व्यास

व्यास महाभारत कालीन एक तेजीश्ट व्यक्तीमत्वाचो म्हापुरूष, ग्रंथकार आनी महागिन्यानी. ताचीं जायतीं नांवां प्रचलीत आसात तीं अशीं-वर्णनां काळो म्हूण कृष्ण, द्वीपांत जल्मल्लो देखून द्वैपायन. हाचे वयल्यान कृष्णद्वैपायन अशेंय जोडनांव ताका रूढ जाल्लें. ताणें वेदान विव्यास अशे वेदांचे विभाग केल्ले देखून ताका व्यास अशें म्हण्टाले. हाचेभायर पराशराचो पूत देखून पाराशर्य अशेंय नांव घेतात. ताका महर्रषी म्हणप जातालें.

पुराणकारांच्या मतान व्यास हें व्यक्तिनाम नासून ती उपाधी आसा. तें एक धर्मीक पीठ आसा.दर एका द्वापर युगांत विष्णू व्यास रुपान अवतार घेता आनी संवसाराच्या हिताखातीर एका वेदाचो विभाग करता.

२८ व्यास

सगळेंच २८ व्यास जाल्ले आसून कृष्णद्वैपायन हो निमणो व्यास. भागवतांत ह्या २८ व्यासांची नांवां दिल्यात तीं अशीं -

1. ब्रह्मा
2. प्रजापती
3. शुक्राचार्य
4. बृहस्पती
5. सूर्य
6. यम
7. इंद्र
8. वसिष्ठ
9. सारस्वत
10. त्रिधामा
11. त्रिवृष
12. भारद्वाज
13. अंतरिक्ष
14. धर्म
15. त्रय्यारुपी
16. धनंजय
17. मेधातिथी
18. व्रती
19. अत्री
20. गौतम
21. हर्यात्मा
22. वाजश्रवा
23. सोम आमुष्यायण
24. तृणबिंदू
25. भार्गव
26. शक्ती
27. पराशर
28. कृष्णद्वैपायन

व्यासाची जल्मकथा

हस्तिनापूर लागसारच्या एका वाठारांत राजा उपरिचर वसू हाका सत्यवती नांवाची धूव आशिल्ली. ल्हानपणासावन तिचो सांबाळ यमुनेचे देगेर रावपी दाशराजान केल्लो. तो कोळी आशिल्लो आनी यमुनेचे देगेर होड्यान लोकांक हाड-व्हर करप हो वेवसाय तो करतालो. फुडें हें काम सत्यवती करूंक लागली. एक दीस पराशर मूनी थंय आयलो आनी ताणें आपल्याक पलतडीन पावोवंक सांगलें. दाशराजान तें काम सत्यवतीकडेन सोंपयलें. होडें चलोवपी हे धीवरकन्येचें रूप जेन्ना पराशरान पळयलें तेन्ना तो तिचेर भाळ्ळो. ताणें तिचेकडे जेन्ना मोग उक्तायलो तेन्ना तिणें आपल्या आंगाक नुस्त्याचो वास येता म्हणपाचें ताका सांगलें.

पराशरान आपल्या तपाच्या प्रभावान तिच्या आंगाची हिवसाण पयस करून तिका सुवासीक केली. तेन्ना दीस आशिल्लो देखून पराशरान धूकें तयार करून तिचेकडे समागम केलो. उपरांत थंयच्यान वता आसतना पराशरान तिका आशिर्वाद दिलो, तुगेर म्हापुरुष जल्माक येतलो आनी एका भुरग्याची आवय जावनय तुजें आंकवारपण अभंग उरतलें. फुडें सत्यवतीन यमुनेच्या एका द्विपांत एका चल्याक जल्म दिलो. होच वेदव्यास. इतिहासकारांच्या मतान व्यासजल्माचो काळ सनआदीं ३१०० हो थारता.

फुडें व्यास आपल्या बापायचो सोद घेवन हिमालयांत ताच्या आश्रमांत तपश्र्चर्या करूंक गेलो. वतना ताणें सत्यवतीक वचन दिलें तूं जेन्ना म्हाका याद करतली तेन्ना हांव हाजीर जातलो. तरणेपणांत ताणें जाबालीची धूव वटिका हिचेकडेन लग्न केलें. ताका शुक्र हो पूत जालो.

