अहिराणी

अहिराणी

अहिराणी ही मराठीची एक पोटभास. खानदेशांत रावपी लोक ही भास उलयतात, देखून तिका खानदेशी अशेंय म्हणटात. खानदेश म्हळ्यार महाराष्ट्रांतले जळगांव आनी धुळे हे दोन जिल्हे. ह्या जिल्ह्यांचे दक्षिणेक नासिक आनी बुलढाणा आनी उत्तरेक गुजरात आनी मध्य प्रदेशाची शीम तेंकल्या. हाका लागून अहिराणीचेर गुजरातीचो बरोच प्रभाव दिसता. डॉ. ग्रियरसन हाणें आपल्या ( Linguistic Survey of India-Vol.lX,Part ll ) ह्या पुस्तकांत तिका गुजराती भाशेचो एक पोटभास अशें म्हळां. पूण फुडें जाणकारांनी केल्ल्या अभ्यासांत ती मराठीची पोटभास अशें सिध्द करपाचो यत्न दिसता.

खानदेशांत बरींच वर्सां पयलीं आभीरा अहीर नांवाच्या लोकांनी राबीतो केल्लो. वेवसायान गवळी आशिल्ल्यान गोरवांक लागपी चरवपाच्या सोदांत ते नर्मदा तापीचे कुशीक येवन राविल्ले.

अहीरांची भास ती अहिराणी. कांय अहीर खीनदेशाच्या भायर म्हळ्यार नासिक, औरंगाबाद, बुलढाणा हांगाय गेले. ह्या सगळ्यांची संख्या मतींत घेतल्यार अहिराणी उलोवपी लोकांची संख्या सादारण बारा लाखांचेर पावता.

खानदेश-सातपुड्याचो दोंगराळ वाठार जाल्ल्यान लोकांचो एकामेकां कडेन चडसो वेव्हार जावंक पावना, देखून अहिराणीची बरीचशीं रूपां पळोवंक मेळटात. हें भाशेंत कोणेंच व्हडलेंशें बरोवप केल्लें ना. व्याकरणां, शब्दकोश रचिल्ले नात. ताका लागून तिचें शिश्ट रुप घडूंक पावलेंना. अहिराणी स्वताक महाराष्ट्रीय मानून मराठी आपली भास मानतात.

अहिराणी भाशेचें खाशेलेपण तिच्या ध्वनी नेमांनी, व्याकरणांत आनी उतरावळींत ह्या तीनय आंगानी दिसता. देखीक-

अहिराणी ध्वनी: स्वर: अ आ ई उ ए ऐ ओ औ व्यंजन: क ख ग घ च छ ज झ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स श ह

1. मराठीचो ‘ळ’ अहिराणींत ‘य’ जाता. देखीक:मराठी अहिराणी

   डोळा         डोया
   धुळें          धुयें
   पिवळा        पिवया

2. ‘ण’ चे सुवातेर ‘न’ जाता. देखीक:मराठी अहिराणी

   पाणी         पानी
   जाणे         जाने
   पाहुणां        पावनं

3. कांय कडेन गुजराती भशेन ‘स’ चे सुवातेर ‘छ’ मेळटा. देखीक:मराठी अहिराणी

   साल          छाल
   सावली         छावली

4. उतरांचे सुरवातेचे ‘वि’ चे सुवातेर ‘इ’ मेळटा. देखीक:मराठी अहिराणी

   विकत         इकत
   विचार         इचार
   विमान         इंमान

5. नासिक्य ध्वनीच्या सुवातेर दीर्घ स्वर जाता. देखीक:मराठी अहिराणी

   चिंच          चीच 
   भिंत          भीत
   उंच           ऊच

अहिराणी व्याकरण:

मराठी भाशेंत नामाक विभक्ती प्रत्यय लावचे पयलीं नामाचें मूळ रूप बदलता, ताका सामान्य रूप अशें म्हणटात, पूण अहिराणींत तशें जायना. विभक्ती प्रत्ययाचें रूप नामाकुच लायतात. देखीक:मराठी अहिराणी

   घोडा-घोड्याला         घोडाले 
   शाळा-शाळेला          सायले
   घर-घराला            घरले

विभक्ती प्रत्ययाक ‘स’ जोडल्यार बहुवचनाचें रुप जाता. हे भाशेंत विभक्तीचे प्रत्यय अशे आसात-

                एकवचन           बहुवचन

प्रथमा ---- ---- व्दितीया ले (घोडाले) सले, हले (घोडासले) तृतीया न्ही, नी, कडतीन, सन्हीं, सनी, सकडतीन, तीन सकड चतुर्थ ले, से सले, सफरी, ससे

पंचमी तिन, थिन, पान सतिन, सयिन,सपान षष्ठो न्ह, न्ही, न, नी सन्ह, सन्हीं, सन, सनी

सप्तमी म, मा, मझार सम, समा, समझार

संबोधन ओ ओ

अहिराणी सर्वनामांची रूपां अशीं आसात:

प्रथम पुरुश एकवचन ‘मु’ बहुवचन‘आम्हु’

मध्यम पुरुश एकवचन ‘तू’ बहुवचन ‘तुम्हु’

अन्य पुरुश एकवचन ‘तो’,‘त्या’,‘ती’ बहुवचन ----

व्दितीया ‘मले’, ‘आम्हाले’; ‘तुले’,‘तुम्हाले’ पष्ठी ‘मना’, ‘आम्हांना’; ‘तुना’, ‘तुम्हांना’.

