आर्य

देवनागरी

Romi

वैदिक साहित्याची निर्मणी करपी; इंद्र, अग्नि, मरुत, सोम आनी हेर देवांक भजपी; यज्ञधर्म आचरपी; सोमरसान देवाक संतुश्ट करपी; पितृप्रधान कुटुंबपध्दत चलोवपी अशी जमात,जी भारत देशांत पूर्विल्ल्या काळांत सगळ्यांत निमाणी भितर सरली तिका ‘ आर्य ’ म्हणटात. डॉ. दामोदर धर्मानंद कोसंबीच्या मतान मानवशास्त्राचे नदरेन ‘ आर्य ’ हो एक वंश नासून तो भाशीक गट जावन आसा. एका वंशाचे लोक एक भाशीक आसतात वा एकभाशीक लोक एका वंशाचे आसतात हें तत्व ताका मान्य ना. वेदांतल्यो देवता मानपी आनी आर्य भास उलोवपी म्हूण ते आर्य थारले. वेदाची निर्मणी करपी हे लोक स्वताक ‘ आर्य ’ म्हणटाले आनी हेरूय तांकां ‘ आर्य ’ म्हणून पाचारताले, देखून आर्य हे परंपरेन चलून जावन आसा. ‘ आर्य ’ ही संस्कृत भास उलोवपी लोकांची जमात आसून ती एकवंशी नासली अशें डॉ. केतकार हाचें मत आसा.

युरोपांत संस्कृत आनी हेर तुलनात्मक भाशाशास्त्राचो अभ्यास सुरू जालो तेन्ना पोरन्या भारतीय आनी युरोपीय लोकांमदीं एकवंशसंभत्वाचें नातें अस्तंतेच्या विद्वानांक दिसलें. हे मनीस वंशकुळयेक तांणी वैदिक संस्कृतांतलें ‘ आर्य ’ हें उतर दिलें. फुडें आर्याचें ‘ आर्यन ’ जावन हें उतर मानववंशवाचक वा भाशावंशवाचक म्हूण आपणायलें. कांय खाशेल्या मानववंशांक स्वताक आर्य म्हूण घेवपाक आडमेळें येवन लेगीत आर्य हें उतर सासणाचें सगून उरलें.

मॅक्सम्यूलर हाणें आर्यन हें उतर इंडो-जर्मन हाचें समानार्थक म्हूण उपेगांत हाडलां आनी त्यो भासो उलोवप्यांक तो ‘ आर्यन ’ म्हणटा. ताणें ‘ ईरा ’ म्हळ्यार पृथ्वी ह्या उतरावेल्यान आर्य उतराची उत्पत्ती सांगल्या. अॅरियोव्हिस्टर ह्या उतरांतलो ‘ अॅरियो ’ हो जो भाग आसा ताचें आनी आर्य उतराचें मूळ एकच आसा. सद्या हें उतर इंडो-आर्यनच्या दोनूय शाखांक लायतात. इराणी आर्यांसावन भारतीय आर्यांचें वेगळेपण दाखोवपाखातीर, भारतीय आर्यांक ‘ इंडो-आर्यन ’ म्हणटात. रामचरित सिंगाच्या मतान आर्य ह्या उतराचो अर्थ कुलीन, उदात्त आनी व्हड असो आसलो तरी मूळ तें उतर ‘ अर् ’ म्हळ्यार नांगरप ह्या धातूसावन आयलां. आनी ताचो मूळ अर्थ कृषीवल असो जाता. ह्याच ‘ अर् ’ धातूसावन हर वा हल हें उतर सिध्द जाता, अशें ते फुडें सुचयतात. पूर्विल्ल्या काळांत ‘ कृषिकर्म ’ हो सगळ्यांत व्हड आचार अशें मानताले. ताकालागून आर्य ह्या उतराचो ‘ श्रेष्ठ ’ असो अर्थ जाला. आर्य हे खंयच्याच मानववंशाचें नांव नासलें पूण जांणी ‘ कृषिकर्म ’ हो वेवसाय सुर्वेक आपणायलो तांकां लोक आर्य म्हणपाक लागले.

आर्यांचें मूळस्थानः

भारतीय आर्यांचें मूळस्थान ध्रुवप्रदेशांत आसलें. थंयच्यान ते भोंवत-भोंवत अस्तंत युरोप आनी भारतांत आयले असो तर्क लोकमान्य टिळकान The Arctic Home In the Vedas ह्या ग्रंथांत मांडला. तेखातीर ताणें भूंयरचणूक, भूगर्भशास्त्र आनी ज्योतिशशास्त्र हांचो आदार घेतला. उत्तर ध्रुव प्रदेशांत ज्यो सैमीक घडणुको घडपाक शकतात अशा कांय घडणुकांचो उल्लेख, वैदिक ऋषींनी आपणाल्या कांय दैवतशास्त्रीय कथांच्या आदारान केला अशें टिळकाचें मत आसा (ऋग्वेद 1.64.16; 2.32.2; 5.54.15; 6.48.8). वैदिक दैवतशास्त्रांतल्यो ज्यो कथा आनी सैमीक घडणुको उत्तर ध्रुव प्रदेशांतल्या आंतर हिमयुगाचें अस्तित्व दाखयतात, ताचेवेल्यान इ.स. सुमार 10,000 वर्सांपयलीं उत्तर ध्रुव प्रदेशांतले आर्य दुसऱ्या हिमयुगाच्या अवर्शणाक लागून थंयच्यान भायर सरले आनी युरोप आनी आशिया खंडांतल्या वेगवेगळ्या वाठारांनी येवन रावले.