फुडें सत्यवतीचें हस्तिनापूरचो राजा शंतनूकडे लग्न जालें. तिका दोन पूत आशिल्ले. तातुंतल्या एकट्याक झुजांत मरण आयलें आनी दुसरो पूत विचित्रवीर्य हाका क्षयरोग जाल्लो. ताका अंबिका आनी अंबालिका अशो दोन बायलो आशिल्ल्यो. पूण विचित्रवीर्याक भुरगें जावंचे आदींच मरण आयलें. तेन्ना आपलो वंश हांगाच सोंपतलो हो विचार करतांकरतां तिचे तकलेंत नियोगाची कल्पना आयली. त्या काळांत भुरगें नाशिल्लें विधवेक देराकडल्यान पुत्रोत्पत्ती करून घेवपाक धर्माची संमती आशल्ली. तिणें अशावेळार आपलो पूत व्यास हाका आपोवन हाडलो आनी ताका नियोगाची आज्ञा दिली. व्यास हो रंगान काळो आणी कुरूप आशिल्लो. ताच्या आंगांक घाण येताली. ताच्यो जटा आनी खाड वाडिल्लें. फुडें व्यासापसून अंबिकेगेर कुड्डो धृतराष्ट्र आनी अंबालिकेगेर पांडुरोगी पांडू जल्माक आयलो. फुडें धृतराष्ट्रापसून कौरव आनी पांडूपसून पांडव असो कुरूवंशाचो विस्तार वाडलो. उपरांतच्या काळांत कौरव आनी पांडव हांचें मदलें म्हाझूज थांबचें देखून व्यासान जायते यत्न केले पूण तातूंत ताका यश मेळ्ळें ना.

व्यासाचो आश्रम हस्तिनापुरालागसारच सरस्वतीचे देगेर आशिल्लो. थंयच्यान तो हस्तिनापुरांत यो-वच करतालो. कौरव-पांडवांचे अस्त्रपरिक्षेवेळार तो उपस्थित आशिल्लो. युधिष्ठिराक राजसूय यज्ञाची प्रेरणा ताणेंच दिल्ली. युध्दांत हारून पांडव वनवासाक गेले तेन्ना धृतराष्टाक मेळून पांडवांकडे अन्यायान न वागपाचो ताणें सल्लो दिलो. तशेंच द्वैतवनांत वचून तो पांडवांक मेळ्ळो थंय ताणें युधिष्ठिराक प्रतिस्मृती नांवाची सिध्दविद्या शिकयली. अज्ञातवास सोंपोवन पांडव परत येतकच तांचेकडे धृतराष्ट्राक हात मेळवणी करपाचो उपदेशय ताणेंच केलो. झुजाउपरांत युधिष्ठिर निराश जावन बशिल्लो तेन्ना ताका राज्यकारभाराखातीर तयार करून अश्र्वमेध यज्ञ करपाचीं ताणें प्रेरणा दिली. झुजा उपरांत सोळा वर्सांनी हिमालयांत वचून तो धृतराष्ट्राक मेळ्ळो आनी ताका तप करपाचो उपदेश करून तो आपल्या आश्रमांत गेलो.

व्यासाचो पूत शुक्र. तो ल्हानपणानसावन वीतराग आशिल्लो. फुडें जनकाकडल्यान आत्मगिन्यान मेळोवन तो जीवनमुक्त जालो. उपरांत ताणें हिमालयांत वचून निर्वाणाच्या मार्गाक लागपाचें थारायलें, तेन्ना व्यास पुताच्या दुख्खान आकूळ-पिकूळ जालो. तेन्ना शंकरान ताका दर्शन दिवन आत्मत्यागाच्या विचारापसून परावृत्त केलो.

व्यासाचे कार्य

सुक्तां आनी ऋचां

वेदांचीं सुक्तां आनी ऋचां हांगा थंय वेगवेगळ्या गोत्रांतल्यान शिंपडल्यांत. तेन्ना यज्ञसंस्थेक उपेगी पडटली, तेचपरी परंपरेन वेद तिगतले अशे तरेन ह्या सगळ्या वेदराशींचें विभाजन करूंक जाय, हें चितून ताणें वेदराशींतल्यो सगळ्यो ऋचा वेगळ्यो काडल्यो आनी तांकां ऋग्वेद अशें नांव दिलें. तातुंतल्योच गावपाक योग्य अशो ऋचा वेगळ्यो काडून त्या चोंब्याक सामवेद अशें नांव दिलें, जाल्यार यातुविद्येचे तशेंच लौकिक वेव्हारांत उपेगी पडपी मंत्र वेगळे करून ताका अथर्ववेद हें नांव दिलें. अशे तरेन ताणें चार वेदांच्यो चार वेगवेगळ्यो संहिता तयार करून त्यो आपल्या चार मुखेल शिश्यांक शिकयल्यो. बहूवृचनांवाची ऋग्वेद संहिता पैलाक दिली, निगदाख्य यजुर्वेद संहिता वैशंपायनाक दिली, छंदोग नांवाची सामवेद संहिता जैमिनीक दिली आनी आंगिरसी नांवाची अथर्वसंहिता सूंमतुंक दिली.

