अर्थशास्त्र

अर्थशास्त्र हो पोरन्या काळा सावन म्हत्वाचो अभ्यास विशय अशें मानलां. क्रिस्ता पयलीं चवथ्या शतमानांत भारताचो कौटिल्य आनी ग्रीसाचो अॅरिस्टॉटल ह्या पंडितांनी ह्या विशयाचेर ग्रंथ बरोवन दवरल्यात. कौटिल्य हाणें आपल्या पयलींच्या अठरा आचार्य परंपरेचो उल्लेख करून अर्थशास्त्राची व्याख्या केल्या ती अशीः

“मनुष्याणां वृतिः अर्थः मनुष्यवती भूमिरित्यर्थः।

तस्याः पृथिव्या लाभपालनोपायः शास्त्रमर्थशास्त्राम् ।।”'

अर्थ

पृथ्वी हें मनशाचें रावपाचे ठिकाण; हे पृथ्वीच्या (सैमीक सामग्रीच्या) पलवान मनशाची जीण चलता (गरजो भागतात). तिचो (सैमीक सामग्रीचो) लाब आनी संवर्धन (पालन) विशींच्या उपायांचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र

कौटिल्याच्या काळावयलो युरोपांतलो विचारवंत अॅरिस्टॉटल (इ. स. पयलीं 384-322) हाणें ह्या विशयाचे दोन वांटे केल्यातः

पुरवणशास्त्र म्हळ्यार विनीमय आनी अर्थार्जन

अॅडम स्मिथ (इ. स. 1723-1790) ह्या ब्रिटिश अर्थशास्त्रज्ञाक आर्विल्ल्या ‘अर्थशास्त्राचो मूळपुरूश’ मानतात. ताणें ‘राश्ट्राचे संपत्तीचें स्वरुप आनी कारणां हांचें अन्वेशण’ अशी अर्थशास्त्रची व्याख्या केल्या. अर्थशास्त्राविशीं हेर बऱ्योचशो व्याख्या आसात त्यो अशोः 1. पैशांच्या पालवान वा त्या खेरीज लोकांमदीं विनीमय वेव्हाराचीं जीं कार्यां जातात तांचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र. 2. मार्शल हाच्या मतान ‘उपजिविकेच्या साधना खातीर दिसपट्ट्या वेव्हारांत आशिल्ल्या मनशांचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र.’ 3. संपत्तीचो अभ्यास म्हळ्यार अर्थशास्त्र.‘संपत्तीचें शास्त्र’ वा ‘पैशांचें शास्त्र’ अश्यो ज्यो अर्थशास्त्राच्यो व्याख्या आसात. त्य बऱ्योच संकुचित आसात अशें जाणकारांचें मत आसा. नॅसो सिनाअर, एस्. मिल, डब्ल्यू. एस्. जेव्हन्स ह्या अभिजात अर्थशास्त्रज्ञांच्या मतान, अर्थशास्त्र हें एक पुराय वस्तुनिश्ठ निगमनात्मक (Deductive)शास्त्र आनी संपत्ती हो ह्या शास्त्राचो अभ्यास विशय जावन आसा.

अभिजात अर्थशास्त्रज्ञांच्या अर्थविशींचे हे संकल्पनेचेर जर्मन इतिहासीक संप्रदायवाद्यां कडल्यान आनी कालाईल, रस्किन ह्या सारक्या विचारवंतांकडल्यान बरीच टीका जाली. त्या वेळावयल्या अर्थशास्त्रज्ञांनी पैसो आनी संपत्ती ह्या गजालींचेर जाय ताचे परस चड भर दिल्ल्यान अशी टिका जाली. अभिजात संप्रदायाचीं मतां आनी तांचेर जाल्ली टिका मतींत दवरून डॉ. मार्शल (1842-1924) हाणें प्रत्यक्ष अणभवांचेर आदारिल्ले आपले विचार मांडले. गरीबांच्या वसणुकांचो नियाळ करून ताणें बरोवंक सुरवात केली. अर्थशास्त्राचो सगळ्यांत पयलो अभ्यास विशय म्हळ्यार मनीस आनी ताचो वेव्हार हें ताणें पयलींच बरोवन दवरलें. डॉ. मार्शल हो मूळचो गणिती, रँग्लर. पूण संपत्ती उपाट आसून पसून दळीद्र कित्याक आसचें? दळीद्राचें निर्मलून करप शक्य आसा वा ना? ह्या प्रस्नांच्यो जापो सोदचे खातीर ताणें अर्थशास्त्राचो अभ्यास केलो आनी त्या विशयाचो तज्ञ अशी नामनाय मेळयली.

