श्री मल्लिकार्जून देवूळ काणकोण

श्री मल्लिकार्जुन देवूळ काणकोण

हे देवूळ श्रीस्थल ह्या गांवांत आसा जो गांव चावडी साकून 7 किलोमीटराच्या अंतराचेर आसा. काय जाण अशें मानतात हे देवस्थान जे आसा ते 16 शेकड्याच्या आधले, पुण ते देवूळ स्वरुपांत 1778 वर्साक क्षत्रीय समाजान भांदलें अशें ते मानतात.

सगळीं मेळून गोंयात वट्ट14 श्री मल्लिकार्जन देवाचीं देवळां आसात. जी ह्या देवळांत लिंगां आसात ती शिवशंभूचीं प्रतीक म्हूण मानतात.

ह्या देवाची थापणूक कशीं जाली हाची एक आख्यायिका आसा. जाणटें अशे सांगतात, प्राचीन काळांत आज श्रीस्थळ म्हूण ज्या गांवांक वळखतात त्या सुवातेर पयली रान आशिल्लें आनी त्या जाग्याचेर कामत मारपा खातीर कांय वेळीप लोक झाडा कापपाक लागले, आनी ती कापपा खातीर तांच्ये कडेन कोयत्यो, कुराड्यो आशिल्ल्यो. एकलो झाड कापताना ताच्या हातातल्यान कुराड सुटून त्या झाडाच्या कडेक आशिल्ल्या एका फातराचेर पडता. तेन्ना त्या फातरांतल्यान एक वटेन रगत जाल्या एक वटेन दुध व्हावपाक लागले. ते पळोवन तो भिलो ताणें बेगबेगीन आपल्या तकलेक बांधिल्लो इर्माल म्हळ्यार पगडी बांदपाचो धवो वालो काडलो आनी त्या फातराक बांदता. ताणें ते रगत आनी दुध व्हावपाचे थांबवपाचो यत्न केलो. ताणें उपरांत भावनीक श्रध्देन त्या फातरा मुखार आपल्या डब्यातल्या उकड्या तांदळाचें आनी तोरींच्या भाजयेचो निवेध्द दाखयलो. त्या वेळीप मनशांचीं ती श्रद्दा पळोवन रातचो देव ताच्या सोपनात आयलो आनी “आपुण तुज्या भावनीक श्रध्देन भारावून गेलो” अशे सांगता. त्या दिसा साकुन तो वेळीप सदाच उठून न्हांवन धुवूंन त्या लिंगरुप पाशांण फातराक देव मानुन त्या लिंगाक सदांच बरें उदकांन धुवूंन पुसून आपल्याक येता त्या पध्दतीन गंध, फुलां, आरती करता आनी आपल्या उकड्या शिताची व्हाडी सदांच करता. मागीर ती सुवात निवळ करुंन जाले उपरांत सगळ्यांनी त्या लिंगरुप श्री मल्लिकार्जुन देवाचें देवूळ बांदपाचें आपले कर्तव्य आनी आपली जबाबदारी समजून तांच्यांनी त्या देवाची थापणूक केली. पुण त्या देवाची पुजा करपाचो अधिकार त्याच वेळपाक दिलो, आनी तो अधिकार ताच्या घराण्याकडेन परंपरेन आज मेरेन चलत आयला.

