अवलोकितेश्वर

अवलोकितेश्वरः

एका म्हान बोधिसत्व. अवलोकितेश्वरा संबंदान फुडले अर्थ काडटातः 1. मनशाक जें दिसता ताचो स्वामी.2. सद्याच्या जगाचो स्वामी. 3. मनशाक दिश्टी पडपी दैवत, परमेश्वर, 4. दिश्टावो जाल्लो परमेश्वर.मनशा कडेन मोगाळ नदरेन पळोवपी तो अवलोकितेश्वर अशें तिबेटी आनी भारतीय विद्वानांचें मत आसा. ताका सगळ्याची राखण करपी म्हूण समन्तमुख (सगळ्या वटेन तोंड आशिल्लो) अशेंय म्हणटात. कांय जाण ताका आवलोकितस्वर मानतात. फुडें ताच्यांत शैव गुणधर्म भरसले आनी लोकांनी ते खातीर ताका अवलोकितेश्वर म्हळो. लोकेश्वर आनी लोकनाथ अशीं ताचीं हेर दोन नांवां आसात.

सर्गांतलो बुध्द अमिताभ आनी ताची शक्ती पांडरां हाच्या सावन ताचो जल्म जालो अशें मानतात. मधुसागर आनी रथाच्या चक्रायेदीं कमळां करपाची तांक ताचे कडेन आसा. जायत्या महायानी ग्रंथानी ताका गौतमबुध्दा परसूय व्हड मानला. तो लंकेंत गेल्लो तेन्ना थंयच्यो राक्षसीणी ताका भाळल्यो. पूण ताणें सगळ्यांक उजू चलणूकेन चलपाची शिकवण दिली. मगधांत एक फावट दुकळ पडिल्लो. पोटाची भूक भागोवंक मनीस मनशाक खावपाक लागलो. त्या वेळार ताणें स्वबळाचेर पावस झडयलो आनी दुकळ ना केलो. बौध्द कल्पने प्रमाण चालू कल्प हो भद्रकल्प आसून ताचेर ताचे शेक चलता. ‘संवसारांतली सगळीं प्राणांमात्रां पुराय गिन्यान जोडून जो मेरेन मोक्ष मेळयनात तो मेरेन आपूण स्वता मोक्ष मेळोवपाची आस्त धरचो ना.’ असो ताणें सोपूत घेतिल्लो. हो उल्लेख ‘गुणकरंडव्यूह’ ग्रंथांत आयला. तो गुप्तरुपान अध्यात्मज्ञानाचो आयजूय प्रसार करता अशें म्हणटात. महायान पंथांत ताका बौध्द संघांत व्हड आनी उंच तोलामोलाचें संघरत्न म्हळां. ‘सध्दर्मपुंडरीक’ ह्या ग्रंथांत ताका बोधिसत्वा परस चड मानून हजारांनी बुध्दाची पुजा करचे परस एकल्या अवलोकितेश्वराची पूजा करची अशें म्हळां. सुखावती व्यूह ह्या ग्रंथांत सुखावतीचो (बौध्दांचो सर्ग) स्वामी म्हळां. कारंडव्यूह आनी शरंगम ह्या ग्रंथांत ताचे वर्णन अशें केलाः

तो शिवावरी थंड तितलोच उग्र. ताचें रूप व्हड आसा. सगळे बुध्द बोधिसत्व, देव, संवसार ताचे कुडींत आस्पवला. ताच्या दोळ्यांतल्यान सुर्य आनी चंद्र तर आंगांतल्यान सगळ्या दर्जाचे देव भायर सरतात. महादेव ताचे तकलेंतल्यान येता. ताच्या हड्ड्यांतल्यान नारायण आनी भुजांतल्यान ब्रह्मदेवाचो जल्म जाता. ताका लाखांनी भूजां आनी कोट्यांनी दोळे आसात. ताच्या बोटांतल्यान अमृताच्यो न्हंयो व्हांवतात. त्यो वायट गजालींचो नाश करतात आनी भूत-प्रेताची तान –भूक न्हिवयतात.

ह्या वर्णनावेल्यान , काळांतरान बौध्दाचेर पुराणधर्माचो प्रभाव पडिल्लो दिसता.

अवलोकितेश्वरान ‘ ॐ मणिपद्मे हुम’ हो षडक्षरी मंत्र संवसाराक दिलो. हें ताचें सगळ्यांत व्हड कार्य मानतात. ह्या मंत्राची तांक व्हड आसा. चवथ्या शतमानांत हो मंत्र सर्गांतल्यान आपल्या देशांत पडलो अशें तिबेटी बौध्द मानतात. ही मंत्रविद्या फकत अवलोकितेश्वराकच खबर आसली, देखून ताका एकट्याकच वंदित ही पदवी मेळ्ळी.

5 व्या शतमानांत अवलोकितेश्वराची पूजा-विदी करपाची चाल भारतांत सुरवात जाली अशें विंटरनिट्स हाचें मत आसा. ताची सगळ्यांत पूर्विल्ली मूर्ती 5 व्या शतमानांतली आसा. चिनी भोंवडेकार फाहियान (इ.स. 399) हाणें भारतांत ताचे पूजा विधी पळयल्यात.

तिबेटांत अवलोकितेश्वराक खूब मान आसा. ताका लामा पंथाचो मुख्ल देव मानला. तांच्या मुखेल लामांत (दलाई लामा) तो अवतरीत जाता तर अमिताभ पंचन लामात (महापंडित)अवतीर्ण जाता असें समजतात. देखून दोनूय लामाचे मठ वेगवेगळे आसात. आयज लेगीत ते एकामेका आड आसात अशें मानतात.

अवलोकितेश्वराच्यो वट्ट 15 तरेच्यो मूर्ती आसात. तातूंतल्या 14 मूर्तीच्या किरीटांत अमिमाभाची मूर्ती आसा. उरिल्ल्या एके मूर्तीक वज्रधर्म असें म्हणटात. नेपाळांत ताचे 108 प्रकार कल्पिल्यात. काठमांडूच्या एका विहारांत ताचीं 108 चित्रां आनी 108 लाकडी कोरीव मूर्ती पळोवंक मेळटात. चीनांत ताका बायलेच्या रुपांत दाखयला. ही कल्पना तांणी भारतांतल्या अर्धनारीश्वराच्या रुपावेल्यान घेतली आसूंये अशें म्हणटात.

लखनौ संग्रहालयांत अवलोकितेश्वराची सुंदर मूर्ती आसा. पद्मपाणि हें ताचें लक्षण आशिल्ल्यान ताच्या एका हातांत कमळ दिल्लें आसा. दुसरो हात आशीर्वाद दिता. ताच्या मंत्राचो राखणदार हयग्रीव, मैत्रेयाचो इश्ट सुधन हे ताच्या मूर्तिशिल्पांत भोंवतणी दाखयल्यात. जेन्ना तो चार भुजांच्या शिवावरी दिसता तेन्ना ताच्या दोनूय हाताचो पोसो दाखयतात. दुसऱ्या दोनूय हातांत पद्म आनी रुद्राक्षमाळ आसात. ताच्या कांय शिवासारक्या मूर्तींत व्याघ्रांबर, कमंडलू, नागबंध आनी अस्थिमाला ह्यो वस्तूच दिसतात.