हे फाटभुंयेचेर डॉ. मार्शल हाणें मांडिल्ल्या विचारां मुखार कार्लाइल, रस्किन हांची मतां फाटीं पडलीं. ‘अर्थशास्त्रांत संपत्तीचो अभ्यास आसताच, पूण ताचे परस म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार,मनशाचो अभ्यास तातूंत जाता.’ डॉ. मार्शल हाचो मुखेल भर अर्थशास्त्राच्या ‘शास्त्र’ ह्या तासाचेर आशिल्लो आनी ताका लागून पोलीटिकल इकॉनॉमी (राजकी अर्थशास्त्र) ह्या परंपरागत नांवाच्या बदलाक ताणें ‘इकनॉमिक्स’ हें नांव रुढ केलें.

सादारणपणान मनशाच्या जिवितांत राजकी, सामाजीक, धर्मीक अशा कार्यांचो आस्पाव जाता, पूण ताका मेजप पुरायपणान शक्य नाशिल्ल्यान तांचो अर्थशास्त्रांत आस्पाव करप अशक्य नासता, अशें ताणें प्रतिपादन केलां. म्हळ्यार, जे वेव्हार संपत्ती कडेन, स्वास्थसाधक भौतिक साधनांचो उपेग आनी उपलब्धी हांकां संबंदीत आसातात, तांचोच अभ्यास अर्थशास्त्रांत येता. प्रा. पिगू हाणें मार्शल हाच्याय फुडें पावल घालें. ‘अर्थशास्त्र म्हळ्यार अर्थीक स्वास्थ्याचो, कल्याणाचो अभ्यास. समाजीक स्वास्थाचो संबंद प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष पैशांच्या मानदंडा कडेन संबंदीत आसता तें अर्थीक स्वास्थ जावन आसा,’ अशें मत ताणें मांडलें. प्रा. रॉबिन्स हाच्या मतान अर्थशास्त्राक समाजीक शास्त्र समजल्ल्यान ताची व्याप्ती संकुचीत जाता. मनशाचे वेव्हार हेर मनशां कडेन आसूं वा समाजा कडेन आसूं, अर्थीक नियती (Economic Determinism) ताका सुटना. ताका लागून अर्थशास्त्र हें एक मानवीं शास्त्र आसा. प्रा. केन्स हाणें फुडें अर्थशास्त्र म्हळ्यार ‘रोजगारी आनी राहणीमान हाचेर परिणाम करपी घटकांचो अभ्यास’ अशी व्याख्या मुखार हाडली. हे बरपावळी उपरांत अर्थशास्त्राविशींच्या वैचारीक साहित्याची व्हड बरपावळ जाली.

सद्याक अर्थशास्त्र हो एकूच असो सलग आनी बंदिस्त विशय उरूंक ना. ताचो विस्तार सगळेवटेन जाल्या.

ह्या विशयाचे दोन वांटे आसात.

वैयश्टिक अर्थशास्त्र

वैयश्टिक अर्थशास्त्र म्हळ्यार बारीकसाणीन केल्लो अभ्यास. हें पद्दतींत अर्थीक बाबीं संबंदी म्हळ्यार उत्पादन, वापर, वांटप ह्या सारक्या अर्थशास्त्रीय गजालींचो कुडक्या कुडक्यांनी आनी वैयक्तिक गजालींचेर भर दिवन केल्लो अभ्यास.