श्रीस्थल काणकोण, श्री मल्लिकार्जुन देवळाची थापणुक केल्ली आसा, त्याच सुवातेवेली पयलीची आनीक एक आख्यायिका आसा. त्याच सुवातेर हे देवळाची थापणूक करचें पयलीं त्या सुवातेर हब्बू जमातीचें लोक रावतालें. ही हब्बू जमात रानवटी आशिल्ली आनी ते रावताले त्याच जाग्यार आनीक दुसरे कांय आदिवासी रावपाक लागले म्हण तांका राग आयलो. ताका लागून हब्बू लोक त्या आदिवासी लोकांक खुब त्रास करुंक लागलें आनी ते त्रास तांच्यानी सोसूंक जायना जालो. ताका लागुन त्या आदिवासी लोकांनी त्या हब्बू जमातीक कायमचो सोपवपाचो निच्छेव केलो आनी त्या आदिवासी लोकांनी त्या हब्बू जमातितल्याच एकल्याक महाली नांवाच्या मनशांक आपल्या वटेन करुंन त्या हब्बू जमातीक एका उत्सावाच्या दिसांक सगळ्या हब्बूक एक करपाक सांगले. आनी तांच्या आदारान तांका एक करपाक आदीवासी यशस्वी जाले. पुण ते तांका काबार करुक पावले ना ह्या महालीन आदीवासी लोकांक खुब आदार केलो, पुण तो यशस्वी जालो ना. आनी तेन्ना तो आपल्या कडेन सोपयिल्ले काम जाले ना म्हण तो काशी तिर्थ यात्रेक वता.

ताच्या उपरांत आनीक कायं आदीवासी मुखार सरतात ते म्हळ्यार आसाळी, खालवडे, भाटपाल ह्या तीन गांवचे लोक आनी तांचो मुखेली आशिल्लो टॉकॉ म्हूण. टॉकॉ हो खुब तिडकीचो आशिल्लो. हे सगळे मेळून अठरा जाणांचो पंगड करुन त्या हब्बू जमातीचेर अचानक हल्लो करतात. आनी तांका त्या हल्ल्यात कायमचो सोपयतात.

श्रीस्थळ हांगा श्री मल्लिकार्जुन देवळाच्या उदेंतेक त्या हब्बू जमातीच्या मुखेल्याचे मुळ घर, सभाघर, आनी तांची मेल्ली सुवात ह्या सगळ्याचे अनुक्रमान बारजणांक, सभेपन्न, मोर्तुपान अशीं नांवां आसात. हब्बू जमातीचो कायमचो हल्लो जाल्लो तो भाद्रपद म्हयन्याच्या शुक्ल पंचमिचो दिस आशिल्लो म्हूणोन त्या दिसाक हर एक वर्साक तांदुळ, मीठ, मिर्सांगो त्या महालीच्या कुटूमांक दितात. कारण ताणें तांका मारपाचो खुब यत्न केल्लो म्हूणोन आनी तशेंच श्री मल्लिकार्जुन देवस्थानाची 5 किंटल भात पिकपा इतली जमीन त्या मृत्यू आत्म्यांक शांत करपा खातीर वेगळी सोडील्ली आसा.

ज्या महाली मनशान बरें लोकांचो साथ दिल्लो आनी ताणें हब्बूक मारपाचो खुब यत्न केल्लो, आनी तो काशीक गेल्लो तो परतो आयलोच ना म्हूण त्या महालीक काशीपुरुष अशें म्हूण ते लोक वळखतात. ताका लागून त्या काशी पुरुशाचें देवूळ बांदले पुण त्या देवळात मर्ती वा लिंग तशें कांयच ना. त्या देवळांत फक्त पाशांण फातर आसा आनी त्याच फातराक ते श्री काशीपुरुश म्हूण मानतात. काशी पुरुशा इतलेच त्या अठरा पुरुशांक तितलोच महत्व आसा. ताका लागून त्या अठरा पुरुसांक अवतार पुरुश म्हूण मानतात. तांचे मदल्यो तीग जाणांच्यो मर्ती घोड्याचेर बसयिल्ल्यो आसात.

