अलक्ष्मी

देवनागरी

Romi

लक्ष्मीची व्हडली भयण. तिका ‘ज्येष्ठा’ हें वेगळें नांव आसा. महाराष्ट्रांत तिका ‘आक्काबाई’ म्हूण वळखतात. अलक्ष्मी ह्या उतराचे अर्थ जी लक्ष्मी न्हय ती असो जाता.क्षीरसागराच्या समुद्रमंथना वेळार वीख (कालकूट) भायर सरतकच, पूण लक्ष्मीच्या पयलीं दर्यांतल्यान भायर सरली म्हूण तिका लक्ष्मीची व्हडली भयण मानपाक लागले. अलक्ष्मी म्हळ्यार दारिद्र्य, दैन्य आनी दुख्ख. ती दर्यांतल्यान भायर येतकच तिणें विचारलें, ‘हांव खंय रावूं?’ ताचेर देवांनी तिका सांगलें, ‘जंय केळसो, कुंडो आनी केंस आसतात थंय तूं राव.’‘ज्या घरांत झगडीं, झुजां, दुख्खां हांचे राबितो आसा. गुरू देव, सोयरे धायरे इश्ट हांचो अपमान जाता. जंय फट उलयतात, जंय लोक एकामेकांक फटयतात. जंय अधर्माच्यो गजाली चलतात थंयतूं राव.’

क्षीरसागराचे मंथन चलता आसतना अलक्ष्मी फाटल्यान लक्ष्मीचो जल्म जालो. तिचें विष्णुकडेन लग्न थारलें. व्हडले भयणीचें लग्न जाल्या बगर धाकलेचें लग्न करपाक जायना अशें शास्त्रांत सांगिल्ल्यान लक्ष्मीच्या लग्नाक आडमेळीं आयलीं. म्हूण देवांनी अलक्ष्मीचें लग्न उद्दालक ऋषी कडेन लायलें (पद्मपुराण ब्र. 9.10). लिगपुराणांत तिचें दुःसहा कडेन लग्न जाल्ल्याचें सांगला (2.6). फुडें उद्दालकाक तिचो सभाव आवडूंक नाशिल्ल्यान तो तिका सोडून गेलो. उपरांत ती एका पिंपळापोंदा बसून रडपाक लागली. तिचें रडप आयकून लक्ष्मी, विष्णु सयत तिका मेळपाक आयली. लक्ष्मीन तिका वर दिलो की ‘जे कोण अश्वत्थमूळीं तुजी पुजा करतले, ते गिरेस्त जातले.’ तेन्ना सावन दर शेनवारा लक्ष्मी पिंपळाच्या मुळांत तिका मेळपाक येता अशें समजतात. शेनवाराक सूर्य उदेवचें आदीं केल्ली पिंपळाची पूजा लक्ष्मीप्रद मानतात.

हे देवीचें वर्णन आगम आनी विष्णुपुराण हातूंत मेळटा. ती काळी सांवळी, तांबड्या दोळ्यांची, दोन भुजां आशिल्ली, लांब नाकाची, थानां आनी पोट व्हड आशिल्ली. काकध्वज धारण करपी, बैला सारकें व्हड तोंड आशिल्ली, आपणाल्या धूव-पुतां वांगडा आसता. सान्न हें तिचें आयुध. शीतलादेवींचें स्वरुप कांय तरेन अलक्ष्मी सारकेंच आसता. ह्या वर्णना कडेन जुळपी मध्ययुगांतली शिल्पां पळोवंक मेळटात.

हिची भोंवडी आपल्या घराचेर येवंची न्हय म्हूण आश्विन शु.8 महावक्ष्मीचे पुजेपयलीं ज्येष्ठा ह्या नांवान तिची पूजा करतात आनी फाटल्या दारान एक वात लावन ती घराच्या कोनशाकोनशांक भोंवडावन मुखावेल्या दारांत हाडून उडयतात. ही तरा म्हळ्यार अलक्ष्मीक भायली वाट दाखवप असो समज आसा. हाच्या उरफाटें वात दाखोवन ती घरांत हाडप, हाका लक्ष्मीक भीतर येवपाची वाट दाखोवप अशें समजतात. बंगालांत आश्विन उमाशेक शेणाची ‘क्षणिका अलक्ष्मी’ तयार करून लक्ष्मीवरीं तिची पुजा करतात आनी उपरांत विसर्दन करतात.

पौष पुनवेक पुष्य नक्षत्र लागिल्लें आसता. त्या दिसा घरच्या दादल्यान धव्या सासवांचो लेप लावन न्हांवचें आनी अलक्ष्मीक घरांतल्यान भायर धांवडावन घालची अशें धर्मग्रंथांनी सांगलां.मागीर नारायण, इंद्र, चंद्र, बृङस्पति आनी पुष्य हांच्या मूर्तीक सर्वाषधियुक्त उदकान न्हाण घालून तांची पुजा करची तशेंच त्या वेळार होम घालचो अशें म्हळां.