अग्निदिव्य

अग्निदिव्य आदितल्या काळांत भारत आनी हेर देशांनी ज्या वरवीं बायलांच्या सतित्वाविशीं आनी गुन्यावकारांच्या गुन्यावाविशीं परिक्षा घेवप हो प्रकार बरोच प्रचलीत आशिल्लो. ह्या प्रकाराक ‘अग्निदिव्य’ अशें म्हणटाले. हाका इंग्लीश भाशेंत ordeal अशें म्हणटात. गुन्यावकाराक कायलींतल्या सळसळायिल्या तेलांत हात बुडोवन भिकर उडयली वस्त काडूंक सांगताले, वा तापिल्लो हून लोखणाचो गुळो हातांत घेवंक सांगताले. ह्या दिव्यांत ताच्या हाताक कसलीच नखलामी जालीना तर तो मनीस निर्दोश अशों मानताले.

सुसंस्कृत समाजांत असामान्य बळग्याचें प्रदर्शन वा सत्याची पारख करून घेवपाची आसल्यार अग्निदिव्य करताले. तांड्य ब्राह्मणांत अग्निदिव्य एक काणी आसाः दोन ब्राह्मणां भितर म्हान कोण हें सिद्ध करपा खातीर अग्नि प्रवेश केलो. दोगां भितर वत्स हो ब्राह्मण एकय केंस जळनासतना उज्यांतल्यान सुखरूप भायर आयलो. आनी श्रेश्ठ थारलो.

स म्हयने रावणाचें लंकेंत राविल्ल्यान सीतेच्या चारित्र्याविशीं रामान दुबाव घेतलो. सीतेक खूब दुख जालें. तिणे अग्निदिव्य करपाचें थारायलें. लक्ष्मणान तिचे खातीर चिता रचली. चितेक उजो लायतकूच सीतेन, देव आनी ब्राह्मण हांकां मनस्कार करून निर्धारान म्हळें- “हांव चारित्र्यान शुद्ध आसून लेगीत रामचंद्र म्हाका कलंकीत समजता. तर हो लोकांसाक्षी अग्नी म्हजी सगळे तरेन राखण करतालो.” अशें म्हणून तिणे ते भगभगपी चितेंत उडी मारली. त्याच वांगडा ते चितेंतल्यान मुर्तीमान अग्नी सीतेक हाताक धरून भा.र घेवन आयलो आनी अशे तरेन ताणें सीता पवित्र आसा हें रामाक पटयलें. बायलांच्या सतीत्वाची परीक्षा घेवपाचो हो प्रकार भारतांत आनी हेर कडेन पुर्विल्ल्या काळा सावन चलत आयला.

पुर्विल्ल्या काळांत लोखणाचो फाळ तापोवन तांबडोगूंज करताले आनी जे बायलेच्या चारित्र्याविशीं दुबाव आयला असे बायलेक तो जिबेन चाटूंक लायताले. जर तिचें तोंड भाजलें तर ती कलंकित आनी भाजलेंना तर ती सती अशें मानताले.

आंध्र प्रदेशांत धर्मराजाचें एक देवूळ आसा. त्या देवळांत पांडव आनी द्रौपदी हांच्यो मुर्ती आसात. लागसारूच सुमार स हात लांब आनी तीन हात रूंद अशे होमखण आसा. एका ठरावीक दिसा थंयचो पुजारी होमखणांतलो इंगळो आंगशांत बांदून तो आंगसो द्रौपदीच्या मूर्तीच्या कमराक बांदता. पूण तो आंगसो बांदून मात्तूय लासना अशें म्हणटात. मागीर पुजारी मूर्तीवेलो एक फुलांचो तुरो त्या होमखणांत उडयता. त्या तुऱ्याक उज्याची मात्तूय झळ लागलीना म्हणटकूच मागीर तोच तुरो हातांत हातांत घेवन त्या होमखणांतल्यान चलत वता.