श्री मल्लिकर्जुन देवूळ

श्री मल्लिकर्जुन देवाचें देवूळ जे आसा ते पळोवंक गोंयच्या देवळां भशेनच दिसता. पुण ह्या देवळाची खाशेलपणां जी आसा ती म्हळ्यार रसत्यान वचप्यांक हे देवळाचें दर्शन सहजतायेन जायना कारण देवळाच्या भोवताणीक दुरीग बांदून काडला आनी ते दुरीग देवळा इतलेच ऊच आशिल्ल्यान ते देवूळ रसत्यान वचप्यांक दिसना देवूळ चड शे व्हड ना, जेन्ना देवळांत भितर सरता तेन्ना त्या देवळाच्या उजव्या वटेन श्री भागेलपायकाची मटी आसा. देवळा भितर गेल्ल्या उपरांत पयली चौवकी मेळटा ताच्या उपरांत देवाची गर्भकुड, चौकेर नंदी आसा, ताच्या मुखार गर्भकुडीन लिंग आसा, चौकेर दोनी वटेन चार खांबे आसात. ते आकारान खुब मोठे आनी ताजेर वेगवेगळ्या देवदेवतांच्यो मुर्त्यो कोरातिल्ल्यो आसात. चौकेर आशिल्ल्या एक खांब्याचेर तो म्हळ्यार गर्भकुडीच्या उजवे वटेन आनी देवळाक भेटे गेल्ल्या लोकांच्या दाव्या वटेनच्या खांब्याचेर प्रसाद फुल लायतात. थंय प्रसाद लावपा खातीर भोट बसता आनी ताच्या मुखार प्रसाद लावूंक आयिल्ले लोक बसतात.

मुखेल देवळांत श्री मल्ल्कार्जुन, श्री गणपती, श्री नंदेश्वर आनी श्री भागेल पायक हे देव आसात. आनी बाकीचे देव मुखेल देवळाच्या कडेक आसात. ह्या देवळाचे साठ पुरव आसा अशें ते सांगतात आनी ते मुखेलपणान अशे आसात. श्री कुळेश्वर, श्री निराकार, श्री काशीपुरुश, श्री भुमीपुरुश, श्री रामचंद्र पुरुश, श्री घरतार श्री पुरातन पुरुश, श्री परशुराम पुरुश, श्री पंचपुरुश, श्री पार्वती, श्री नासणदेव, श्री कुळरुशी, श्री प्रभावळ पुरुश, श्री वाग्रो, श्री सासण देव आनी हेर सगळे देव श्रीस्थळ तशेंच हेर वाठारानी स्थापीत केल्ले आसात.

देवस्थानाचे म्हाजन

ह्या देवाची जी कोणी पयली थापणूक केल्ली ती वेळीप ह्या लोकांनी अशें म्हणटात, पुण ह्या देवळाचे म्हाजन जे आसा ते देसाय गावकार आनी ते परंपरेन ताच्याच वंशाचे कुळये कडेन चलत आसा. सध्याक आजुनीय म्हाजन म्हूण देसाय गांवकार आसात. किंदळकार नावांचो एक पंगड आसा, आनी नगर्शेकार ह्या दोनी पंगडाचे म्हाजन मेळून बारा वांगडी आसात.

श्रीस्थल देवळाकडेन जावपी सण आनी परबो

हिन्दु धर्म शास्त्राच्या पध्दतीक धरुंन ह्या देवळांकय पुजा, अभिशेक, नंदादीप, नैवेद्ध हे सगळे सण-परबो वेळच्या वेळेर जाता. आनी हे सगळे हेर देवळानी जाता तशाच रितीन ह्यावूंय देवळांक नेमान जाता. रुद्राभिशेक, लघुरुद्र, रंगपुजा, खांब पेटोवप, संतर्पण समाधान, पालकी उत्सव, दसरो, धाकलो दसरो,व्हळ्ळो दसरो, रथोत्सव, कालो, दहाकालो, श्रीराम नवमी, रथसप्तमी, महाशीवरातर, भोवर, शेळची भोवर, दिवजां, नाटकांचे कार्यक्रम, शिशारान्नी, विरामेळ, तरंगां, भार, कौल, सुवारी, श्रीची स्वारी-देवाक पालख्यांत बसवूंन वाजयत- गाजयत दर्याच्या वेळेर स्नान करुन हाडटात, तशीच भजना जातात.

काय उत्सव जे आसात ते हेर देवळानी जायनात तांचो मुखेलपणांन विस्तारान उल्लेख करीन दिसता. ते म्हळ्यार विरामेळ, शिशारान्नी,भार,प्रसाद कौल.

