अभिनय

नृत्य, नाटक, सिनेमा वाहेर प्रायोगीक कलां भितर, कलाकार स्वताचे भाव पळोवप्या मेरेन पावोवपा खातीर स्वताची कृती, हावभाव, भाशण, संगीत, गीत, भेस ह्या साधनांचो आदार घेता. हाकाच ‘अभिनय’ अशें म्हणटात. काळजांतल्या राग, मोग, दुख्ख, खंत, दुस्वास सारक्या उमाळ्यांक उक्तावन दाखवप म्हळ्यार ‘अभिनय’ अशीय एक व्याख्या आसा.

भरतमुनीच्या नाट्यशास्त्रांत अभिनयाचे चार प्रकार सांगल्यातः

भवेदभिनयोSवस्थानुकारः स चतुर्विधः।

आङ्गिको वाचिकश्चैवमाहार्यः सात्विकस्तथा।।

अर्थः अभिनय म्हळ्यार अवस्थेचें अनुकरण. ह्यो अवस्था चार प्रकारच्यो आसात. आंगिक, वाचिक, आहार्य आनी सात्वीक.

आंगीक अभिनय

मनशाची कूड, मुखामळ आनी आंगाचे विंगड विंगड भाग हांचे मोडप करून ताचे भाव रसिकांक दाखोवप हाका आंगिक अभिनय म्हणटात. तकली, हात, कमर, थानां,कुडीचो फुडलो भाग, पांय, खाडकी हाच्या आदारान आंगिक अभिनय करतात. दोळे, भुंवयो ओंठ, पोले, खाडकी हांचो आदार घेवन करतात त्या अभिनयाक आंगिक अभिनयांतलें उपांग म्हणटात.मनशाचे कुडीचें कमीपण दाखोवपी लंगडो, थोटो, पांगळो, कुड्डो, जाणटो ह्या अभिनयाच्या भावाक ‘चेष्टाकृत अभिनय’ म्हणटात. हे सगळ्या तरांचे अभिनय रस, भाव आनी प्रसंग हांच्या आदारान करतात. शरीराच्या कांय भागांचीं, अभिनयाची खाशेलीपणां फुडल्या प्रमाण आसात. तोंडाचो अभिनय चार प्रकारचो आसता.- सभावीक, उमेदी, संतापिल्लो आनी शांत. तकली हालोवन केल्लो अभिनय णव प्रकारचो आसता. तांची विस्कटावणी अशीः

समः तकली सकल बागयिल्ली वा वयर उखलिल्ली वा हालनाशिल्ली. उपेगः नाचपाची सुरवात, नमन करप, आयकुप्याचेर अधिकारान केल्लें भाशण, समाधान, राग, बिनधास्त सभाव, नेणारपण हे भाव दाखोवपा खातीर.

उद्वाहितः तकली वयर उखलून थीर दवरप. उपेगः चंद्रीम, मळब, दोंगर, वाऱ्यार उडपी वस्त, बोनेरां हे तरेच्या उंचायेवेल्या वस्तूंचो निर्देश करपा खातीर.

अधोमुखः तकली सकल बागयल्ली आसप. उपेगः विनय, दुख्ख, नमन, सोंशिकपण, न्हावप हे भाव दाखोवपा खातीर.

आलोलितः तकली वांटकुळी घुंवडावप. उपेगः न्हिदप, काकू करप, हांसप, मस्ती चडप, घुंवळ येवप, बेसुद पडप हे भाव दाखोवपा खातीर.

धूतः उजवेवटेनच्यान दावेवटेन आनी दावे वटेच्यान उजवेवटेन तकली घुंवडावप. उपेगः न्हंयकार, परतें परतें पळोवप, खंत, थंडी, उजो, भंय, सहानुभूति, अजाप जावप, सोरो पियेवपाचो पयलो खीण, उलो मारप, झुजाची तयारी, आशेवप, नाका म्हणप, निर्शेवप हे भाव दाखोवपा खातीर.

कंपितः सकल वयर तकली हालोवप. उपेगः राग, तिडक, राव म्हणप, बारीकसाण करप, वास्तपूस करप, भंय घालप, उलो मारप हे भाव दाखोवपा खातीर.

परावृतः तकली एके वटेन करप. उपेगः ‘हें कर’ अशें सांगप. तिस्कार करप, नमळायेन वागप, भियेवन थरथरप हे भाव दाखोवपा खातीर. 8. उत्क्षिप्तः तकली एके वटेन वयर करप. उपेगः ‘हें घे’ म्हणप, खून करप, चत्राय घेवप, मान्यताय दिवप आनी हेर हे तरेचे भाव दाखोवपा खातीर.