लोकमान्य टिळकाचो तर्क आर्विल्ल्या संशोधकांनी मानून घेवंक ना. तांणी मध्य आशिया, पामीरचें पठार, कॉकेशस पर्वताच्या मुळसाकडलो वाठार, उरला पर्वत, अस्तंत युरोप (जर्मनी-हंगेरी), स्कँडिनेव्हिया ह्या वाठारांचो उल्लेख केला. बाबू संपूर्णानंद हाच्या मतान आर्यांचें मूळस्थान पंजाब जावन आसा. ताचो सोद ऋग्वेदांतल्यान मेळिल्ल्या पुराव्याचेर आदारला.ताच्या मतान मोहेंजोदडो-हडप्पा संस्कृताय अनार्य आनी ऋग्वेदोत्तर काळांतली आसुनय तिचेर आर्य संस्कृतायेचो प्रभाव पडूंक ना. हेर संशोधक जे आर्यांचें मूळस्थान भारतांत आसा अशें सांगतात ते अशेः लक्ष्मीधर कल्ला हाच्या मतान काश्मीर आनी हिमालयाच्या मुळसाचो वाठार, डी. एच. त्रिवेदीच्या मतान मुलतान, गंगानाथ झा हाच्या मतान ब्रह्मर्षिदेश, राजबली पांडे हाच्या मतान आर्यावर्त म्हळ्यार सद्याच्या अयोध्या आनी अलाहाबादमदलो वाठार, श्रीकंठ शास्त्रीच्या मतान सिंधू-गंगेचें देगण अशीं आर्यांचीं मूळस्थानां आसात. रशियन वनस्पतीशास्त्रज्ञ व्हासिलोव्ह हाच्या मतान गौर, मंगोलियन, नेग्रॉइड आनी ऑस्ट्रालॉइड ह्या पृथ्वीवेल्या चार मानववंशांचें विशिष्टीकरण भारतांत जालें. तातूंतले पयले दोन वंश उत्तर भारतांत आनी दुसरे दोन दक्षिण भारतांत उत्क्रांत जाले. हीं सगळीं मतां हालींच्या संशोधकांक मान्य नात. डॉ. रा. ना. दांडेकर हाणें आपल्या ‘ आर्यांचे मूळ वसतिस्थान ’ ह्या ग्रंथांत सगळ्या मतांमदीं पीठावाला हाचें मत म्हत्वाचें आशिल्ल्याचें सांगलां. पीठावाला हाणें इराणी लोकांचो अवेस्ता ग्रंथ प्रमाण मानला. इराणी साहित्याचो अभ्यास करून आनी आर्यांच्या राबित्याचो विचार करून सिरदर्या आनी अमुदर्या ह्या न्हंयांमदल्या वाठारांत आर्यांचें मूळस्थान आसलें अशें मत ताणें उक्तायलां. महादेवशास्त्री जोशी हाच्या मतान पीठावाला साहित्याचे नदरेन पोरन्या इराणी ग्रंथांपलतडी वचूंक ना आनी त्याच वांगडा मूळ युरो-भारतीय भासांचो विचारय ताणें करूंक ना; जाका लागून पीठावालाक युरो-भारतीय भाशीकांचें मूळ स्थान निश्चित करपाक जमूंक ना.

कोलिंडर ह्या भाशा जाणकारांच्या मताप्रमाण आर्यांचे मूळ भाशेकडेन उग्रो-फिनिश भाशेचें सारकेंपण दिसता, तशेंच तांचे संस्कृतीक जीणेचेर अल्ताइक लोकांचो प्रभाव आशिल्लो दिसून येता. भाशा साणकारांक मूळ आर्य आनी सेमेटिक भाशेंतलें सारकेंपणय दिसून आयलां. वयले गजालीक प्रमाण मानल्यार उग्रो-फिनिश, अल्ताइक आनी सेमेटिक ह्या भासांचो प्रभाव ज्या वाठारार पडून, मूळ युरो-भारतीय भाशेचो उगम आनी पयले अवस्थेंतली उदरगत घडल्या तो वाठार म्हळ्यार उत्तर किरघीज (दक्षिण रशिया) अशें डॉ. दांडेकर म्हणटा. नेरिन्ग हाणेंय भारतीय लोकांक खबर आशिल्ल्या पशुधनाविशीं विचार करून ह्या प्राण्यांची मूळ सुवात उराल आनी अल्ताय प्रदेश हेंच आशिल्ल्याचें सिध्द केल्ल्यान वयल्या सिध्दान्ताक फाटबळ मेळटा,अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. डॉ. बी. के. घोष वयलो सिध्दान्त बरोबर अशिल्ल्याचें सांगून पूर्वसुरीचे दाखले दिता. हिर्ट, नेरिन्ग आनी फ्लोर ह्या संशोधकांच्या वावराचो आदार घेवन इंडो-युरोपियन आनी फिनो-उग्रियन हांणी आदल्या काळांत एकामेकांचेर प्रभाव घाल्लो अशें खंयचेच परिस्थितींत मानप शक्य ना अशें तो म्हणटा. पूर्विल्ल्या इंडो-युरोपियन आनी पूर्विल्ल्या सेमेटिक (अरब वंशाचे लोक) हांचे भाशेंतल्या म्यूल्लर हाणें दाखोवन दिल्ल्या सारकेपणाचो आदार घेवन आनी दोनूय जमातींमदीं संपर्क आशिल्लो हें सांगून डॉ. बी. के. घोष म्हणटा, “ इंडो-युरोपीयनांच्या आदल्या जमातींनी जर एकेवटेन मध्य रशियेंतल्या फिनो-उग्रियनांकडेन आनी दुसरेवटेन सेमेटिकांकडेन संपर्क दवरिल्लो अशें मानलें जाल्यार इंडो फिनिक संबंदाक चड घटसाण येता आनी सैमीक घडणुकांचे नदरेन दक्षिण रशिया इंडो-युरोपीयनांची मूळ भूंय थारता. ”

उत्तर किरघीज प्रदेश वा दक्षिण रशिया ही इंडो-युरोपीयन वा आर्यवंशीयांची मूळ सुवात आसली हें मत सगळ्यांकूच मान्य ना.

