सर रॉबर्ट रॉबिन्सन
सर रॉबर्ट रॉबिन्सन (जल्म - 13 सप्टेंबर 1886, रुफर्ड, डर्बिशर, इंग्लंड मरण - 8 फेब्रुवारी 1975, ग्रेट मिसनडन).
ब्रिटीश रसायनशास्त्रज्ञ. 1947 वर्साच्या रसायनशास्त्राच्या नोबॅल पुरस्काराचो मानकरी. अँथोसायनिनां आनी अँथोझँथिनां, फ्लॅव्होनां आनी आल्कालॉयडा हांचेविशींच्या संशोधनाखातीर प्रसिध्द.
रॉबिन्सनाचें शालेय शिक्षण चॅस्टरफील्डाक जालें. 1906 वर्सा ताणें मँचेस्टर विद्यापिठाची बी. एस्सी. पदवी आनी 1910 वर्सा डी. एस्सी. पदवी मेळयली. त्याच वर्सा ताणें डब्ल्यू. एच्. पर्किन हाचेवांगडा संशोधनाक सुरवात केली. इ. स. 1912 वर्सा ताची सिडनी विद्यापिठांत कार्बनी रसायनशास्त्राचो प्राध्यापक म्हणून नेमणूक जाली. 1915 वर्सा इंग्लंडाक परत येतकच ताणें लिव्हरपूल (1915-20), सेंट अँड्रूझ (1921-22) आनी मँचेस्टर (1922-28) हीं विद्यापिठां तशेंच लंडन हांगाचें विद्यापिठ महाविद्यालय (1928-30) आनी ऑक्सफर्ड विद्यापिठांतले मॅग्डालीन महाविद्यालय (1930-55) हांगा कार्बनी रसायनशास्त्राचीं अध्यासनां भुशयलीं. 1955 वर्सा ते निवृत्त जालो.
ताणें कार्बनी रसायनशास्त्रांतल्या वेगवेगळ्या फांच्यांनी खूब संशोधन केलें. मुखेलपणान वनस्पतींतलीं रंगद्रव्यां आल्कलॉयडां आनी फेनँथीन वर्गांतले पदार्थ हे विशींच्या ताच्या संशोधनाक खूब नामना मेळ्ळी. वनस्पतींचीं मुळां, खोडां, साली आनी फुलां हातूंत वेगवेगळी. रंगद्रव्यां आसतात. तांबडो, जांबळो, निळो हे रंग वनस्पतींपसून मेळटात. हे रंग अँथोसायनिडीन वर्गांत मोडटात. रॉबिन्सन हाणें सिरवेक ब्राझिलीन आनी हीमॅटॅक्सिलीन ह्या दोन रंगद्रव्यांविशीं संशोधन करुन तांची संरचना थारायली. कांय खाशेल्या प्रकारांची लांकडां उदकांत शिजोवन हीं दोनूय रंगद्रव्यां काडटात. रासायनिक नदरेन अँथोसायनिनाभशेन आसपी फ्लॅव्होनांचेरुय ताणें संशोधन केलें.
अँथोसायनिनां आनी फ्लॅव्होनां हांच्या अभ्यासांतल्यान ताणें वनस्पतिज आल्कलॉयडांत आपलें लक्ष घालें. काळ्या धुलऱ्यासावन मेळपी ट्रॉपिनोन आनी अँट्रोपिन ह्या संयुगांची संरचना ताणें तांची विस्काटावणी आनी संश्र्लेश्रण करुन थारायली. हाचे उपरांत ताणें अफूच्या बोंडांतल्या पॅपॅव्हरीन, नार्कोटीन, मॉर्फीन, ब्रुसीन आनी स्ट्रिक्नीन हांचेर संशोधन करुन तांची संरचना थारयली. पेनिसिलिनाचो सार्रास वखदी उपेग जातलो पूण ताची संरचना सिध्द जावंक नाशिल्ली. ती अमेरिकन शास्त्रज्ञ, रॉबिन्सन हाच्या मार्गदर्शनाखाला इंग्लंड आनी अमेरिका ह्या दोनूय देशांनी हें संशोधन जालें. इ. स. 1917 वर्सा ताणें वनस्पतींनी मेळपी वेगवेगळीं द्रव्यां कशीं तयार जातात आसुंये हेविशीं एक उपपत्ती मांडली. 1921-30 ह्या काळांत ताणें इलॅक्ट्रॉनांच्या देवाण- घेवाण आनी समाईकत्व ह्या कल्पनांच्या आदारान बऱ्याचशा रासायनिक प्रकियांचे स्पश्टीकरण केलें. हाचेपयलीं कार्बनी रसायनशास्त्रांत इलॅक्ट्रॉन वा प्रोटॉन हांचो विचार जायनाशिल्लो. 1950 वर्सा पुण्यांत भरिल्ल्या भारतीय विज्ञान परिशदेच्या अधिवेशनाक तो भारत सरकारच्या खास आमंत्रणावयल्यान हजर आशिल्लो.
रॉबिन्सनाच्यो विद्यूत संयुजी आनी सहसंयुजी ह्यो कल्पना पयलीं शास्त्रज्ञांक मान्य नाशिल्ल्यो. 1939 वर्सा ब्रिटीश सरकारान ताच्या वावराचो भोवमान म्हणून ताका नायट हो किताब भेटयलो. उपरांत अध्यक्ष (1945-50) जालो. ताका ब्रिटीश आनी परदेशी विद्यापिठांनी सुमार वीस मानादीक डॉक्टरेट पदव्यो दिल्यो. कॅमिकल सोसायटीन लाँगस्टाफ, फॅराडे आनी फ्लिंटॉफ, रॉयल सोसायटीन डेव्ही, रॉयल आनी कॉप्ली हां पदकां ताका दिलीं. स्वीस, अमेरिकन, फ्रेंच आनी जर्मन रासायनिक संस्थांनीय ताचो भोवमान केलो. फिलाडेल्फियांतल्या फ्रँक्लिन इन्स्टिट्युटन ताका फ्रँकलिन पदक दिलें. सन्माननीय फ2लो, परदेशी वांगडी म्हणून पन्नास देशी आनी परदेशी नामनेच्या संस्थां कडेन ताचो संबंद आयिल्लो. तो ब्रिटीश बुध्दिबळ फेडरेशनाचोय अध्यक्ष आशिल्लो (1950-53). तशेंच गिर्यारोहण, छायाचित्रण आनी संगीत हातुंतूय ताका आवड आशिल्ली.
संदर्भ
बदल