सामश्टिक अर्थशास्त्र हे पद्दतींत वट्ट राश्ट्रीय उत्पादन, भांडवल, रोजगार, उत्पन्न ह्या सारक्या अर्थीक घटकांचो एकांच वेळार समग्रपणान केल्लो अभ्यास.ह्या दोनय पद्दतीम वरवीं अर्थीक घडामोडींच्या घटकांचो विचार करप जाता. देखीकः संपतीचें उत्पादन, वापर, वांटणी, गरज, सामग्री, भांडवल, मनशाचे कश्ट, संयोजन, येवजण,विभाजन आदी. समाजशास्त्र, मानसशास्त्र, राज्यशास्त्र, इतिहास हांचो संदर्भ मतींत दवरून तशेंच वैयक्तिक राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय परिस्थितीचो नियाळ करून हो विचार जाता.मर्यादीत सामग्रीचो चडांत चड उत्पादन काडून शक्य जाता तशी वांटणी करूंक जे सिध्दांत दर घटकावरवीं मांडप जाता वा उपाय सुचोवप जाता हांचो अभ्यास अर्थशास्त्रांत आस्पावता.

भारतीय अर्थशास्त्र

पूर्विल्ल्या काळांतय दरेक समाजा मुखार कांय अर्थशास्त्राविशींचे प्रस्न उप्रासताले. बारीकसाणीन विचार करपी लोक हे प्रस्न सोडवपाचे यत्न करताले. भारतांतय पोरन्या काळासावन अर्थीक प्रस्नांचेर विचार जातालो. बाजारपेठो कशे तरेन निर्माण करच्यो, तांची उदरगत कशी करची, वेपाराची वाड कशी करची, ह्या सारक्या गजालींचेर भासाभास पोरन्या काळांतल्या साहित्यांत मेळटा. पूण त्या वेळावयलें हें साहित्य म्हळ्यार अर्थनीती, राजनीती, धर्मनीती, नीतीशास्त्र अशा विंगड विंगड विचारांची एक भरसण आशिल्ली, आनी आर्विल्ल्या अर्थशास्त्राचें स्पश्ट, खासा अशें स्वरुप तेन्ना ताका मेळूंक नाशिल्लें.

शासनान अर्थवेव्हारांत खंयची गजाल घेवंची तें कौटिल्यान आपल्या ‘अर्थशास्त्र’ ह्या ग्रंतांत बरोवन ददवरलां. येरादारीचीं साधनां वाडोवप, येरादारी खातीर राखणेची वेवस्था करप, मार्गां वयले कर शक्य तितले उणे करून वेपार चड सोपो करप, आयात-निर्यातीक उर्बा दिवप ह्या सारक्यो गजाली कौटिल्यान शासना कडेन सोंपयल्ल्यो.

जे वेपारी आनी उद्योगीक क्रांतीचे फाटभुंयेचेर अस्तंते कडल्या राश्ट्रांत अर्थशास्त्राची उदरगत जाली, ती क्रांती भारतांत न जाल्ल्यान भारतांत अर्थशास्त्राची उदरगत स्वतंत्रपणान जावंक शकलीना. ताका लागून भारतीयांच्या अर्थशास्त्राच्या अभ्यासाचो स्वतंत्रपणान सोद घेवचे खातीर पूर्विल्ल्या काळा कडेनच नदर मारची पडटा.

वेपारी आनी उद्योगीक क्रांती कडेन भारताचो संबंद जेन्ना ब्रिटिश भारतांत आयले तेन्ना आयलो. भारताच्या राश्ट्रीय उत्पन्नाच्या स्वता केल्ल्या स्वतंत्र अंदाजाच्या आदारान दादाभाई नौरोजी हाणें भारतीय जनता कितली गरीब आसा हें दाखोवन दिलें. ब्रिटिशांच्या संपर्काचो भारताचे अर्थीक उदरगतीचेर जाल्लो परिणाम रमेशचंद्र दत्त हाणें त्या काळखंडांतल्या भारताच्या अर्थीक इतिहासाच्या मांडावळींतल्यान स्पश्ट केलो.

भारतीय विचारवंतांनी भारतीय प्रस्नांच्या संदर्भांत अर्थशास्त्राचो अभ्यास आनी वापर करूंक जाय, अशें मत न्यायमूर्ति महादेव गोविंद रानडे हाणें मुखार हाडलें. रानडेचो शिष्य गोपाळ कृष्ण गोखले हाणें आपल्या अर्थीक प्रस्नांविशींच्या विवेचनांत रानडेचोच विचार फुडें व्हेलो. भारतीय परिस्थितचें संशोधन करपी अभ्यासकांची परंपरां ह्याच भारतीय अर्थशास्त्राचो अभ्यास करीत आशिल्ली. स्वतंत्रताये पयलीं आनी उपरांत भारतीय अर्थशास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर भरपूर बरपावळ केली. अर्थशास्त्राचो अभ्यास करचे खातीर खास संस्थांची निर्मणी जाली; देशांतल्या विंगड विंगड विश्वविद्यालयांतल्यान ह्या विशयाचो अभ्यास करचे खातीर संशोधनाचें काम सुरू जालें.