स्थलांतराचीं कारणां

आर्य जमात गोरवां-म्हसरां पोसताली. तेखातीर तणान भरिल्ल्या वाठारांची गरज तांकां सदांच लागताली. दुकळ पडून तणाचे वाठार नश्ट जातकच आर्यांचे ल्हान-ल्हान पंगड नव्या पिकाळ वाठाराच्या सोदांत भायर सरताले. खूब काळ मेरेन दुकळ पडिल्ल्यान आर्यकुळां आपल्या मूळ स्थानाकडल्यान भायर सरलीं अशें डॉ. दामोदर कोसंबी सांगता.शास्त्रज्ञांनी सुरोपसावन भारत ह्या व्हड वाठाराच्या इतिहासापयलीं काळाचो अभ्यास करून आर्यांच्या मूळ स्थानाकडल्यान दोन व्हड निर्गमनां जालीं असो तर्क काडला. पयलें व्हड निर्गमन अरल दर्यासावन बल्ख प्रदेश (अफगाणिस्तान) मेरेन जालें. थंय तें कांय काळ रावलें. तातूंतले कांय जाण थंयच रावले. हेरांचे तीन पंगड तीन दिकांनी गेले. एक पंगड इराण, इराक,मेसोपोटेमिया मेरेन गेलो. मेसापोटेमियांत आर्यांचो असीरियन, सुमेरियन, अक्काडियन आनी हेर संस्कृतायांकडेन संबंद आयलो. बल्ख (अफगाणिस्तान) प्रदेशांतल्यान दुसरो पंगड मध्य आशियांत गेलो आनी तिसरो पंगड इंद्र नांवाच्या आर्य फुडाऱ्याच्या मार्गदर्शनाखाला पंजाबांत देंवलो. भारतीय आर्यांचे पूर्वज हेच आसले.

आर्यांच्या मूळ स्थानांतल्यान दुसरें व्हड निर्गमन दोन दिकांनी जालें. एक पंगड अस्तंते कडल्यान युरोपांतल्या प्रिपेट प्रदेशांत वचून कांय काळ थीर जालो आनी थंयच्यान सगळ्या युरोपांत पातळ्ळो. दुसरो पंगड कॉकेशस पर्वताक मोडण घालून आशिया मायनरांत गेलो.आशिया मायनर, मेसोपोटेमिया आनी मध्य आशिया सोडून हेर जाग्यार जंय आर्य पावले थंय तांणी थंयच्या जमातींक हारोवन भाशीक आनी संस्कृतीक मळार आपलें व्हडपण गाजयलें.त्यावेळार हेरांच्योय कांय गजाली तांणी आपणायल्यो. हातूंत ग्रीस, रोम, इराण, भारत ह्या देशांचो आस्पाव जाता.

आर्यांचो भारतांत येवपाचो काळ

आर्य भारतांत येवपाच्या काळासंबंदान अस्तंतेच्या आनी भारतीय संशोधकांमदीं दोन वेगवेगळीं मतां आसात. सगळ्यांत पोरनो वेद ऋग्वेद, ताची भास,तातूंत आयिल्ले पूर्विल्ल्या काळांतले उल्लेख आनी समकालीन घडणुको हांच्या आदारान आर्यकाळ थारावपाचो यत्न केला. इ. स. पांच हजार वर्सांपयलीं भारतीय आनी इराणी आर्य हांगा आयले अशें लोकमान्य टिळक मानता. अस्तंतेच्या संशोधकांमदीं जाकोबी इ.स.प. 3500 वर्सा, ब्रुन हॉपर इ.स.प. 2800 वर्सा, ग्रासमन इ.स.प. 2000 वर्सा, मॅक्सम्यूल्लर इ.स.प. 1500 वर्सा, रॅप्सन इ.स.प. 1200 वर्सा आर्य भारतांत आयले अशें म्हणटात. अस्तंतेचे आनी भारताचे संशोधक ऋग्वेदाची निर्मणी भारतांत जाली हें मान्य करतात. ऋग्वेद निर्मणेचो काळ इ.स.प. 800-1000 वर्सा आसून आर्यांचो भारत प्रवेशाचो काळ इ.स.प. 1000-1500 मेरेन येवन थिरावता. डॉ. घोष आर्यांचो भारत प्रवेशकाळ 1500 वर्सांफाटीं वचूंक शकना अशें मत मांडटा. बल्ख प्रदेशांतल्यान पंजाबांत आर्यांचे जे पंगड गेले तेन्ना मेसोपोटेमिया, सिरिया आनी पॅलेस्टीन हांगाय कांय पंगड गेल्ल्याचो उल्लेख येता. ह्या बल्ख प्रदेशांतल्यान उदेंत आनी अस्तंतेक जाल्लीं निर्गमनां इ.स.प. दुसऱ्या सहस्त्रकांत जाल्लीं अशें ओल्डनबर्ग आनी कीथ हांचो आदार घेवन डॉ. घोष सांगता. डॉ. कोसंबी आनी डॉ. चतर्जी हांचींय मतां सादारपणान अशींच आसात.