व्यासान ब्रह्मसुत्रां बरोवन तेवरवीं ताणें अध्यात्माचें सिध्दांत ह्या ग्रंथांत सूत्ररुपान गुंथल्यात. शंकराचार्य, निंबार्काचार्य, रामानुजाचार्य, वल्लभाचार्य, मध्वाचार्य आदी दर्शनकारांनी ब्रह्मसुत्रां हीं आधारभूत धरून आपआपलीं सांप्रदायिक दर्शनां मांडल्यांत.

पुराणां

पुर्विल्ल्या काळांतलीं पुराणां अवेवस्थित आशिल्लीं. तीं सूत-मागधांच्या वेगवेगळ्या गटांत शिंपडिल्लीं. हीं पुराणां एकठांय करून व्यासान एक सुबध्द आनी पुराणसंहिता तयार केली आनी आपलो शिश्य लोमहर्षण हाका तीं शिकयलीं. ताणें व्यास संहितेच्या आदाराचेर आपली अशी एक पुराण संहिता तयार केली आनी तीं आपल्या स शिश्यांक सांगली. त्या शिश्यांनि स्वता संशोधन आनी संकलन करून आपआपल्यो नव्यो संहिता तयार केल्यो. अशेतरेन एका मूळ पुराणाचीं १८ पुराणां तयार जालीं.

महाभारत

महाभारत ग्रंथांत व्यासान सोबीत अर्थाशास्त्र,धर्मशास्त्र आनी मोक्षशास्त्र हीं तीन जिवीतदर्शनां मांडल्यांत. महाभारत बरयतना व्यासान झूज,कपट कारस्थान,कुरूक्षेत्रावयल्या करचें पडलें. ताकालागून ही रचना पुराय जातकच ताचें मन बेचैन जालें. अशावेळार ताका नारदमुनी मेळ्ळो. ताणें ताका श्रीकृष्ण चरित्र भक्तिभावान वर्णन करपी वेगळोच ग्रंथ बरोवपाक सुचयलें. अशावेळार व्यासान भागवतपुराण बरोवंक सुरवात केली. ताणें भागवतावरवीं भक्तीचें एक महाकाव्यच रचलें.

धर्माविशींचें विवेचन

धर्माविशीं व्यासान जें विवेचन केलां तें अशें: देश काळ आनी परिस्थिती हातूंत मनीस,राश्ट्र,पुराय जिवीत,लोक आनी परलोक ह्या सगळ्याचें धारण पोशण करता तो धर्म. धर्म म्हळ्यार फक्त स्वर्ग-मोक्षाचोच विचार न्ही जाल्यार जो ह्या वेव्हारीक जगांत लोकधारणा करता,लोकांक सुखी,समृध्द,परस्परपुरक नीती प्रवण आनी पुरुषार्थी करता तो धर्म. ताच्या मतान जिवीत हें रडत-कुढत बसपाचें नासून तें आनंदमय आसा.

व्यास हो ज्ञानगंगेचो भगीरथ जावन आसा. व्यासोच्छिष्टं जगत्सर्वम= संवसारांतलें सगळें गिन्यान व्यासान उश्टावन दवरिल्लें आसा, अशी लोकोक्ती रूढ जाल्ली आसा. वेदोत्तर काळासावन ते आयजमेरेन व्यास हो भारतीय संस्कृतीचो महाप्राण थारला. आमची संस्कृती ही व्यासकृत महाभारत आनी पुराणां हांचेर आदारिल्ली आसा. इतिहास पुराणांची रचना, पुर्विल्ल्या युगांतले विस्मृतप्राय अशा विद्या-कलांचे पुनरुज्जीवन, वेदवेदांगांचें संकलन संपादन आनी विभाजन ह्या भगिरथाचे तोलायेचो व्हड उद्देग करून व्यासान भारतीय संस्कृती अखंड राखली.