‘तो’, ‘त्या’, ‘ती’ हीं सर्वनामां वयर देखीक म्हूण दिल्ल्या ‘घोडा’ ह्या उतराच्या रूपा भशेन प्रत्यय जोडटना दिसतात.

अहिराणी क्रियापदांनी लिंग आनी पुरुषभेद नात. फकत वचनांचे प्रत्यय तातूंत दिसतात.

देखीक: मी करत, आम्हु करतस; तू करत, तुम्हु करतस; तो/ती/ते करत, तो/त्या/ती करतस. भूतकाळांत बऱ्याच क्रियांनी हो वचनभेद दिसून येता. देखीक-मी के/कय आम्हु के/कय तू के/कय तुम्हु करतस मी केक आम्हु केक तू केक तुम्हु केक. तो/ ते/ ती/ त्या/ ते/ ती केक

आज्ञार्थी क्रियांची मांडावळ अशीच आसता, पूण निमण्या स्वराचेर जोर दिवप जाता. कांय सकर्मक क्रियांनी मात ‘न’ असो भूतकाळाचो प्रत्यय जोडून फुडें वचनाचो प्रत्यय जोडटात. देखीक:मी बोलनु आम्ही बोलनु तु बोलना तुम्हु बोलना

तो/ ती/ ते बोलना तो/ त्या/ ती बोलनात.

अहिराणीचो हो भूतकालीन प्रत्यय ‘न’ मराठीच्या पोटभाशांनीय मेळटा. अहिराणीची भविष्यकालींन रुपां अशीं आसात- मी करसूं, आम्हु करतुस, तू करशी तुम्ही करशान, तो/ ती/ ते करील, तो/ त्या/ ती करतिन अहिराणी अव्ययां- अठे (हांगा), तठे (थंय), जव्हय (जेन्ना), तंव्हय (तेन्ना), पण (पूण), आन/न (आनी). वाक्यरचणूक कोंकणी/मराठी भशेन आसा- इमलना आजला घोडे उना (विमलचो आजो घोड्यान आयलो) आमुन। आम्हु मोहाडीमां -हातस (आम्ही मोहाडीला राहातो) पाटलावर सिया वळतस (पाटाचेर शेवयो वळटात) अहिराणीच्या शब्दसंग्रहांत पसून तिचें खाशेलेपण दिसून येता. तातूंत गुजराती/मराठीचे बरेच शब्द आसात. देखीक: मराठी: पानी (उदक), साय (शाळा), गजरा (वळेसर), सिया (शेवयो). गुजराती: साक (भाजी), कापड (हार),साकरु (कणंग), सारु (बरें), जोयजे (जाय). अहिराणीचीं खाशेलीं उतरां: अंडोर (चलो), धल्डा (म्हातारो), झोऱ्या (शेंदरी), बोरवलं (कोनसो). गुजरातींतली बरीचशी उतरावळ आसून पसून ही मराठीचीच एक पोटभास अशें मानतात. कारण: १. मराठी आनी गुजराती शब्दांचे प्रमाण १००:४१. २. षष्ठी सोडून सगळे विभक्ती प्रत्यय मराठीचे आसात. ३. क्रियापदांचें अकरणरुप मराठी भशेनूच आसा. ४. ल्यबंतरूप गुजराती भशेन पूण ताचे धातू मराठी तद्भव दिसतात. ५. अस्तिवाचक ‘से’ गुजरातीचो पूण तो मराठी आनी गुजराती दोनय क्रियां सकट दिसता. ६. वाक्य रचणूक मराठीचीच आसा. अहिराणी भाशेंत बहिणाबाई चौधरी हिणे बरयिल्लो होंवयो बऱ्योच गाजल्यात.

अहिराणी भाशेचो एक दाखलो:

‘उत्तर हिंदुस्तानमां अयोध्या नावन यक सहेर शे. तठे येक राजा होइ ग्या. त्यान्ह नाव दसरथ व्हत. तो धल्डा होइग्या, पन त्याले पोरसोर झायनी. तव्हह त्यानी कांय के, की त्यान्हा जो ब्राह्मण गुरु व्हता त्याले बलाइसन आन अन ‘डिकरानी कांही तजवीज आमले दरखाज’ अशा रावन्याकिघ्यात बामनानी येक उपाय दरवाडा.’

पुष्पा पै संदर्भ- १. कालेलकार, ना. गो; भाषा, इतिहास आणि भूगोल, मुंबय; २. जोशी, महादेवशास्त्री भारतीय संस्कृति कोश, पुणे; ३. भिडे, मुकुंद नारायण, मराठी भाषा उद्गम व विकास, पुणे.