मोहेंजोदडो आनी हडाप्पा हीं शारां नश्ट करपाचें काम आर्यांनी केल्लें ही गजाल इतिहासीक, उत्खननीय आनी हेर शास्त्रीय पुराव्यांवरवीं सिध्द जाल्ल्यान तशेंच सिंधुसंस्कृताय इ.स.प.2500 वर्सांआदीं नश्ट जाल्ल्यान ताचेपयलीं आर्यांचो प्रवेश भारतांत जाल्लो अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. वयल्या वरीच विचारसरणी मानून इ.स.प. 3000 वर्सां पयलींची ट्रोजन संस्कृताय ही इंडो-युरोपियन आसली हो आदार घेवन डॉ. दांडेकर मूळ युरो-भारतीयांचो काळ इ.स.प. 4000-3500 वर्सां आसा अशें म्हणटा, तेचपरी सिंधु संस्कृतायेच्या नाशाआदीं कितलींशींच वर्सां वैदिक आर्य भारतांत आयिल्ले हें ताणें दाखोवन दिलां. डॉ. ए. डी. पुसाळकर हाणें दाशराजयुध्द, भारतीय युध्द ह्यो घडणुको; राम, मांधांता, परशुराम आनी ययाती ह्यो व्यक्ती; पुराणां, रामायण आनी महाभारत ह्या ग्रंथांचो आदार आपलें मत मांडपाक घेतला. सादारणपणान इ.स.प. 3102 वर्साचो काळ भारतीय युध्दाचो आनी कलीयुगाचो आरंभ म्हूण मानतात. पुसाळकर हाका हो दावो मान्य ना. हो काळ वैवस्वत मनूचो आसा अशें तो म्हणटा. मनू हो वैदिक आर्यांचो पयलो राजा आसलो. ताकालागून आर्यप्रवेशाचो काळ होच आशिल्ल्याचें तो मानता. बा. द. सातोस्कराच्या मतान दक्षिण रशिया वा किरघीज प्रदेशांतल्यान जे आर्यांचे पंगड भायर सरले ते इ.स.प. 3500 ते 3000 वर्सा पंजाबांत येवन थिरावले आसूंक जाय.

वाठार

आर्यांचे वसाहतीक पयलीं ‘ आर्यावर्त ’ म्हणटाले. ऋग्वेद काळांत आर्यांची वसती सप्तसिंधूच्या वाठारांत म्हळ्यार वायव्य सरहद्द प्रांत आनी पंजाब ह्या वाठारांत आसली.ऋग्वेदांतल्या नदीसुक्तांत सप्तसिंधूच्या प्रदेशांत कुभा (काबूल न्हंय), क्रुमु (कुर्रम), गोमती (गोमल), सिंधू, वरुष्णी (रावी), शुतुद्रि (सतलज), वितस्ता (झेलम), सरस्वती, यमुना आनी गंगा ह्यो न्हंयो व्हांवताल्यो अशें सांगलां (10.75). उपरांत आर्य सप्तसिंधूच्या वाठारांतल्यान उदेंत आनी दक्षिणेकडेन आयले. ह्या उपरांतच्या काळांत कुरूपांचाल आनी कोसलविदेह हे देश आर्यांचीं संस्कृतीक केंद्रां जालीं. ब्राह्मणग्रंथांची निर्मणी तशेंच यज्ञयाग ह्याच वाठारांत जाले. मनून हिमालय आनी विंध्य पर्वतांमदलो आनी उदेंत दर्यासावन अस्तंत दर्यामेरेन पातळिल्लो वाठार तो आर्यावर्त अशें म्हळां.

इतिहास

बा. द. सातोस्कराच्या मतान भौतिक, नैतिक आनी बौध्दिक मळार वैदिक आर्य समाज सामको पयले अवस्थेंत नासलो तरी सुदारणेचे अवस्थेंत आसलो. धर्म, कला, वाणिज्य,मूर्तिकला आनी मूर्तिशिल्प, नगराची रचणूक, रावपाचीं घरां, हे गजालींत द्रविड आर्यांपरस फुडारिल्ले. अन्न संपादप आनी अन्नाचें उत्पादन करप ह्या शास्त्रांतय आर्य लोक द्रविडांपरस फाटल्यान आसले. सादारणपणान द्रविड संस्कृताय ही आर्य संस्कृतायेपरस उंचेल्या पांवड्याची आसली. सिंधू-संस्कृतायेंतले लोक लेगीत भांगराच्यो वस्ती घडोवप, बायलांचीं वस्त्रां, अलंकार ह्या मळार मुखार आसले.

सातोस्कर फुडें म्हणटा, आर्यांमदीं वयलीं दुबळेपणां आसलीं तरी ते शूर आनी धाडसी आसले. दुस्मानाक हारोवन शौर्य गाजोवप हींच तांणी स्वताचे जीणेचीं कर्तव्यां मानलीं. आपणाले यज्ञसंस्थेची राखण करपाक तांणी सुर्वेक अनार्यांकडेन झुजां केलीं आनी तांकां हारयले. भारतीय संस्कृति कोशाच्या मतान आर्यांचे सैनीक शिस्तीन वावुरताले. हजारांचे संख्येन ते दुस्मानाचेर घुरी घालताले. तांच्या सैन्यांत रथ, घोडे, आनी पांयदळ अशे तीन विभाग आसले. हतयांचें दळ फुडल्या काळांत घडलें. दास वा दस्यू हे आर्यांचे मुखेल दुस्मान आसले तर शबर हो सगळ्यांत व्हड दुस्मान आसलो. हिमाचल पर्वतालागीं ताचें राज्य आसलें. ताका हारोवपाक दिवोदासाक चाळीस वर्सां लागलीं. आर्य वीरांक आर्य ऋषींनी तांच्या झुजांत आनी पराक्रमांत खूब फावट सांगांत दिला. वेगवेगळ्या आर्यजनांचे वेगवेगळे पुरोयत आसताले. भृगु हे द्रुह्यूंचे; अत्रि हे पुरूंचे; भरद्वाज, वसिष्ठ आनी विश्वामित्र हे भरताचे आनी कण्व हे यदूंचे पुरोयत म्हूण रावले. ऋग्वेद काळांत पुरु, यदु, अनु, द्रुह्यू आनी तुर्वश अशे आर्यांचे पांच पंगड भारतांत रावताले. सगळे आर्यप्रजेक ‘ पंचजन ’ म्हूण वळखताले; पूर्विल्ल्या पुरुंचो एक फांटो ‘ भरतकुल ’ हाचेवेल्यान ह्या देशाक ‘ भारत ’ अशें नांव पडलें. भरतांतल्यान फुडें ‘ तृत्सु ’ वयर सरले. यदुकुलांत फुडें ‘ श्रीकृष्ण ’ जल्मलो. पंचजन आर्य हे सगळे इंद्राग्नीचे भजक आसले. ब्राह्मण आनी राजन्य हे भेद तांचेभितर सुर्वेकच आशिल्ले. उरिल्ल्यो आर्य जाती विश् म्हळ्यार प्रजा ह्या वर्गांत मोडटाल्यो. ते राजाक विश्पति वा विशांपति अशें म्हणटाले. फुडें अनार्यांक हारोवन आर्यांनी त्यो जमाती आपल्याभितर आस्पावन घेवपाची प्रक्रिया सुरू जाली, तेन्ना दस्यू वा शुद्रांचो वर्ग निर्माण जालो. अशे तरेन ‘ चातुर्वर्ण्य ’ समाज वेवस्था आर्यांभितर घडली.