परिवाहितः तकली हेवटेन तेवटेन आयण्यावरी हालोवप. उपेगः मोगी जावप, मोगिकेची वाट पळोवप. सूख, आनंद, विचार आनी हेर हे तरेचे भाव दाखोवपा खातीर.

नदरेच्या अभिनयाचे आठ प्रकार अशे आसात.

1. समः देवांच्या बायला प्रमाण दोळे हालयनासतना पळोवप. उपेगः नाचपाची सुरवात, हेर कांय गजालींचो विचार, अजाप हे भाव, तागडी, देवाची मूर्ती ह्यो वस्तू दाखोवपा खातीर.

2.आलोकितः थाव घेवपी थीर नदरेन दोऴे घुंवडावप. उपेंगः कुमाराचे घुंवपी चक्र, एकान एक वस्त दाखोवप, इत्सा हे भाव दाखोवपा खातीर.

3. साचिः तकली हालयनासतना दोळ्यांच्या खाचींतल्यान पळोवप. उपेगः मिशयेक पीळ, आत्मविश्वास, बाणाचो नेम धरप, कुरू करप हे भाव दाखोवपा खातीर.

4.प्रलोकितः हे वटेंतल्यान तेवटेन दोळे घुंवडावप. उपेगः दोनूय वटेनच्यो वस्तू पळोवप, कुरू करप, अस्थीक मन हे भाव दाखोवपा खातीर.

5.निमालितः दोळे अर्दे धांपिल्ले, अर्दे उक्ते केल्ले. उपेगः ऋषीवरी हावभाव, दुसऱ्याक बरें दिसता तशें वागप, जप, ध्यान, नमस्कार, पिशेंपण, शिटूक नदर हे भाव दाखोवपा खातीर.

6.उल्लिखितः शिटूकसाणीन वयर सकल नदर मारप. उपेगः बावट्याचो मुखावेलो भाग, गोपूर, देवाचो माटोव, पूर्वजल्म, उंचाय, चंद्रिका हे भाव दाखोवपा खातीर.

7.अनुवृत्तः सट्करून सकल वयर पळोवप. उपेगः रागीश्टपणां, मायेमोगान दिल्ले आपोवणें हे भाव दाखोवपा खातीर.

8.अवलोकितः सकल पळोवप. उपेगः सावळे कडेन पळोवप, विचार, हांतरूण, अभ्यास, आपल्या आंगा कडेन पळोवप हे भाव दाखोवपा खातीर.

भुंवयांच्या अभिनयाचे स प्रकार फुडले प्रमाण आसात.

1.सहजः सदांचे अवस्थेंतली नदर सैमीक अवस्था दाखयता.

2.पतितः एका जाग्यार थीर आशिल्ल्यो भुंवयो वयर उबारप. उपेगः अरसिकपण, अजाप, मत्सर हे दाखोवपा खातीर.

3.उत्क्षिप्तः एक वा दोनूय भुंवयो वयर उखलप. उपेगः बायलांचो राग, खरें उलोवप, मोगाचे भाव, लीला हे भाव दाखोवपा खातीर.

4.चतूरः भुंवयो एकठावन थोड्यो हालोवप. उपेगः एकामेकांची तोंडां एकठावप, आवेंग, हे दाखोवपा खातीर.

5. रेचितः सुंदर आनी सोबीत रितीन भुंवयो बारीक कप. उपेगः एकाद्रें गुपीत आयकप, एकाद्र्या थळा कडेन पळोवप.

6. कुंचितः एक वा दोन भुंवयो कमानदार करप. उपेगः मोग्याच्या गैरहजेरेंत ताची याद काडून उक्तायिल्लो आनंद, फकाणांचो राग, विलास हे भाव दाखोवपा खातीर. मान हालोवन करपाच्या अभिनयाचे चार प्रकार आसात. ते अशे-

1.सुंदरिः मान धारेवटेन (क्षितीज) एका वळीत दवरून हेवटेन तेवटेन घुंवडावप. (तिर्यक् प्रचलित) उपेगः मोगाचे क्रियेचो आरंभ, परीक्षा घेवप, ‘शाबास्’ अशें म्हणप, याद काडप, फकाणांनी केल्लें अलोवणे, सहानुभूतीचें सुख हे भाव उक्तावपा खातीर.

2.तिरश्चीनः सोरपाचे चालीवरी दोनूय वटांनी मान वयर करप. उपेगः तरसाद पाजप, सोरपाचे चाली इतल्या नेटान चलप हे भाव दाखोवपा खातीर.