विरामेळ

विरामेळ हो उत्सव ज्या म्हयन्याक जाता तो फाल्गून म्हयनो ताका तरंगां अशे म्हणटात. तरंगां म्हळ्यार लाकडाचो दांडो जाका मिरयो काडून कापड ताच्यावयर सोडिल्ले आसता. ताचे वयर देवाची मर्ती आसता. ती सगळी मिळून 6 तरंगां आसता. तरंगां आपल्या खांद्यार घेवन वचप्याच्या ताच्या हातात तलवार आसता आनी ताका भार येता. ते भाराच्या नेटार गांव भोवतात ताच्या वांगडा आनी कांय हेर लोक धांवतात. तशेंच कांय जाणाच्या हातीक कळस आसता, आनी तातूंक पान सुपारीचो विडो आसता. ते घराघरानी विडो दियत धांवतात. लोक ते घेवपा खातीर दारात उभेच आसता. कारण ते दिवपाक आनी घेवपाक वेळ जालो जाल्यार ते भार येवपी तलवारीचेर थंयच पडटात. आनी ते अवतार पुरुश ज्या घरामुखार पडटा तांचेर ते पाप चडटा, असो तांचो समज आसा. 40 -50 मिनटा भितर सात किलो मिटराची वाट ते चलतात, ही तरंगां घेवन सगळे थारावीक गांव भोवन सोपले उपरांत श्री मल्लिकार्जुन देवळा कडेन येतात, ती तरंगा दिवजांच्या भोवरी वांगडा येतात.

ही भोवर जी आसा ती आसाळी,खालवाडो,भाटपाल हया तीन घरवयींची प्रत्येक गांवची दोन तरगां अशीं सगळी मेळून 6 तरगां जातात.वेळीप,किंदळकार,नगेर्शेकार हे सगळे वाजप, गुडयो,तोरणांची भोंवर घेवन देवळा कडेन येता.

विरामेळ फाल्गुन शुक्ल त्रयोदशी तिथिच्या दिसाक भक्तावाडयार,नगर्शी हांगा आनी शिरवाडो हांगा जाता वा शिरवाडो आनी देंवाबागांक जाता. थंय तीन मुखेल गडयाच्या हातीक तलवारी आसता.तांच्या वांगडाक तीन गडयाच्या हातीक तिर्थाचे तांबये आनी हेर तीन धोल वाजोवपी, तीन गडे जगांट वाजोवपी आनी तीग जणांकडेन पेटारे आसता.अशें सगळें मेळून अठरा गडे परंपरेन चलत आयिल्ल्याघरांकडेन वचूंन विडे घेता.

शिशारान्नी

ह्या उत्सवाक मुखेल कार्यक्रम म्हळ्यार तीन मनशांच्या तकलेची चूल करतात आनी त्या चुलिचेर मातयेची मडकी दवरतात. त्या मडक्यात भिजून धविरल्ले तांदूळ घालतात, त्या रान्नीक शिशाच्या सुकिल्या लाकडांच्यो कापट्यो काडून त्या चुलीक उजो करतात.म्हुणून त्या उत्सवाक “शिशारान्नी” अशें म्हणटात.

शिशारान्नी हो उत्सव फाल्गुन म्हयन्यात जाता. देवळाच्या तळ्यात सगळे भगत वचूंन न्हातात आनी धवें धोतर न्हेसुन, गंध लावूंन सगळे वांगडाक देवळांत येतात. वेळीपान गाराणें-सांगणे सांगून पुराय जाल्या उपरांत सगळे देवळाच्या राज्यांगणांत येतात आनी थंयच शिशारान्नीचो कार्यक्रम जावपाचो आसता.थंय तरगां मुखार तीन गड्यांच्या हातात लोकणाची दाभणां दिवन तांचे पाय तीन दिकानी करुन तांच्या तकलेची चुल करतात. आनी तांचेर मातयेची मडकी दवरुन तातूंत तांदूळ शिजोक घालतात तें शिजला कांय ना ते कोण पळयनात.कांय वेळान ती मडकी कडेक काडटात आनी ते गडे रोकडेच मुर्ती मुखार रावतात आनी मागीर खरवद लावपाची विधी सुरवात जाता.तातुंतले दोग जाण मदी एकलो बसता आनी दुसरो भगत तागेल्या कपलाच्या भांगांर धारेची तलवार दवरता आनी लाकडाचो कुडको त्या तलवारिचेर मारता आनी ताच्या भांगाचें रगत काडटात तें रगत त्या शिजयिल्ल्या शितात मिश्रीत करुंन थंय आशिल्ल्या गड्याचेर आनी पिशें लागिल्ल्या मनशांचेर मारतात.आनी अशें मानतांत की हें जें पिशे आसा ते मारले उपरांत निवळ जाता अशीं तांची भावना आसा. हे शीत मारता तेन्ना गडे तलवार घुवणांयतात, तांकां भार येता हें सगळे प्रकार त्या वेळार चालूच आसता. भार आयलो उपरांत त्या गड्यांक कौल म्हळ्यार तांदळांची अक्षतां दिवन आशिर्वाद दितात.