आर्य लोकांनी पयलीं पंजाबांत येवन सिंधू संस्कृतायेचो नाश केलो आनी उपरांत ते उदेंतेवटेन गेले. थंय तांणी आपल्या वसाहतींची थापणूक केली. क्षत्रिय आनी ब्राह्मण ह्या दोनूय वर्णांत, काळांतरान फुडारपणाखातीर संघर्श सुरू जालो आनी ताचो शेवट परशुरामान केलो अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा.

गंगा-यमुनेच्या वाठारांत आपलो शेक गाजयल्या उपरांत आर्य जक्षिणेवटेन आयले. हातूंत भृगु आनी अगस्त्य मुखेल आसले. भृगु गुजरातांतल्यान कोंकणांत गेलो, अगस्त सातपुड्यांच्या खिंडींतल्यान दक्षिणेंत गेलो. अगस्त ऋषीचें दक्षिणेत येवप हो दक्षिण आर्यीकरणाचो भाग आसलो. रामाचो वनवास हो ‘ अनार्यनिर्मूलन ’ कार्यांतलो एक वांटो आसलो. आर्यांक लागून दक्षिणेंत संस्कृताचो प्रसार जालो तरी द्रविड भास तगून उरली. हेच भाशेंतल्यान रामायण, महाभारताचीं संस्करणां जालीं. हिंदू धर्माचो उध्दार करपी श्री शंकराचार्य दक्षिणेंतच जल्मलो.

आर्य वसाहतकारांच्या यत्नांक लागून आर्यीकरणाची प्रक्रिया लंका आनी आग्नेय आशिया मेरेन पावली. लक्ष्मणशास्त्री जोशी हाणें अगस्त्याचें समुद्रप्राशन म्हळ्यार सिंहलद्वीप, ब्रह्मदेश,मलाया, इंडोचायना, जावा, सुमात्रा ह्या जुंव्यांनी केल्लो भारतीय संस्कृतायेचो प्रसार अशें म्हळां. विंध्याच्या वाठारांतलो आनी नर्मदेचे दक्षिणेकडलो वसाहतीचो इतिहास अगस्त्याक विंध्य पर्वत शरण गेल्ल्याची कथाच सांगता अशें मत ताणें मांडलां. रामचंद्र दीक्षितार हाणें वायुपुराणांतलीं स जुंव्यांच्या चोम्यांचीं नांवां आनी हिंद महासागरांतली मलाया, सुमात्रा, इंडोचायना आनी थंयचो वाठार हांचो संबंद दाखोवन थंय भारतीय धर्म आनी संस्कृताय कशी गेली तें सांगलां. अगस्त्याची पूजा आयजय थंय चलता ताचेवेल्यान हें काम अगस्त्याचें आसुंये अशें तो म्हणटा.

भास

डॉ. केतकराच्या मतान आर्य ही संस्कृत भास उलोवपी लोकांची जमात आसून ते एकवंशी न्हय. आर्य मुळांत एकभाशीक आसले ही गजाल चडशा संशोधकांक मान्य आसा.भारतांत आयिल्ले आर्य संस्कृत भास उलयताले पूण आर्य ज्या मूळ जाग्यावेल्यान आयिल्ले, थंयची भास संस्कृताचें आदलें रूप आसली आनी ती भास भारतीय आर्य न्हय तर अस्तंत युरोप, इराण, अफगाणिस्तान हांगा गेल्ले लोकय उलयताले. देखून ह्या सगळ्या आर्यांची मूळ आवयभास एकच आसली हो तर्क वस्तुस्थिती म्हूण मान्य जाला.

भेस, आंगलोट आनी जेवणखाण

भारतांत आयिल्ले आर्य एका वंशाचे नासले हें मान्य केल्यार तातूंत जे नॉर्डिक आसले ते ऊंच, घटमूट आंगलोटाचे, गोरे, भांगरा केंसाचे आनी निळ्या दोळ्यांचे आसले अशें डॉ. चतर्जी म्हणटा. भारतीय संस्कृतिकोशांत ऋग्वेदाचो दाखलो दिवन, तातूंत जें देवतांचें वर्णन आयलां तें आर्य लोकांचेंच आसा अशें म्हळां. आर्यांचो रंग गोरो, केंस पिंगशे, दोळे निळे, नाक सरळ, छाती व्हड, मान पूश्ट आसली. ते म्हान पुरषार्थी आनी वीर आसले. तांच्यो कुडी बळीश्ट आसल्यो. ते खांपे घोडे चलोवपी आसले. तें उक्त्या वाठारांत वसती करून रावताले. लोकरीची वस्त्रां विणटाले आनी वापरताले. ते बायलांवरी आपले केंस लांब दवरताले. कांय लोक खाड – मिश्यो दवरताले तर कांय जाण त्यो काडटाले, अशें ऋग्वेदांत सांगलां.