भारतांत अर्थशास्त्राचेर उजवाडायल्लीं बरींच इंग्लीश नेमालीं आसात. तातूंतली म्हत्वाचीं म्हळ्यार इंडियन इकनॉमिक जर्नल इंडियन इकनॉमिक रिव्ह्यू इंडियन जर्नल ऑफ इकनॉमिक्स इकनॉमिक स्टडीज इकनॉमिक अँड पोलीटिकल वीकली, कॉमर्स इंडियन जर्नल ऑफ अॅग्रिकल्चरल इकनॉमिक्स अर्थविज्ञान इस्टर्न इकनॉमिक्स कॅपिटल

इकॉनॉमिक टायम्स आनी फायनान्शियल एक्सप्रेस हीं म्हत्वाची दिसाळीं अर्थशास्त्राक ओंपिल्ली आसात.

इंग्लीश तशेंच हेर भारतीय भाशांतल्यान अर्थशास्त्राचेर तरेकवार ग्रंथ आसात आनी नेमाळींय उजवाडाक येतात.

अर्थशास्त्र आनी हेर समाजीक शास्त्रा

समाजीक शास्त्रां मनशाच्या विंगड विंगड वेव्हाराचो, वर्तनाचो, वस्तुनिश्ठपमान अभ्यास करतात. एक प्रकारच्या वेव्हारांचो परिणाम दुसऱ्या प्रकारच्या वेव्हारांचेर जाल्ल्यान सामाजीक शास्त्रांचो एकामेकां कडेन संबंद येता.

राज्यशास्त्र आनी अर्थशास्त्र

अठराव्या शतमानाच्या निमण्या दशका मेरेन अर्थशास्त्राक युरोपांत ‘राजकी अर्थशास्त्र’ अशेंच नांव आशिल्लें. चाणक्य वा कौटिल्य हाणें तर चडसो राजकारणाचो अभ्यास करपी आपल्या ग्रंथाक ‘अर्थशास्त्र’ हें नांव दिल्लें, हाचेवेल्यान ‘अर्थ’ आनी ‘राजकारण’ हांचो लागींचो संबंद जिसून येता.

राज्यसंस्थेची निर्मणी जावंचे पयलीं सावन मानवी समाजांत अर्थीक वेव्हार जाताले. उत्पादन, सेवन ह्या सारक्या मुळाव्या अर्थीक वेव्हारांक राज्याची गरज आसताच असें ना. पूण सद्या संवसारभर खंयच्या ना खंयच्या शासनाची सत्ता लोकांचेर बंधनकारक आशिल्ल्यान प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष अशे सगळे अर्थीक वेव्हार राज्यसत्तेच्या अधिकाराखाल येतात. चांचेगिरी सोडून आंतराश्ट्रीय वेपार पुरायपणान राज्यांच्या संमतीन जातात.

दुसरी गजाल म्हळ्यार राज्य हें ‘अर्था’ चेर चलता. संवसारांतली संपन्न राश्ट्रां हेर राश्ट्रांचेर अधिकार चलयतात. अर्थशास्त्रांत जसो राज्याच्या विंगड विंग़ड धोरणांचो अर्थीक नियाळ करचे खातीर राज्यशास्त्रांचो अभ्यास गरजेचो आसता तशेंच दरेक राज्याकय आपली सामग्री संपन्न करचे खातीर आनी लोकांनी परिस्थिती सुदारचे खातीर अर्थशास्त्राचो पालव घेवप म्हत्वाचें आसता.

दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत अर्थशास्त्र आनी राज्यशास्त्र हांच्या संबंदाक एक वेगळेंच मोडण मेळ्ळें. ‘नियोजित अर्थवेवस्था’ हो नवो प्रकार मुखार आयलो. रशियांत इ. स. 1928 सावन नियोजित अर्थवेवस्थेचो प्रयोग सुरू जालो. बऱ्याच हेर देशांनीय ‘नियोजित अर्थवेवस्थेचो’ प्रत्यक्ष वेव्हारांत उपेग करूंक सुरवात केली. अर्थशास्त्राच्या नव्या नव्या अवस्थांचो प्रयोग जावंक सुरवात जाली. राश्ट्रीय अर्थीक आनी सामाजीक उदरगत सादचे खातीर अर्थसंकल्प हें एक म्हत्वाचें साधन जालें. सद्याच्या काळांत राज्यशास्त्र आनी अर्थशास्त्र हांचो एकाच वांगडा विचार जाता.

अर्थशास्त्र आनी मानसशास्त्र

मनशाचे वेव्हार मानसिक निर्णयांतल्यान जातात. अर्थीक वेव्हारय अशा निर्णयांतल्यान घडटात. ताका लागून मानसशास्त्रीय अभ्यासाचो अर्थशास्त्राचे मांडावळींत उपेग जाता. सद्याच्या काळांत उद्येगीक मानसशास्त्र, कामगारांच्यो प्रतिक्रिया, समाजीक मानसशास्त्र ह्या सारक्या शास्त्रांच्या तज्ञांनी केल्लो अभ्यास अर्थशास्त्रा खातीर भोव उपेगाचो आसा. आर्विल्ल्या अर्थशास्त्रांतली सेवनक्रिया (consumption function), मागणी विक्रिया (demand function), पुरवण विक्रिया (Supply function) ह्यो उपपत्ती मनशाच्या प्रवृत्तींच्या अभ्यासा वयल्यान तयार केल्ल्यो आसतात.

मानशास्त्राच्या अभ्यासांतल्यान मनशाच्यो विंगड विंगड प्रवृत्ती (सेवनप्रवृती, संचयप्रवृती ह्या सारक्यो) कशेतरेन काम करतात हें समजता आनी ताचेवयल्यान अर्थशास्त्राच्यो उपपत्ती फुडें मांडटात वा सुदारतात. प्रो. केन्स हाच्यो उपपत्ती समाजीक मानसशास्त्राचेर आदारित आसात. मनशाचें वैयक्तिक आनी समाजीक वर्तन कशें प्रभावित जाता आनी प्रतिक्रिया कशो घडटात हांचो शास्त्रशुध्द विचार मानसशास्त्रांत जाता. ह्या सगळ्या म्हायतीचो उपेग अर्थशास्त्राच्या अभ्यासा खातीर जाता.

इ. स. 1930 उपरांत सामश्टिक (Macro) अर्थशास्त्राचो अभ्यास जावंक लागलो आनी सगळ्या अर्थीक प्रस्नांच्यो जापो वैयश्टिक (Micro) अर्थशास्त्रा वरवीं मेळना हें सिध्द जालें.हाच्या पयलींच काय वर्सा मानसशास्त्रांतय समाजीक मानसशास्त्राच्या अभ्यासाचेर नेट दिवपाची गरज जाणवल्ली. हे नवे नदरेंतल्यान जो समाजीक मानसशास्त्रीय अभ्यास जालो. ताचो उपेग अर्थशास्त्रीय नवे पद्दतीक जालो.

सुर्वेच्या अर्थशास्त्रांतलो ‘अर्थीक मनीस’ (Economic Man) ह्या सारक्यो कल्पना वास्तव मानसिक अभ्यासाक लागून पयस जाल्यो. प्रो. केन्स हाच्या क्रांतिकारी अर्थीक विचारांची बसका म्हळ्यार समाजीक वेव्हारांचे बारीकसाणीन केल्लें निरीक्षण हीच आशिल्ली. पयल्या म्हाझुजासउपरांत सनातनवादी अर्थशास्त्राचो मार्ग सोडून ताणें वेगळे पद्दतीन विचार मुखार घालूंक सुरवात केली. हाचें मुखेल कारण म्हल्यार ताचो समाजीक मनाचो अभ्यास. बेकारीच्या संदर्भांत परंपरागत अश्या बऱ्याच काळासावन चलतल्या समतोल प्रस्तापनेचो विचार प्रमाण मानीनासतना बेकारीच्या प्रस्नांचेर खेलमेरेन विचार करून तांच्या मुळाचेर उपाय सुचवपाचो मार्ग ताणें सोदलो. हातूंत ताच्या मानसशास्त्रीय अभ्यासाचो बरोच वांटो आशिल्लो.