3.परिवर्तितः अर्धचंद्रावरी उजवे आनी दावे वटांनी मान मोडप. उपेगः शृंगारनर्तन, कपलाचो उमो घेवप हे भाव दाखोवपा खातीर.

4. प्रंकपितः पारव्यावरी फाटल्यान फुडल्यान मान घुंवडावप. उपेगः ‘तूं आनी हांव’ अशें सांगप, मेजप, झोके घेवप हे भाव दाखोवपा खातीर.

हाताच्या अभिनयाचे प्रकार आसात, ते अशेः

1.प्रसारणः बोटां ताठ करप, 2.कुंचितः बोटां बागोवन, 3. रेचितः बोटां पातळावन, 4. पुंखितः हात फुडें, बोटां ताठ, बागयिल्लीं वा पातळिल्लीं, 5.उद्वेश्टितः हाताचो तळवो वयर धरिल्लो. 6. व्याकृतः हात एके वटेन फुडे हाडिल्ली, 7. परिवृतः हात एकेवटेन फुडें केल्लो, 8. संकेतः उतरा बगर कल्पना दिवप, 9. चिन्हो- ज्यो गजाली फुडें आसात आनी ज्यो गजाली दिश्टी पडनात तांच्यो कुरवो विंगड विंगड चिन्हांच्या आदारान दाखोवप. 10. पदार्थटीकः उतरांचे अर्थ जाणा जावन घेवप.वयर आयिल्ले प्रकार सोडून थानांचे पांच, शरिराच्या फुडल्या भागांचे पांच, कमराचे पांच, मांडयेचे पांच, पांयांचे पांच, अभिनय प्रकार भरत हाणें सांगल्यात.

सादारणपणान अभिनयाचे तीन प्रकार केल्यात ते अशे.

वाचिक अभिनयः रंगमाचवेलो कलाकार तोंडान जें कितें उलयता ताका वाचिक अभिनय म्हणटात. ह्या अभिनयांत कलाकार आपल्या तोंडांतल्यान उच्चरिल्लीं वाक्यां आनी उतरांच्या आदारान राग, तिडक, संताप, थंडसाण, शृंगार सारके भाव उकतावन दाखयता. भरतान ह्या अभिनयंची त्रेसठ लक्षणां सांगिल्लीं आसून तांच्या बऱ्या वायट गुणांची खोलायेन विस्कटावणी केल्या.

आहार्य अभिनयः कलाकारान आपल्या रंगमाचयेवेल्या संवगाक फावो सारको भेस करप हाका ‘आहार्य अभिनय’ म्हणटात. हो प्रकार अभिनया परस नेपथ्याचो एक वांटो जावन आसा.

सात्विक अभिनयः सात्विक भाव आठ प्रकारचे आसात. हातूंत स्तंभ, स्वेद, रोमांच सारके भाव आसपावतात.

भारतीय अभिनयकलोचो इतिहास खूब पुर्विल्लो आसा. संस्कृत भाशेची नाट् परंपरा हेर खंयचेच भाशेंतल्. नाटकां परस खूब पोरनी आसा. अभिनयकलेचो आरंभ सुमार दोन, सवायदोन हजार वर्सा फाटीं जालो. नाटकाच्या मळार भरतमुनीसारको नाट्याचार्य जालो ना अशें मानतात. भरतान आंगीक अभिनयाचो जितलो अभ्यास केला तितलो नाटकाच्या खंयच्याच जाणकारान करूंक ना. भरतमुनी हो भास ह्या नाटककाराच्या काळांतलो आसूंये अशे डॉ. केतकार हांचे मत आसा. भासानूय अभिनयाचेर खोलायेन नियाळ केल्लो आसा. ताचेवेल्यान अभिनयकलेची उदरगत भासाच्या पयलीं जाल्ली अशें म्हणू येता. आयच्या युगांत भारतासयत पुराय संवसारांत अभिनयकलेक ‘’ शास्त्रीय आनी सोबीत सुंदर रूप मेळ्ळां. आयचें अभिनयशास्त्र आनी पुर्विल्ले पयले अवस्थेंतले नाट्यशास्त्र हांची तुळा केल्यार, दोनूय कडेन अभिनय एकाच सिध्दान्ताचेर आदारिल्लो दिसता. मध्ययुगांत हे कलेक देंवती कळा लागली. आयज ललीत कला वांगडा अभिनयाचीय पच ऊंच गेल्या. नाटक आनी अभिनय हांचे सांस्कृतीक संबंद लक्षांत घेवन आयज मेरेन हे कलेक वाडीक समाजाच्या सगल्या थरांतल्यान खूब आदार मेळ्ळा.