आर्यांचें मुखेल अन्न म्हळ्यार गोरवां – म्हसरां पसून मेळपी दूद आसतालें. ते कंदमुळां, फळां खाताले. ते मांस खाताले पूण नुस्तें खाताले असो उल्लेख खंयच मेळना. ते सोम नांवाचो सोरो पियेताले. गंव आनी जव हीं धान्यां तांकां खबर आसलीं आनी तांचें ते उत्पादन करताले. ऑस्ट्रिक आनी प्रोटो – ऑस्ट्रोलॉईड लोकांकडेन संबंद येवचेपयलीं तांकां तांदूळ खबर नासलो.नाल्ल, सुपारी हीं फळांय तांकां खबर नासलीं. काळांतरान ते जमीन कसपाक लागले. नाल्ल, सुपारी, तांदूळ आनी नागवेलीचीं पानां तांच्या धर्मीक कार्यांत आस्पावलीं.

हजारांनी वर्सांचे बदलपी परिस्थितीक लागून तशेंच हेर जमातीकडेन जाल्ल्या संकराक लागून मूळ रुपांत आर्यांचो नॉर्डिक वंश खंयच दिसना; फकत चित्पावन ब्राह्मण हाका अपवाद आसुंये अशें डॉ. चतर्जी म्हणटा. आर्य-अनार्यांचो संघर्श आनी समन्वय हांचो परिणाम दक्षिणेचें आर्यीकरण जावपाक, आर्यवंशाचें शुध्दपण नश्ट जावपाक तशेंच तांचे संस्कृतायेंत आनी धर्मकल्पनांत बदल जावपांत जालो. उपरांत आर्य गंवावांगडा तांदूळ, मांसावांगडा नुस्तें, तुपावांगडा तेल खावपाक लागले. लोकरीचे कपडे वचून धोतर आनी उपरणे आयलें. लग्न-पध्दतींत बदल जालो. पान-सुपारी, नाल्ला वांगडा हळद-कुकमाचो धर्मीक कार्यांत उपेग जावपाक लागलो.

देवधर्म

वैदिक काळांत आर्यांचो धर्म वैदिक आसलो. तांचो धर्म, संस्कृताय आनी दैवतकल्पना पयले अवस्थेंत आसल्यो. सैमीक घडणूको आनी वस्तूच तांणी देव मानल्यात.

सूर्य, उषा, वरूण, सवितृ, मित्र, इंद्र, रुद्र, वरुण, मरुत्, अग्नि, भग आनी हेर देवतांची स्तुतिपर सुत्रां ऋग्वेदांत आसात. द्रविडांच्या संपर्काक लागून आर्यांमदीं मूर्तिपूजा आयली. मागीर तांणी मूर्ती, देवळां हीं शिल्पां घडयलीं. त्या आदीं तें इंद्र, वरुण, आदित्य आनी हेर देवांक संतुश्ट करपाक यज्ञ करताले आनी तांकां हविर्भाग ओंपताले. अग्नीवरवीं देवाक सोमरस आनी घृत पावयताले. स्वता खाता तें अन्न, नैवेद्य म्हूण देवाक दाखोवपाची पध्दत तांचीच आसली अशें म्हणटात. आर्याचे देव चडशे दादलेच आसले. बायल देवता तांणी हेरांकडल्यान उखलल्यो अशें डॉ. कोसंबी म्हणटा.

संस्कृताय

आर्य लोक कुल वा कुटुंब करून एकठांय रावताले. तांच्यामदीं पितृसत्ताक कुटुंब पध्दत चलताली. दरेक कुलाचो एक दादलो मुखेल आसतालो. कुलाचो चोमो जावन ग्राम घडटालो. ग्रामाच्या मुखेल्याक ‘ ग्रामणी ’ म्हणटाले.

मरणप्रथा

कुर्गन संस्कृताय ही मूळ युरोभारतीय लोकांनी संस्कृताय आसली, अशें सिध्द करपी पुरावो मेळ्ळा. मूळ युरो-भारतीय लोकांत मडीं पुरपाची चाल आसली. मेल्ल्या मनशाक वेगवेगळे फोंड खणून तातूंत ताची कूड पुरताले. त्या फोंडाचेर खणिल्ले मातयेची रास रचताले. राशीभोंवतणी एक वा दोन लांकडाच्यो वंयो घालताले. ऋग्वेदांत (10.18.4,13) अशे तरेच्या वंयांचो उल्लेख आयला. किरघीज प्रदेशांत मेल्ल्या मनशाचीं मातयेचीं यादस्तिकां, थडीं वा कुर्गन जायतीं दिश्टी पडटात. बोगडानोव्ह ह्या रशियन पुराणवस्तुशास्त्रज्ञाच्या मतान तातूंतले बरेच कुर्गद नवाश्मयुगांतले आसात.

उद्देगधंदे

शेत, गोरवां-म्हसरां पाळप, धातुकाम, पक्क्या मालाचें उत्पादन ह्या उद्देगांचेर वेदकाळांतली अर्थीक जीण आदारून आसली. कोश्टी, मेस्त, कांसार, शेट हे वेवसाय करपी लोकांक वैदिक काळांत खूब म्हत्व आसलें. आर्यांक लोखणाची म्हायती आसली. लोखणासावन तांणी कुराड वा परशू, तलवार, सुरी, वाखर, कातर ह्यो वस्तू घडयिल्ल्यो.