ओरिसांत चैत्र म्हयन्यांत अशेच तरेचे अग्निदिव्य सुवाळे जातात. रोग वा पीडेचें संकश्ट निवारण जावचें हो ताचे फाटलो हेत आसता. उदेंत लंकेंत पांडिरूप्प खेड्यांत हो सुवाळो व्हडा दबाज्यान मनयतात. कर्नाटकांत केसरकोड गांवांतले अग्निदिव्य सुवाळो मनयतात. ते होमखणा मुखार विष्णुभूत हो देवतेची थापणूक करतात. मुखेल पुरयत चुडटांनी आपलें आंग सजयता. मंत्र – तंत्र आनी हेर विधी जाल्या उपरांत कांय जाणांचेर अवसर येता. ते होमखणातल्यान चलून वतात. मागीर मुखेल पुरयत धांवत वचून त्या कोळशांचेर न्हिदता. हेर लोक ताका उबारून भायर हाडटात आनी अग्निदिव्याची प्रार्थना करतात.

गोंयांत शिरगांवां वैशाख म्हयन्यांत लईराई देवीची जात्रा जाता. हे जात्रेचें खाशेलपण म्हळ्यार पेटतें होमखण आनी ह्या होमखणांतल्यान चलत वचपी लईराई देवीचे ‘धोंड’(भक्त). देवतेच्या गांवकार म्हाजनांतल्या 22 ‘गांवकार चौगुले’ वेंचून काडटात. जात्रेच्या दिसामनी ह्या चौगुल्यांक देवतेचो कडक उपास करचो पडटा. चैत्रांतल्या एकादशी सीवन चौगुल्यांचो उपास सुरू जाता तो जात्रा सोंपल्या उपरांत म्हळ्यार वैशाख शुद्ध नमी दिसा सोंपता. “हे द्वी सायबिणी, म्हज्या मनांतलें कार्य पुराय कर, म्हजेर आयिल्लें संकश्ट पयस कर, म्हाका सूख दी, हांव तुजो धोंड जातां” असे तरेची वा हेर कसलीय आंगवण करून लोक देवीचे धोंड जातात. दादले-बायलो तेचपरी भुरग्यांक लेगीत लईराई देवीचे धोंड जावपाक मेळटा. आंगवण करीनासतना धोंड जावपाक मेळना. केल्ले आंगवणीक देवी पावताच असो भक्तांचो भावार्थ आसा.

कमरा सावन धोंपरा मेरेन घट्ट बंदून न्हेशिल्लें नवें करकरीत पुडवें, वयर बनियान, पांयांत नवीं जोतीं आनी हातांत तरेकवार रंगांचे सुती गोंडे लावन सजयल्ली बेताची बडी असें दादल्या धोंडाचें न्हेसप आसता. धवेंफुल्ल णववारी कापड, गळ्यांत सोबीत शाल, मानेर सोडिल्ले केंस, पांयांत चामड्याचें जोतें आनी हातांत बेताची बडी अशें बायलां धोंडांचें न्हेसप आसता.

धोंड सवळें खूब राखतात. जात्रे दिसा देवळाचे तळयेर वचून न्हातात. ‘बोला पुंडलीक वरदा हर विठ्ठल’ असो जप करीत, बेताच्यो बडयो नाचयत, धोंड होमखणाक भोंवताडे काडटात आनी नाचतात. देवळांत कौल जाल्या बगर खंयच्याच धोंडाक उज्यांतल्यान वचपाक मेळना. ‘सायबिणी अगीन हून’ अशें म्हणत जण एकलो धोंड देवीकडे कौल मागता. मागीर तो कौल ते दाडेपोंदा धरतात. तेन्ना तांकां थंडी खावपाक लागता. एके तरेची शक्त तांच्या आंगांत येता. केन्ना काय उज्यांतल्यान वचूं अशें तांकां जाता. होमखणांतलीं लांकडां पुराय जळून वतकूच ते सुवातेर तांबड्यागूंज धगधगीत पेटपी कोळशींची एक व्हड रास तयार जाता. धोंडांक वचपा खातीर राशींतल्यान एक वाट तयार करतात. हातांत बेत घेतिल्ले ते धोंड ‘बोला वरदा हरी विठ्ठल’ अशें म्हणत धगधगीत कोळशांतल्यान धांवत वतात.

पूरक नोंदीः धोंड, लईराई देवी