ल्यान कसलेंच अरिश्ट येना, असे कांयकडेन आयज लेगीत समज आसा. अरेबियन नाइट्स, मार्को पोलो हाच्या भोंवडेवर्णनांत माणकाचोउल्लेख आयला. जुलय म्हयन्याचें माणिक हें सुब रत्न. तशेंच लग्नाच्या चाळिसाव्या वर्धापनदिसाचें प्रतीक मानतात. प्लिनी हाणें ताका कार्बंक्युलस आनी थीओफ्रॅटस हाणें अँथ्रॅक्स अशें म्हमिल्लें. ह्या दोनूय संज्ञांचो अर्थ पेट्टो कोळसो असो आसा. उपरांत तांबडो अर्थाच्या लॅटीन शब्दावयल्यान ताका रूबी हें इंग्लीश नांव पडलें.

माणकाचो मुखेल उपेग रत्न म्हूण अंलकारांनी करतात. माणिक हें सगल्या रत्नांभितर मोलादीक रत्न आसून आकाराप्रमाण ताचें मोल वाडटा. पारव्याच्या रगताभशेन रंग आशिल्लें पारदर्शक माणिक सगळयांत उत्कृश्ट आनी लेकप्रिय आसून एकाच आकाराच्या आनी पारदर्शक माणिक सगळयांत उत्कृश्ट आनी लेकप्रिय आसून एकाच आकाराच्या आनी इतलें मोलादीक नासता. पूण ताकाय मागणी खूब आसता. माणकांतल्या क्रोमियमाकलागून मेरेन आनी लेसर ह्या प्रयुक्तींनीय ताचो वापर जाता. माणकाचे बारीक खडे घड्याळां, शास्त्रीय आनी विमानांतलीं उपकरमां, मापकां हातूंत वापरतात.

कृत्रिक रीतीनूय माणिक तयार करतात. अशे तरेन केल्लें माणिकूय सैमीक माणकाभशेनूच दिसता. पूण कृत्रिम माणिकदोन रंगी आसना, म्हळ्यार दोन विंगड विंगड दिकांनी पळेल्यार तें दोन वेगवेगळ्या रंगांचें दिसतात. तेखातीर जाणकार दोगांयमदलो भेद वळखूंक शकता. अमेरिका, स्वीडन, ब्रिटन, फ्रास, जर्मनी ह्या देशांनी कृत्रिम माणिक तयार करतात. तारांकित माणकांय आतां कृत्रिम रितीन तयार करपाक लागल्यांत.

माणिक चडकरून ब्रह्मदेश, थायलंड, श्रीलंका हांगा मेळटा. हातुंतलें ब्पह्मदेळांतलें माणिक हें चड उत्कृश्ट आसून थायलंडांत मेळपी माणिक तेपरसूय चड गडद रंगाचें आसता. श्रीलंकेंतलें माणिक मात्शें लेव रंगाचें आसात. तशेंच अमेरिका (उ,कॅरोलायना), ऑस्ट्रेलिया, अफगाणिस्तान, कोलंबिया, मॅलॅगॅसी,मालावी, र्होडेशिया , झँबिया हांगाय कमी प्रतीचे माणिक मेळटात. भारतांत कर्नाटक, तमिळनाडू,राजस्थान, काश्मीर ह्या वाठारांनीय कमी प्रमाणांत माणिक मेळटात.

-कों.वि.सं.मं.

पूरक नोंदः रत्न.

माणिकदासः हो एक हिंदी संतकवी. हो अहमदाबादचो रावपी आसून विद्दान आशिल्लो.साधू जातकच तो उज्जैनी हांगा रावपाक लागलो. ताणें संतोषसुरतरू, सत्संग-प्रभाव, रामरसायन, कवित्त प्रूबंध, आत्मविचार हे पांच ग्रंथ बरयल्यात.संतोषसुरतरू हो ग्रंथ नीतीकाव्याचेर बरयला. रंगीलदास व्यास हाणें खंयच्यातरी बालमुकुंदाच्या अध्यापनाखातीर ह्याच काव्याचो उपेग केल्लो. -कों.वि.सं.मं. माणिकप्रभूः(जल्मः इ.स. 1817, लाडवंती-कर्नाटक, मरणः इ.स.1865). हे एक दत्तसंप्रदायी सत्पुरीस. दत्तसंप्रदायी लोक ताका दत्ताचो चवथो अवतार मानतात.ताच्या बापायचें नांव मनोहर नाईक हरकुडे आनी आवयचें नांव बयम्मादेवी अशें आशिल्लें. मनोहर हो देशस्थ ऋग्वेदी, आश्र्वलायन शाखेचो श्रीवत्यगोत्री ब्रह्मण आशिल्लो. माणिकप्रभू हो ताचो दुसरो पूत.