अर्थीक आनी शिक्षणीक उदरगत

वस्तूच्या दिवपा घेवपाखातीर साधन आनी माध्यम म्हूण जनावरांचो उपेग जालो तरी आर्यांक चलनाखातीर भांगरा नाण्यांचो उपेग करपाक कळटालो.आर्यांच्या नाण्याक ‘ निष्क ’ म्हणटाले. रुद्राच्या गळ्यांत निष्कांचो कंठो आसा अशें वर्णन ऋग्वेदांत (2/33/10) आयलां. भांगरा नाण्याचें ‘ मना ’ हें बाबिलोनियन नांव ऋग्वेदांत आसा.पयल्या बाबिलोनियन साम्राज्याच्या दक्षिण आनी अस्तंत देगेवयल्यान वेपार जातालो, ही गजाल हजार वर्सां आदीं वेपार करपी वाण्याचो उल्लेख ऋग्वेदांत ‘ पणी ’ ह्या उतरान केला.

आर्यांक लेखनकलेची म्हायती नासली. ही कला मूळ सुमेरियनांची आसून दक्षिण भारतांतल्या द्रविड वेपाऱ्यांनी इ.स.प. आठव्या शतमानांत भारतांत हाडली आनी बुध्द भिक्षुंनी उपरांत ती उत्तर भारतांत व्हेली, अशें ऱ्हीस डेव्हिड्स (Rhys Davids) हाणें ‘ इंडिया ’ ह्या ग्रंथांत सांगलां. लक्ष्मणशास्त्री जोशी म्हणटा, ‘ वैदिक लोकांनी गणन आनी लेखन हातूंत बरीच उदरगत केल्ली. हाचें प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष प्रमाण वेदांत मेळटा. ऋग्वेदांत वर्णमालेक ‘ अक्षर ’ हें उतर (1/164/24,29) वापरलां. ’ गणित आनी दशांक मेजपापध्दत वैदिक आर्यांची आसा. शून्याची कल्पना पयलीं पूर्विल्ल्या भारतीयांनी सोदून काडली. ह्यो दोनय कल्पना ग्रीक आनी रोमनांक खबर नासल्यो.

गोंयचो संदर्भ

दक्षिण भारताच्या आर्यीकरणाच्या इतिहासाचो ल्हानसो वांटो गोंयचो आसा. गोंयचें आर्यीकरण, तशेंच गोंयची निर्मणी करपाचें श्रेय परशुरामाक दितात. ‘ परशुराम ’ ही व्यक्ती खरी आसली काय काल्पनिक आसली हेविशीं अभ्यासकांमदीं आयजूय मतभेद आसात. परशुरामाच्या चरित्रांतलो अतिताये आशिल्लो वांटो कुशीक काडून चिकित्सक नदरेन ताच्या कार्याकडेन पळेल्यार परशुराम ही इतिहासीक व्यक्ती प्राक्कालीन इतिहासांत जावन गेल्ली हें सत मानचें पडटा अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. परशुराम, सनपयलीं पांच हजार वर्सांआदीं जावन गेल्लो अशें कन्हय्यालाल मुन्शी आनी प्रा. माटे हांचें मत आसा. डॉ. रा. गो. भांडारकराच्या मतान क्रिस्ती सनपयलीं सातव्या शतमाना आदीं भारतवर्षीय आर्याक दक्षिण हिंदुस्थानाविशीं म्हायती नासली. विंध्य पर्वताक चुकोवन उदेंतेकडल्या मार्गान उत्तर सरकार अशें ज्या वाठारांक म्हणटात, त्या प्रदेशामेरेन ते गेले आसले तरी दक्षिणेक रिगूंक नासले. विंध्य पर्वताचे हे वटेन दक्षिणेक आशिल्ल्या देशांची तांकां खबर नासली. क्रिस्ताआदीं सातव्या शतमानाच्या अदमासाक तांणी दक्षिणेक वचपाचो यत्न केलो आसूंये. डॉ. भाऊ दाजी लाड हाच्या संशोधनाप्रमाण सारस्वतांनी सव्या वा सातव्या शतमानांत गोंयांत राबितो केल्लो. गोंयांत सारस्वत जातीची आर्यकुलां पयलीं आयलीं. हो परंपरेन चलून आयिल्लो समज खरो आसल्यार गोंयचो आनी कोंकणाचो आर्यीकरणाचो काळ चवदाव्या शतमानांत म्हळ्यार आर्विल्ल्या काळांत मानचो पडटा, अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. डॉ. पुसाळकराच्या मतान सहस्त्रार्जुन कार्तवीर्य, विश्वामित्र,जमदग्नी, परशुराम आनी हरिश्र्चंद्र हांचो काळ क्रिस्ताआदीं 2542 ते 2506 वर्सां इतलो फाटीं वता. तेचपरी गोंयांत आर्यकुलां येवपाचो काळ अडेज हजार वर्सां सन पयलीं फाटीं वता अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा.

जमदग्नी, परशुराम आनी हरिश्र्चंद्र हांचो काळ क्रिस्ताआदीं 2542 ते 2506 वर्सां इतलो फाटीं वता. तेचपरी गोंयांत आर्यकुलां येवपाचो काळ अडेज हजार वर्सां सन पयलीं फाटीं वता अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. जंय तर्पण करतालो ते न्हंयक तर्पणची (तळपणची) न्हंय म्हणटात अशी दंतकथा ह्या भागांत चलता. ऋषी-मुनींनी फकत अनार्याचीं मनां वळोवपाचो यत्न केलो असो न्हय तर तांच्या चलयांकडेन लग्नां करुन संस्कृती समन्वयाचें काम वंशसमन्वयाच्या मार्गान केलें अशें ए. डी. पुसाळकर म्हणटा.