त्याच राती कडेन कोंमों,बोकडो ही सांवधा मारतात.जो कोणीन आपले कसलेय अडून उरिल्ले काम वा आनी कसलीय गजाल पुराय जातगीर त्यो वस्तू दितात, अशें सांगून दवरिल्लें आसल्यार ते ह्या दिसाक हाडून दितात. हें मारपाची सुवात श्री मल्लिकार्जुन देवळाच्या उजव्या वटेन धा-बारा हाताच्या अंतराचेर ही बळी दिवपाची सुवात आसा. शंकराच्या देवळांत अशा तरेची बळी दिवपी हे घडये पयलेंच देवूळ आसतले.गावच्या कांय लोकांक विचारले जाल्यार ही बळी भागेल पायकाक दिता.अशें सांगतात करण भागेल पायक हो मल्लिकार्जुनाचो राखणदार अशे ते मानतात.

भार (अवतार)

प्रत्येक वर्साक जात्रेच्या सांजेच्या वेळार भार येता अशें मानता हो भार शिवालो म्हुण,पुण कांय जाण मनटात हो भार मूळ पुरसाचो आसता.आनी तो भार एका सारस्तव ब्राहमणाक येता.हो भार त्या मुळ पुरसाचो आसता आनी तो त्या मूळ पुरसाची जी सासाय आशिल्ली त्या सासायेच्या जाग्यार हो भार येता.

प्रसाद कौल

आज आमकां चडशा देवळांनी प्रसाद कौल घेताना दिसता.पुण श्री मल्लिकर्जुन देवळांत प्रसाद कौल घेवपाची परंपरा नित्य नेमान चलत आयिल्ली आसा आनी ही प्रसाद फूल घेवपाची सुवात देवळांतच आसा. देवळांत देवाल्या उजवे वटेन आशिल्ल्या एका खांब्याचेर हो प्रसाद घेतात. प्रसाद लावपाच्या पाटाक सतरा बाजू आसात. आनी त्या प्रत्येक कडान एकाच वांगडाक सतरा लोकाचो प्रसाद घेवपाक मेळटा. प्रसाद घेवपा खातीर प्रत्येक कडेन 18 तुम्याचीं फुला लायतात. आनी प्रसाद घेवपा खातीर वेळीप वा भोट आसता. प्रसाद सकाळचें 8.30 घेवपाक सुरवात करतात. ह्या देवळांत खंयच्यायदिसाक प्रसाद घेनात.प्रसाद घेवपा खातीर कांय थारावीक दीस आसात.

श्री मल्लिकर्जुन देवालयांतलेच कांय हेर देव आसात ती सुवात म्हळ्यर, श्री निराकार – श्री सोमनाथ हे देव खालवाड्यां आसात. श्री निराकार श्री आदिनाथ हे देव किंदळे वाड्यार आसा. आगोंदा श्री भूमीपुरुश, श्री निराकार, श्री जल्म.

संदर्भ वळेरी

1. राजू वेळीप
2. प्रेमानंद प्रभू
3. निलेश गांवकार
4. Wikipedia,the free encyclopedia en.com.