समाजशास्त्र आनी अर्थशास्त्र

मनशाची संस्कृताय आनी उदरगत हांचो पुराय अभ्यास करपी शास्त्र म्हळ्यार समाजशास्त्र. समाजाचे वेव्हार, संस्थांची रचणूक, परंपरा, रुढी, चालीरीती, पद्दती हांच्यावरवीं जातात. मनीस समाजाची खाशेलपणां म्हळ्यार भाशा, नितीनेम, धर्मकल्पना,शिक्षणवेवस्था आनी शास्त्र उदरगत ह्या सारक्यो गजाली आसात. तांचो अन्योन्य संबंद आनी एकामेकांवयलो प्रभाव हो समाजशास्त्राचो अभ्यासविशय जावन आसा.

समाजशास्त्राचो अभ्यास अर्थशास्त्रा खातीर केल्ल्यान ‘समाज’ आनी ‘अर्थ’ हांच्या मदले घुस्पागोंदळाचे संबंद स्पश्टपणान दाखोवंक येतात. मनीस हें एक अर्थीक यंत्र न्हय, तर समाजीक अस्तित्व. आनी ताचो समाजा कडेन आशिल्लो वेव्हार संबंद तोडून अर्थीक येवजण मुखार हाडीत जाल्यार ती फळादीक जायना हें सद्याच्या अभ्यासा वयल्यान जाणकारांक पुरायपणान समजलां. फकत आकडेवारीच्या पालवान सगळे अर्थीक प्रस्न सुटावे जायनात. ताका समाज शास्त्रीय सिध्दांताचो सांगात आसचो पडटा. हे गजालीक लागून समाजशास्त्राचो अभ्यास अर्थशास्त्रा खातीर म्हत्वाचो आसता आनी ह्या दोनय शास्त्रांमदीं लागींचे संबंद येतात.

इतिहास आनी अर्थशास्त्र

समाजीक शास्त्रांमदीं सैमीक शास्त्रां भशेन पयली थारावन प्रयोग करप शक्य नासता. काळा प्रमाण घडत गेल्ल्या घडणूकांवयल्यान तांचो अभ्यास करचो पडटा. ताका लागून इतिहासाक जाणकार ‘समाजीक शास्त्रांची प्रयोगशाळा’ अशें म्हणटात. वस्तूंच्या समाजीक शास्त्रांमदीं सैमीक शास्त्रां भशेन पयली थारावन प्रयोग करप शक्य नासता. काळा प्रमाण घडत गेल्ल्या घडणूकांवयल्यान तांचो अभ्यास करचो पडटा. ताका लागून इतिहासाक जाणकार ‘समाजीक शास्त्रांची प्रयोगशाळा’ अशें म्हणटात. वस्तूंच्या मोलांतले फरक, मागणेतले फरक, रोजगारी, बेकारी, उत्पादनविक्री. चलनवाड, चलनघट हांचे परिणाम जाय ते प्रमाण घडवन हाडप शक्य नासता; ताका लागून सगळ्यो अर्थीक घडणुको जशो घडत गेल्यात तसोच तांचो अभ्यास करचो पडटा. अर्थीक इतिहासाच्या नियाळांतल्यान अर्थशास्त्राक अभ्यासाचो विशय मेळटा. ह्या अभ्यासांतल्यान सिध्दांत मांडप जातात. दिसपट्टो वेव्हार होच अर्थशास्त्राचो खरो आदार आसता. जेन्ना वेव्हार आनी सिध्दांत हांची फारकत जाता, तेन्ना सिध्दांतांचें म्हत्व उणे जाता.

समाजांतल्या बदलांची दखल घेवप हेर खंयच्याय शास्त्राभशेन अर्थशास्त्रकय भोव गरजेचें आसा. ही दखल घेवपाचें कार्य इतिहास करता.ताका लागून अर्थीक बदलांचो इतिहास आनी इतिहासांत जावपी अर्थीक बदल हांचो संबंद सामको लागींचो थारता.