दक्षिणेचें आर्यीकरण करपी सगळ्यांत व्हड क्षत्रिय म्हळ्यार दाशरथी राम आसून ताणें चवदा वर्सांच्या वनवासाचें निमित्त करून हें काम व्हड प्रमाणांत केलें. वानरांसारक्या आनार्यांकडेन बरेपण जोडून, प्रतिकार करपी राक्षसांक हारोवन रामान हें आर्यीकरण घडोवन हाडलें अशें बा. द.सातोस्कर म्हणटा. रामा उपरांत श्रीकृष्णान आनी ताच्या यादवकुलान दक्षिणेच्या आर्यीकरणाचो वावर जिद्दीन पूण समन्वयान केलो. यादवांनी अनार्यांकडेन व्हड प्रमाणांत शरीरसंबंद दवरिल्ल्यान तांचो मूळ गोरो रंग ना जावन ते काळे जाले. श्रीकृष्ण हो लेगीत ‘ कृष्णवर्णीय ’ आसलो. भारताची नैऋत्य दर्यादेग, गुजरात, माळवा दख्खन ह्या वाठाराचें आर्यीकरण यादवांक लागून जालें अशें डॉ. पुसाळकर म्हणटा. बा. द. सातोस्कराच्या मतान भारताचे नैऋत्य दिकेक गोंयचो आस्पाव जाता म्हूण यादव आनी श्रीकृष्ण गोंयांत आयिल्ले आनी तेचखातीर देवकीकृष्णाचें देवूळ गोंयांत आसा. गोंयचें आर्यीकरण अनार्यांकडेन संघर्श करीनासतना खेळीमेळीच्या भावनेन जालें अशें सातोस्कार म्हणटा. आर्यांनी गोंयांतय अनार्यांचो मोग जोडलो.तांच्या चलयांकडेन लग्नां केलीं. ताका लागून गोंयांतल्या जाती जमातींत ब्राह्मण-ब्राह्मणेतर, वा पयलींच्या ब्राह्मण क्षत्रियांसारके संघर्श जावंक वा जातीयवादी दंगली जावंक नात. हे नदरेन श्रीकृष्ण हो खर मुत्सद्दी, व्हड झुजारी आनी धर्मसंस्थापक आसलो. देखून तो पूर्णपुरूश आनी राश्ट्रीय फुडारी थारतालो. ताचे विचार उदार आसले. तत्वनिश्ठा खर आसली. ताच्या ह्या गुणांक लागून अनार्यांत आर्य संस्कृतायेचो प्रसार करपाक तो जैतीवंत जालो. अशें The Vedic Age ह्या ग्रंथांत म्हळां.

गोंयचें आर्यीकरण सारस्वतानी केलें आनी तेच गोंयचे पयले वसाहतकार आशिल्ले अशी कल्पना स्कंदपुराणाच्या सह्याद्री खंडांत मेळटा. तातूंत परशुरामान त्रिहोत्रासावन दशगोत्री सारस्वताचीं कुलां गोंयांत व्हेल्ल्याची कथा दिल्या. वसाहतीकरणाच्या पध्दतीप्रमाण ब्राह्मणांवांगडा क्षत्रिय आनी वैश्यय परशुरामान हाडले आसपाक जाय अशें सातोस्कर म्हणटा. फुडें क्षत्रिय कुलांचे मराठे, वैश्याच्यो तत्सम जाती जाल्यो. आर्यांभितर आस्पावल्ल्या अनार्यांक शूद्रांची सुवात मेळ्ळी. जेन्ना विभाजन आनी एकत्रीकरणाची प्रक्रिया महाराष्ट्रावरी गोंयांत घडली तेन्ना गोंयांत जाती-उपजाती घडल्यो. उपरांत वेवसायीक जातीचीं समानपणा आनी थळावेपण ह्यो गजाली मतींत घेवन तांकां मराठी, कुणबी, तेली, साळी, माळी, म्हालो आनी मडवळ हीं नांवां प्राप्त जाली आसूंये. थळाव्या भेदाक लागून आनी दळणवळणाच्या साधनांचो उणाव आशिल्ल्यान ते ते जातींतल्यो पोटजाती सदांखातीर तगून उरल्यो.

परशुरामाच्या आर्यीकरणाच्या उपरांत भारतीय झुजाकाळांत गोंयांत आर्यांचे ल्हान ल्हान पंगड येतच रावले. पूण सनपयलीं एक हजार वर्सां वा सनपयलींच्या चवथ्या शतमानांत सारस्वतांचो एक वेगळो पंगड गोंयांत येवन केळोशी वा कुठ्ठाळी गांवांत रावलो आसपाची शक्यताय बा. द. सातोस्कार उक्तायता. ही घडणूक सह्याद्रिखंडांत आयल्या आसून मांगीशमाहात्म्याच्या पांचव्या अध्यायांत दिल्या. आचार्य धर्मानंद कोसंबीन दुसरे सारस्वत वसाहतकार गोंयांत आयिल्ल्याची गजाल मान्य केल्या.

मठस्थ गणेश रामचंद्र शर्मा हाच्या मतान इ.स.प. 326 च्या मार्च म्हयन्यांत अलेक्झांडर द ग्रेट सिंध न्हंयेवेल्यान भारतांत आसलो तेन्ना आर्यांची दानाधिस्पट जाली. ह्या प्रसंगांतल्यान वाट काडपाखातीर हें स्थलांतर घडलें. ताचेवेल्यान इ.स.प. चवथ्या शतमानांत आर्य दक्षिणेंत आयले अशें म्हणपाक हरकत ना. सारस्वत मात सारस्वत नांवाच्या देशावेल्यान गोंयांत आयले.सारस्वतांचो दुसरो पंगड कान्यकुब्जासावन गोंयांत गेलो अशें सह्याद्रीखंड सांगता. पूण कान्यकुब्जासावन हे लोक खंय गेले हाचो उल्लेख मात सह्याद्रीखंडांत येवंक ना.